Никој досега не собрал богатство од еден билион долари. Но се чини дека наскоро ќе се промени тоа. Илон Маск, веќе најбогатиот човек во светот, е на добар пат потенцијално да стане првиот билионер во следната деценија, откако акционерите на „Тесла“ одобрија пакет на плати што би можел да го зголеми богатството на извршниот директор на 13-цифрена основа, ако ги исполни високите корпоративни квоти.
И тој можеби не е единствениот. Се очекува пет лица да достигнат статус на билионери во следните десет години, според анализата на „Оксфам“, глобална организација што се стреми да се бори против сиромаштијата и неправдата. Само во последната година десетте најбогати милијардери се збогатија за 698 милијарди долари, додека повеќе од една третина од најголемите 50 корпорации во светот, вкупно вредни 13,3 билиони долари, сега се управувани од милијардер или имаат милијардер како главен акционер.
– Појавата на билионери очигледно треба да биде причина за тревога – вели за „Тајм“ Набил Ахмед, виш директор за економска правда во „Оксфам“.
Маск и други екстремно богати поединци, вклучувајќи ги извршниот директор на „Мета“, Марк Закерберг, и коосновачот на „Оракл“, Лари Елисон, чија нето-вредност накратко ја надмина онаа на Маск претходно годинава, веќе често се рангираат меѓу највлијателните луѓе на „Тајм“ поради нивните улоги во обликувањето на нашиот свет.
Со пријавена нето-вредност од над 480 милијарди долари и сопственички удели во компании како „Спејс екс“, „Екс“ и „Нуролинк“, Маск веќе има огромна моќ во технолошката, вселенската и вештачката интелигенција и во комуникациската индустрија. Тој се обиде да ги искористи тоа богатство и влијание и во политичката сфера, давајќи ѝ поддршка на кампањата на претседателот Доналд Трамп за 2024 година во износ од стотици милиони долари и водејќи го Одделот за владина ефикасност (ДОУЖ) додека работеше на намалување на федералниот буџет и работната сила во раните денови на администрацијата.
Доколку тој навистина достигне статус на билионер, експертите предупредуваат дека неговата моќ би можела дополнително да расте и да ја загрози способноста на светските влади и закони да го контролираат.
– Постои причина зошто мора да зборуваме за олигархијата, бидејќи големото богатство се претвора во недемократска моќ – вели Ахмед.
Влијанието на парите во политиката
Многумина во САД веќе се загрижени за растечката улога на богатството во политиката и влијанието што може да го има врз пратениците. Студијата на Пју од 2023 година покажа дека над 70 отсто од Американците веруваат дека треба да има ограничувања за трошење на политичките кампањи, додека 85 отсто веруваат дека „цената на политичките кампањи им отежнува на добрите луѓе да се кандидираат за функција“, а 80 отсто велат дека оние што донираат во кампањи имаат преголемо влијание врз членовите на Конгресот.
Порано имаше повеќе ограничувања за количеството на пари што поединците и организациите можеа да ги вложат во изборите. Контроверзната одлука на Врховниот суд од 2010 година во случајот „Обединети граѓани“ против Федералната изборна комисија ги елиминираше заштитните мерки за финансирање на кампањите што ги ограничуваа „независните“ политички трошоци на компаниите што не одеа директно кај кандидатите или партиите, отворајќи ја вратата за суперПАК и поплава од корпоративни придонеси. Покојната судијка на Врховниот суд, Рут Бадер Гинсбург, рече дека тоа е најлошата пресуда во нејзиното време, а неколку сојузни држави во САД јавно ја поддржаа уставната измена за нејзино поништување. Но, 15 години подоцна, одлуката останува во сила, а богатството на најбогатите компании и поединци само расте.
Околу 44 отсто, или 481 милион долари, од сите пари собрани за поддршка на кампањата на Доналд Трамп во 2024 година дојдоа од десет индивидуални донатори; само Маск придонесе со повеќе од 250 милиони долари во таа сума.
– Живееме во демократија што апсолутно е поткопана од фактот дека некои луѓе можат да фрлат десетици и десетици милиони околу изборите, а друго лице може едноставно да се појави со својот глас – вели Ахмед за „Тајм“.
Билионерите „не се неизбежност“, туку „производ на децении погрешни политички избори“, вели тој, тврдејќи дека како што нето-вредноста на богатството продолжува да расте меѓу светската елита така станува сè поважно да се спроведуваат политики што го проверуваат нивното влијание.
– Апсолутно е точно дека во политика каде што корпоративната моќ и ултрабогатите не се соочуваат со заштитни огради, тие ќе ги максимизираат своите интереси за да го зголемат своето богатство – вели тој, што пак дополнително ја ограничува ефикасноста на законот.
Ахмед ја спореди моменталната состојба на нееднаквоста во богатството со онаа во позлатената доба, ера во историјата на САД дефинирана од огромните економски нееднаквости што се проширија додека семејства како Вандербилт, Карнеги и Рокфелер стекнаа големо богатство. Најбогатите 0,0001 отсто контролираат поголем дел од богатството сега отколку што го контролираа тогаш, забележува Ахмед.
Покрај улогата на самите пари во политиката, Дарел Вест, виш соработник во Институтот „Брукингс“, исто така го посочува влијанието на Маск во сферата на социјалните медиуми како механизам преку кој може да влијае на изборите.
– Тој има огромно влијание на изборите поради неговата способност да вложи десетици или стотици милиони долари во која било конкретна кампања. Тој исто така има милиони следбеници на Икс, што му дава можност да го потресе јавниот дијалог и да ги награди своите пријатели и да ги казни своите непријатели – вели Вест.
Корпоративна моќ
Како и со парите во политиката, Американците веќе се широко загрижени за моќта што ја имаат технолошките компании во сопственост на некои од најбогатите луѓе во светот. Речиси 70 отсто анкетираните од „Пју“ во 2021 година верувале дека големите технолошки фирми имаат преголемо влијание во економијата, а 56 отсто рекле дека таквите компании треба да бидат построго регулирани. Посебната доминација на Маск во повеќе индустрии е исто така точка на загриженост за експертите во однос на неговата глобална моќ.
– Тој е необичен по тоа што е влијателен на многу различни начини, бидејќи неговите бизниси работат во толку многу различни области – истакнува Вест за „Тајм“.
Тој сугерира дека интернет и сателитската мрежа на Маск, наречена „Старлинк“, и нејзината матична компанија, воздухопловната „Спејс екс“, претставуваат начини на кои досегот низ индустриите би можел на милијардерот да му даде предност во однос на националните влади.
– Луѓето сакаат да ја користат неговата технологија, особено „Старлинк“, која е усвоена од многу земји во светот. Лидерите сакаат нивните сателити да бидат лансирани од „Спејс екс“. Значи, тој е влијателен во многу различни области – посочува Вест.
Еден неодамнешен потег од вселенската агенција НАСА се чини дека ги покажува границите на зависноста на владата од „Спејс екс“ и способноста на Маск да го постигне она што го сака. Администрацијата ѝ додели договор од 2,89 милијарди долари на „Спејс екс“ во 2021 година за развој на вселенско летало што би ги однело астронаутите на Месечината. Но, откако ракетата „Ѕвезден брод“ на компанијата претрпе серија неуспеси, министерот за транспорт Шон Дафи, моментално вршител на должноста администратор на НАСА, изјави дека ќе го „отвори договорот“ и „ќе им дозволи на другите вселенски компании да се натпреваруваат со „Спејсекс“, предизвикувајќи незадоволство од Маск.
Вест предупредува дека додека богатството на Маск продолжува да расте над богатството на другите милијардери, тој веројатно нема да биде толку лесно предизвикан.
– Колку е поголемо богатството што го има толку помалку ограничувања има врз него. Половина билион веќе му дава огромна изолација од другите центри на моќ. Во многу случаи го става над владата. Преминувањето од половина билион на билион едноставно го зголемува тоа. Тоа го прави многу ризичен за демократските системи. Тој е во основа надвор од контролата на владите – заклучува Вест.
