Американските гласачи се чини дека во Конгресот и во клучните сојузни држави ќе им ја предадат довербата на републиканците на конгресните избори што се должи на гневот поради високата инфлација и стравот од рецесија. Но иако администрацијата на Бајден направи грешки, американската економија е посилна отколку што изгледа
Се чини дека американските гласачи се подготвени да ѝ ја предадат контролата на Претставничкиот дом на Републиканската партија, а можеби и на Сенатот, на конгресните избори што ќе се одржат на 8 ноември. Истото важи и за многу државни трки, каде што анкетите покажуваат дека републиканците се во предност.
Таквиот исход може да има длабоки последици за американската демократија, особено ако резултира со уште поголема деградација на американскиот изборен систем. Со оглед на големиот број негирачи на изборите во 2020 година, кои се кандидираа за функции во 2022 година, и огромната моќ за тоа како се даваат гласовите и што ќе им ја даде победата, оваа перспектива е сè позагрижувачка.
Веројатната победа на конгресните избори на републиканците е збунувачка. Во партијата сега доминира екстремистичка фракција чии истакнати членови тврдат (или тврделе) не само дека поранешниот претседател Доналд Трамп победил на претседателските избори во 2020 година туку и дека климатските промени се измама, ковид-19 е заговор, а поранешниот претседател Барак Обама не е роден во САД. Додека многу републиканци не кажуваат такви работи (и многумина, кои, веројатно, не веруваат во она што го зборуваат), екстремистите од Трамп се оние што водат.
Секако, многу избрани демократи, вклучувајќи и некои од екстремната левица на партијата, исто така даваат спорни изјави. Но тие се многу помалку и помалку се склони кон фактички невистини. Во секој случај, исходот на овие избори, како и повеќето, најверојатно ќе го одредат оние што не се тврдокорни лојалисти на Трамп, ниту левичарски прогресивци. Значи, се поставува прашањето, зошто неопределените гласачи би размислувале да го дадат својот глас за сегашната верзија на Републиканската партија?
Одговорот, се разбира, е дека гласачите ги сметаат економските прашања за нивен главен приоритет. Тие се многу повеќе загрижени за зголемените цени отколку што ги интересираат теориите на заговор за минатите или идните избори. Згора на тоа, некои гласачи се чини дека веруваат дека републиканските претседатели покажале подобро економски резултати и ги наведуваат моменталната висока инфлација и стравувањата од рецесија како доказ дека демократите погрешно управуваат со економијата.
Вистинскиот историски економски рекорд, сепак, е неверојатно различен од она што луѓето го мислат. Иако администрацијата на Бајден направи некои големи политички грешки, американската економија во моментов е силна. Впечатливо е што толку многу Американци веруваат дека економијата е во ужасна состојба кога стапката на невработеност е на 3,5 отсто. Последен пат кога невработеноста беше помала од тоа беше во мај 1969 година. Слично на тоа, имаше речиси две слободни работни места по невработен работник во текот на изминатата година, што го сигнализираше најтесниот пазар на трудот од почетокот на евиденцијата во август 2007 година. Вообичаено, овој сооднос би бил помал од еден.
И покрај тоа што веројатноста за рецесија во 2023 или во 2024 година е многу поголема од вообичаеното, поради брзите зголемувања на каматните стапки на Федералните резерви, малку е веројатно дека САД веќе се наоѓаат во една. Ниту, пак, е сигурно дека рецесија е неизбежна. Европа, од друга страна, е поверојатно да доживее тежок пад, имајќи предвид дека европските економии се поранливи на цените на енергијата отколку САД.
Сепак, гласачите се разбирливо лути поради инфлацијата. Во септември, индексот на трошоците на животот се зголеми за 8,2 отсто на годишно ниво. Базичната инфлација, која ги исклучува нестабилните цени на храната и енергијата беше пониска и изнесуваше 6,6 отсто. Но ова е мала утеха за Американците, кои страдаат од ценовни шокови секојпат кога одат во супермаркет. Цената на млекото, на пример, се зголеми за 30 отсто од февруари 2020 година, на 4,41 долари за галон (3,8 литри). Затоа, не е ни чудо што многу гласачи стравуваат од повторување на големата инфлација од 1970-тите и 1980-тите.
Како што растат цените во долари, така треба да се зголемуваат и приходите. Можеби е изненадувачки што збирно, номиналниот приход во САД се држеше во чекор со цените. Но платите не растат толку брзо. Реалните неделни заработки на работниците се намалија во текот на изминатата година, а уделот на американскиот приход што оди кај оние што најмногу заработуваат расте, како што расте повеќе од 40 години. Но зголемената нееднаквост во САД не е нов феномен, а економските разлики драматично се влошија за време на републиканските претседатели, делумно поради намалувањето на даноците за богатите под власта на претседателите Роналд Реган, Џорџ Буш и Трамп.
Ако гласачите беа загрижени за зголемената нееднаквост, ќе има повеќе смисла за нив да ги поддржат демократските политики. Во текот на изминатите неколку години, демократите го продолжија Обамакер, со што го зголемија бројот на Американци што имаат здравствено осигурување и ги намалија цените на лековите преку Законот за намалување на инфлацијата. Дополнително, тие се обидоа (и досега не успеаја) да ја затворат дупката на носените камати, да ги зголемат даноците за богатите и да основаат висококвалитетно универзално предучилишно образование.
Ваквите политики ќе наидат на ѕид доколку партијата на Трамп победи на конгресните избори. Сепак, и покрај нивното непријателство кон економските интереси на повеќето гласачи и кон самата демократија, републиканците сè уште имаат предност да победат. Тоа е необјасниво и алармантно.
Автор: Џефри Франкел е професор по формирање капитал и раст на универзитетот „Харвард“ и истражувач во американското национално биро за економски истражувања
