ВОСПИТАНИЕТО – ГЛАВНА КОМПОНЕНТА ШТО НЕДОСТИГА ВО ОБРАЗОВАНИЕТО (4)
Покрај Уставот на Република Македонија, Законот за семејството и Законот за заштита на детето ги регулираат и дефинираат потребите, можностите, правата и должностите на детето, како индивидуа до 18-годишна возраст односно до 26-годишна возраст за одредена категорија што има интелектуални и физички попречености во развојот. Во Законот за заштита на детето е регулиран и опфатот на децата во предучилишните установи што имаат потреба за престој во јаслената и во предучилишната возраст.
Според Државниот завод за статистика на Република Македонија, во 2023 година во установите за згрижување и воспитание на деца, детски градинки за ран детски развој, се регистрирани 37.804 деца, што претставува зголемување од 5,2 отсто во однос на 2022 година. Со годишните извештаи во 2023 година се опфатени 117 установи за згрижување и воспитание на деца, што е за 3,5 отсто повисоко во однос на 2022 година („Макстат“, 11.6.2024). Додека, по добиениот извештај за бројот на запишани деца – електронски дневник при Секторот за заштита на децата во МТСП од Министерството за социјална политика, опфатени деца на возраст од нула до шест години во некоја форма, за 2023 година бројот е 39.734 или 34,5 отсто, а опфатот на деца од три до шест години за 2023 година е 27.776 или 45,9 отсто. Тоа е загрижувачки опфат на децата за згрижување и воспитание на децата во детските градинки во Република Македонија!
Во Законот за заштита на детето, покрај другото, регулирани се „воспитанието и образованието до шестгодишна возраст во јавните предучилишни установи преку разновидни форми на опфаќање и приватни предучилишни установи во согласност со одобрените и утврдени програми за воспитно-образовната работа со децата од предучилишната возраст“. Воспитно-образовните програми ги изготвува Бирото за развој на образованието, а ги одобрува Министерството за труд и социјална политика, исто така и програмите за приватните предучилишни установи ги одобрува Министерството за труд и социјална политика.
Предучилишните установи како базични и примарни во системот на воспитанието и образованието заедно со семејството ги подготвуваат основите на целокупниот раст и развој и формирање на личноста на детето. Од тие причини родителите, воспитувачите, негувателките, стручните работници, педагозите и други лица треба заемно да дејствуваат на создавање поволни услови и можности за непречен раст и развој, за здраво и позитивно доживување на детството. Во тоа најмногу може да придонесат родителите преку родителските совети, со предлози, сугестии и мислења во планирањето и реализирањето на програмските активности, вклучувајќи ги во воспитно-образовните активности. На пример ако родителот е лекар, уметник, градинар и слично, во согласност со својата професионалност, во договор со воспитувачот заедно треба да реализираат програмски воспитно-образовни содржини. Наведениот пример ја потврдува тенденцијата на заемно соработување со родителите како тенденција што сѐ повеќе е присутна во практиката. Наведените примери ја потврдуваат основата на креативноста на воспитувачите, родителите и другите стручни профили што настојуваат осмислувањето и креативноста да ги негуваат токму од предучилишната возраст, зашто на таа возраст постојат реални и оптимални основи и можности.
Од стручно-научните сознанија, семејството е проучувано како примарна институција за примарна социјализација и воспитување и сѐ уште се проучува, од причини што семејството е примарен фактор за грижата, негата, воспитанието и понатамошното развивање, воспитување и образование за личноста на детето.
Како резултат на тоа, општеството за да ги продолжи континуитетот за грижата и понатамошното развивање и унапредување во согласност со стручно-научните сознанија отворало и отвора предучилишни институции со разновидни форми на опфаќање за сите возрасти и за сите интереси од сите социјални средини и категории. При сето тоа, посебно едуциран образован кадар на педагошко-наставничките факултети, во согласност со научните сознанија, тенденции и законитости, врши едукација на децата, младото поколение. На тој план имаме значајни постигнувања во опфатот на децата, во згрижувањето, во воспитанието и образованието, во истражувањата на планот на предучилишното воспитание и образование, во издавачко-публицистичката дејност и во перманентното стручно образовање на кадрите што треба да бидат на повисоко ниво, во соработка со педагошко-наставничките факултети, со посредство на Бирото за развој на образованието.
Во согласност со горенаведените сознанија за грижата, третманот и поставеноста на децата во повеќе земји, општества и средини, се укажува од потреба за меѓународна соработка и подобрување на животните услови во секоја земја, а особено во земјите во развој и земјите во транзиција.
Во таа насока слободно можам да нагласам дека и нашата држава Македонија, која се наоѓа во транзиција, подолг временски период презема соодветни мерки и активности за подобрување на условите за раст, развој и воспитание. Притоа слободно можам да нагласам дека многу одредби од Конвенцијата за правата на детето се вградени во Уставот на Република Македонија, Законот за семејство, Законот за заштита на детето, Законот за основно и средно образование вклучувајќи го и Законот за здруженија на граѓаните и фондациите.
Улогата на воспитувачот во развојот на креативните способности кај децата во предучилишната возраст
Денешното живеење е време на промени, време на преобразби во технолошкиот, економскиот, политичкиот, културниот живот. Во тие рамки е и преобразбата во воспитно-образовниот процес како неразделен дел од единствениот воспитно-образовен процес.
Цел на програмата за воспитно-образовната дејност во предучилишното воспитание и образование е формирање личност во развивање во можните креaтивни способности кај децата од предучилишната возраст. Во предучилишните установи таквата личност ќе се формира преку игра, работа и учење како основни детски активности. Со активностите ќе се развиваат и креативните способности кај децата.
Голем дел за тоа дали децата ќе се развиваат во креативни личности зависи од самиот воспитувач. Кај секое здраво родено дете со нормална телесна тежина, кое уредно расте и физички се развива, односно има нормален психофизички развој во најраното детство, има предуслов на предучилишна возраст да се развијат креативни способности.
Уште при првото прифаќање на детето во градинката, воспитувачот треба да воспостави добар, содржаен, емоционален, родителски, пријателски и кооперативен соработнички однос. Природното однесување кон детето е основа за создавање емотивна пријатна клима, да се совлада стравот од грешка, а секоја грешка да ја поправат заедно. Се спроведува организирана, осмислена програма, при што детето е субјект и партнер во активноста, односно во секоја активност учествуваат децата што имаат поголема слобода во мислите, во своите изработки, кои поставуваат прашања, покажуваат сознанија, интереси и слично.
Воспитувачот воспоставува блиски односи со децата, се труди што подобро да го запознае детето, да ги почитува неговите потреби и интереси, да ја почитува креативноста, секогаш подготвен да му помогне кога е потребно, да го охрабри и да не му го наметнува своето мислење.
Сите горенаведени постапки се насочени кон тоа да се создаде атмосфера во која ќе се развиваат богат и содржаен живот, позитивни чувства и детска креативност.
Што покажуваат некои истражувања – каков треба да биде воспитувачот со децата?
Имено, денес многу педагози, психолози и социолози се занимаваат со оваа работа. Во практиката има чести примери некои деца да не сакат, а други да сакаат да ја посетуваат предучилишната установа (градинка). Зошто? Од моите педагошки истражувања (како специјалист по педагошки науки, со посебна област за детските и човековите права), има повеќе причини зошто некои деца не сакаат да ги посетуваат предучилишните установи. Ќе наведам само некои од нив: страв од воспитувачот (да не го кара, тепа, да не погреши при работа и сл.), неприфатено самото дете од воспитувачот (оставено само на себе, пасивно и сл.), страв од грешка при работа (не може да се искаже, да испее песничка, да црта и сл.). Додека има повеќе причини поради кои децата сакаат да ја посетуваат предучилишната установа: љубов кон воспитувачот, прифатени се од средината, затоа што таму има разни играчки, слики, сликовници, стекнуваат нови другарчиња, се запознаваат со нови и интересни активности што воспитувачот ги пренесува преку игрите, преку слободните и насочените активности…
Воспитувачот треба да биде комплетно подготвен во својата работа да ги знае сите деца и да ги прифати. Тој треба да го има предвид фактот дека секое дете е индивидуа сама за себе и дека не постојат две исти деца односно, како што е истакнато во педагошката литература и периодика, „детето е растение што расте и треба да се негува“. Американската авторка Елена Вајт во својата книга „Совети за правилно воспитување на детето“ истакнува: „Постои голема веројатност и можност дури и наједноставното и најслабо дете, кое не ветува многу, да постигне највисоки дострели во животот, кои од почеток за него се навидум невозможни… Учете го секое дете да биде самостојно. Преку практикување различни способности, тоа ќе научи каде е најсилно и каде има недостатоци“. Потоа таа наведува: „Мудриот едукатор ќе посвети посебно внимание на развитокот на посебните црти, за детето да може да формира добро урамнотежен, хармоничен карактер“. Понатаму таа истакнува: „Мудриот воспитувач, со своето постапување кон децата-учениците, ќе се труди да ја придобие нивната доверба и да го засили чувството на почит. Врз децата и младите поволно влијае кога им се укажува доверба. Мнозина меѓу нив, дури и малите деца, имаат високо чувство на почит, сите сакаат со нив да се постапува со доверба и почитување, и тоа е нивно право… Наведете ги младите да почувствуваат дека им верувате и само ретки помеѓу нив нема да се потрудат да покажат дека ја заслужуваат довербата“.
Од горенаведеното треба да се истакне дека децата во својот воспитувач гледаат свој идеал, своја перспектива, сигурност во работата што ја работаат. Воспитувачот е тој што ѝ дава тон на целата атмосфера во предучилишната установа. Од него зависи дали децата ќе бидат весели и спонтани во своите прашувања и барања, колку ќе го засакаат и ќе имаат доверба во него. Воспитувачот треба да гледа еднакво на сите деца бидејќи во секое време психофизички здравото дете има потенцијал од него да се развие вистинска креативна личност. Воспитувачот треба да биде во тек со сите современи случувања (следење на педагошко-психолошка, социолошка и друга литература), да биде иницијативен и креативен во активностите, да внесе разновидни новини во активностите, каде што децата ќе ги искажуваат своите индивидуални способности и интереси. На овој план македонскиот доајен на педагогијата проф. д-р Никола Петров во неговите многубројни книги од предучилишната педагогија истакнува: „Играта е најдостапен вид на активност преку која тие се воведуваат во околниот свет и се запознаваат со него. Играта е доминантна активност, форма и средство и метод со кое детето ги изразува и ги задоволува потиснатите и вознемирувачките емоции, скриените желби, фантазиите и ставовите. Со играта детето ги искажува своите интереси и мисли, се воспоставуваат волјата и карактерот, се формираат норми на однесување, чувство на заемно живеење во колективот. Преку играта децата добиваат искуства и ги применуваат. Исто така, преку игрите се прекршуваат сите психички процеси што на детето му овозможуваат интелектуален развој и посовремена организација на личноста. Така, во секојдневната практика воспитувачот треба да ги поттикнува децата во нивното играње, да им ја приближи средината што е околу нив, на средби со различни луѓе, со што на креативен начин се збогатува детското искуство“. Сето тоа зависи од самиот воспитувач и колку предучилишните деца ќе го искажат својот креативен однос. При планирањето и реализирањето на воспитно-образовните содржини, воспитувачот секогаш треба да поаѓа од стадиумот на возраста, психофизичките способности и карактеристики на децата.
Доколку воспитувачот е креативен, тогаш и од неговите воспитаници ќе развива индивидуални креативни творечки способности, што е цел на програмата за воспитно-образовна дејност во предучилишното воспитание и образование.
Ѓорѓи Илиевски, виш просветен инспектор во пензија
продолжува
