Гласањето во неделата би можело да биде пресвртница пред изборите за Европскиот парламент овој јуни
АНАЛИЗА
Како што екстремно десничарските партии добиваа замав низ Европа, Португалија долго време се истакнуваше како исклучок. Една по една, другите земји што се сметаа за имуни на екстремизмот забележаа екстремно десничарски партии што влегуваат во парламентот: партијата Алтернатива за Германија ги освои своите први парламентарни места во 2017 година; две години подоцна, шпанската партија Вокс го следеше примерот. Тие партии им се придружија на добро етаблираните во Австрија, Франција, Холандија, Шведска, брзо зацврстувајќи го своето место во политичките пејзажи на нивните земји. Меѓутоа, во Португалија, мал дел од малите екстремно десничарски партии се обидоа, но не успеаја да добијат сериозно влијание во текот на петте децении од револуцијата во 1974 година, која ја собори диктатурата во земјата. Кога Чега, екстремно десничарска партија предводена од харизматичниот Андре Вентура, излезе на сцената во 2019 година, се чинеше дека ќе се соочи со истите ветрови како и нејзините претходници.
Овојпат на изборите во неделата партијата ја однесе победата. Динамиката на кампањата пред предвремените парламентарни избори е доказ дека политичката сцена се менува во оваа 10-милионска земја. Според неодамнешните анкети, се очекуваше дека Чега („Доста“) би можела да земе речиси 20 отсто од гласовите. Со оглед на тоа што ривали му беа централнолевичарските социјалисти и централнодесничарските социјалдемократи, Чега може да заврши како лидер на идната влада. Резултатите ќе послужат како најнов податок за искачувањето на крајната десница низ континентот пред изборите за Европскиот парламент во јуни.
Вентура, 41-годишен поранешен телевизиски фудбалски коментатор, кој се кандидираше со пораката „На Португалија ѝ треба чистење“, е поттикнат од низа фактори, вклучувајќи ја и оставката поврзана со корупцијата на премиерот Антонио Коста кон крајот на минатата година, зголемената фрустрација од политичкиот систем и промената надесно кај младите гласачи. Широката истрага за корупција врз членовите на социјалистичката влада на Коста го поттикна гласањето овој месец и поттикна новооткриена поддршка за Чега.
Како резултат на тоа, кога станува збор за екстремната десница, Португалија веќе не е најистакнатата. Всушност, никогаш не беше навистина имуна на екстремно десничарската политика, велат експертите – едноставно немаше вистински момент или вистински лидер да профитира од нив.
Сепак, од револуцијата во 1974 година, сплетот на историски фактори помогна да се ограничи способноста на екстремната десница да добие привлечност во Португалија. Една од нив беше природата на самата револуција, која беше реакција на конзервативната диктатура. Водена во голем дел од левичарските движења, револуцијата спречи „сè што е десно од мејнстрим-десницата да се појави многу долго време“, рече Лука Манучи, истражувач за политички науки на Универзитетот во Лисабон. „Но, не е дека овие партии не постоеле“.
Долгата историја на имиграција на Португалија од нејзините поранешни колонии, како што се Бразил, Зелено’ртските Острови и Ангола, исто така значеше дека имиграцијата е помалку поделена овде отколку во многу други европски земји.
– Имиграцијата речиси воопшто не е политизирана во Португалија – рече Леа Хејне, која ја истражува крајната десница на Португалија заедно со Манучи. „Ова го ограничи Чега до одреден степен на начинот на кој тие можат да дејствуваат како што дејствуваат другите популистички радикални десничарски партии во други земји“.
Пред пет години, Чега едвај остави трага на национално ниво. На изборите во 2019 година, новооснованата партија освои само 1,3 отсто од гласовите и една изборна единица во парламентот: онаа на Вентура, која се наоѓа веднаш надвор од Лисабон. Можеби не беше силен настап, но беше историско прво и му даде на Вентура отскочна штица да го добие политичкото внимание.
Вентура ги има сите соодветни карактеристики да ги привлече гласачите. Како што рече Антонио Коста Пинто, политиколог од Институтот за општествени науки на Универзитетот во Лисабон, „Вентура е партијата“.
Вентура дојде од централнодесничарската Социјалдемократска партија (ПСД), која му дава подлога потребна за да придобие поширок опсег на гласачи. Тој се раздели од ПСД во 2018 година по неуспешната кампања за градоначалник во 2017 година во близината на Лисабон, за време на која тој ја поддржуваше острата антиромска реторика, порака што ја изгради како член на парламентот. Вентура го означува ромското население во Португалија, кое со векови е во земјата, како „криминално“, тврдејќи дека тие непропорционално се потпираат на владините придобивки.
Вентура, исто така, изгради личност врз основа на неговата подготвеност да каже работи што другите политичари не ги сакаат.
– Тој воведе нов тип политички говор, антиелитистички политички говор – типичен популистички радикално десничарски рецепт – рече Пинто. Згора на тоа, улогата на Вентура како професионален фудбалски коментатор го направи добро познат низ целата земја.
– Во моментот кога ја создаде Чега, сите камери беа вперени кон него – рече Манучи.
На изборите во 2022 година, Чега привлече зголемено внимание на националната сцена бидејќи освои 12 места и 7,2 отсто од гласовите. Оттогаш, Вентура можеше да се приклучи на голем број гласачи незадоволни од португалскиот политички систем, вклучувајќи млади луѓе и многумина што претходно не гласаа.
Поновиот бран миграција – бројот на луѓе од странско потекло што живеат во Португалија се зголеми седма година по ред во 2022 година – исто така им дозволи на Вентура и Чега да почнат да го инструментализираат прашањето што долго време играше мала улога во португалската политика. Вентура се залагаше за построги казни за илегалната имиграција, велејќи дека таа „ја уништува Европа“ и повика на „драстично намалување на исламското присуство во Европската Унија“.
Чега, исто така, вети дека „ќе стави крај на корупцијата“ меѓу политичката елита на Португалија – слоган што се наоѓа на нејзините предизборни плакати излепени низ Лисабон. Оваа порака одекнува кај гласачите на избори каде што корупцијата игра централна улога. Коста, премиерот, поднесе оставка во ноември минатата година, откако полицијата го уапси неговиот началник на персоналот и изврши рација во неговата резиденција и владини згради во врска со наводното влијание врз португалската индустрија за ископување литиум. (Самиот Коста не е обвинет за погрешно постапување.) На друг поранешен социјалистички премиер, Хозе Сократес, ќе му се суди за посебен корупциски скандал.
– Кога партијата им кажува на сите дека елитите се корумпирани, а потоа елитите се корумпирани, тоа може да игра само во рацете на крајната десница – рече Манучи.
Вентура јасно се гледа себеси како дел од меѓународното екстремно десничарско движење. Откако Хавиер Милеи победи на претседателските избори во Аргентина во ноември 2023 година, Вентура објави на X, порано Твитер: „Борбата за одбрана на општеството се одвива на неколку територии и во Аргентина е добиена првата битка!“ Неодамна, тој за „Фајненшл тајмс“ изјави дека го смета италијанскиот екстремно десничарски лидер Матео Салвини „многу добар пријател“ и дека има „одлична врска“ со холандскиот политичар Герт Вилдерс, чија екстремно десничарска Партија за слобода беше прва на парламентарните избори во Холандија во ноември.
– Верувам дека сме обединети – рече Вентура. „Ние сме силни“.
