Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР) е високореспектабилен меѓународен аналитички центар, кој има цел да спроведе најсовремени независни истражувања за европската надворешна и безбедносна политика. ЕЦФР во своето работење обезбедува простор за средби на високо ниво, за споделување идеи на носителите на одлуки, на активисти и на влијателни лица. Исто така, цел на ЕЦФР е да организира и да промовира квалитетни дебати за улогата на Европа во светот, како и да иницира градење коалиции за промени на европско ниво. ЕЦФР се промовира како тело што е способно да обезбеди паневропска перспектива за некои од најголемите стратегиски предизвици со кои треба да се соочат Европејците. ЕЦФР има мрежа на канцеларии во седум европски престолнини, над 90 вработени од повеќе од 25 различни земји и тим на здружени истражувачи во сите земји членки на ЕУ
Во Европската Унија контрадикторни размислувања за процесот на проширувањето
Долго време Европската Унија изгледа како затворен клуб. Жан-Клод Јункер, претседател на Европската комисија од 2014 до 2019 година, славно изјави дека ниту една земја нема да влезе во ЕУ за време на неговиот мандат. Но војната во Украина во февруари 2022 година и геополитичките превирања што следуваа, повторно ја разбудија дебатата за проширување на ЕУ. Но дали рециклираната дебата вистински ја мотивира желбата на Брисел за проширување или во прашање е нешто друго? На тоа прашање ќе се обиде да одговори овој фељтон. Материјалот е преземен од порталот на Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР) и ќе биде претставен во неколку продолженија
Во јуни 2022 година, ЕУ им додели кандидатски статус на Украина и на Молдавија, како одговор на руската воена операција во Украина. Ова цврсто ја врати темата за проширувањето на агендата и повторно го привлече вниманието на другите земји кандидати на ЕУ од Западен Балкан. ЕУ првпат ја претстави перспективата за членство за сите шест земји од Западен Балкан – Албанија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Косово, Македонија и Србија – на самитот во Солун во 2003 година, заклучувајќи дека тие „ќе станат интегрален дел од ЕУ“. Но, 20 години подоцна, пет од шесте (сите, освен Косово) се земји кандидати и само четири од нив (Србија, Црна Гора, Албанија и Македонија) ги започнаа пристапните преговори. За време на неговата посета на Македонија во пролетта 2022 година, шефот за надворешна политика на ЕУ, Жозеп Борел, изјави дека Западен Балкан е стратегиски приоритет за ЕУ и дека нивното усогласување со ЕУ за Русија ја докажува нивната посветеност на вредностите на ЕУ. Тој додаде дека сегашните околности се „момент за будење на Европа, момент за повторно заживување на процесот на проширување со цел цврсто да се закотви Западен Балкан во ЕУ“.
Секоја есен, Европската комисија го објавува таканаречениот пакет за проширување со детална процена на нивото на подготвеност на земјите кандидатки за пристапување во ЕУ. Во секоја од 35-те области за преговарање за политиката, тој го дефинира степенот на подготвеност на кандидатите да се приклучат на ЕУ и презентира анализа за тоа што сè уште треба да направат за да ги исполнат критериумите за членство. Во последните неколку години извештаите се отрезнувачки. Постигнат е мал напредок, со тоа што земјите кандидатки заглавија во усогласувањето со ЕУ во многу области, па дури и се оддалечија од блокот. Оваа година комисијата предложи отворање пристапни преговори со Украина, Молдавија и со Босна и Херцеговина и доделување кандидатски статус за Грузија „штом ќе се постигне потребниот степен на усогласеност“. На претстојниот состанок на Европскиот совет, закажан за декември во Брисел, шефовите на државите на ЕУ ќе одлучат дали да ги одобрат предлозите на комисијата.
Не постои таков извештај за сопственото ниво на подготвеност на ЕУ за проширување, иако нејзиниот „апсорпциски капацитет“ е предуслов за прифаќање нови членки. Европскиот совет првпат го постави овој капацитет за апсорпција на самитот во Копенхаген во 1993 година, но ЕУ никогаш не го дефинираше, што значи дека тоа не е мерлив критериум, за разлика од сетот прецизни барања што се очекува да ги исполнат земјите кандидати.
Дали ЕУ е на крајот подготвена за проширување не зависи од објективните стандарди или усвојувањето на некоја од конкретните препораки што ги предлагаат експерти или политичари. Вистинската мера за нејзиниот капацитет за апсорпција е дали земјите членки можат да постигнат каков било политички консензус за тоа кога да се прошират и под кои услови. Различни национални интереси, односи на моќ, јавно мислење и очекувања во врска со крајната цел на процесот на интеграција ја информираат оваа дебата. Овие размислувања се на крајот многу поважни од техничките или правните. Доколку земјите членки не можат да постигнат голема зделка што ќе ги земе предвид нивните соодветни позиции, како и геополитичкиот контекст во кој се наоѓа Европа, ЕУ нема да може да прифати нови земји – дури и ако ги штиклираат сите полиња во годишната процена на комисијата.
За да ја процениме политичката подготвеност на ЕУ за проширување и да ги разбереме предизвиците што претстојат, ја ангажиравме мрежата на национални истражувачи на ЕЦФР (Европски совет за надворешни работи) да спроведе анкета на креаторите на политики и во сите земји членки на ЕУ. Целта беше да се открие што доминира во националните дебати за проширувањето, кои се главните надежи, грижи и очекувања околу проширувањето и како земјите членки ја перципираат иднината на европскиот проект во заднината на неговото претстојно проширување. Потпирајќи се на наодите од овие истражувања, како и на податоците за јавното мислење, интервјуата со експерти и владини претставници и јавните изјави на политичките лидери, овој труд анализира колку напреднала ЕУ во подготовката за следниот круг на проширување и како може да се надгради во актуелниот моментум.
Враќање на проширувањето
Заборавете на заморот од проширувањето. Неможноста за проширување беше мантра на ЕУ повеќе од една деценија – пристапот на Хрватска во 2013 година беше исклучок што го потврди правилото. Но европските земји (со исклучок на Унгарија) сега гледаат на проширувањето воопшто како на соодветен начин да одговорат на новата геополитичка реалност.
Најспектакуларно, лидерите на земјите што во минатото покажуваа малку ентузијазам за проширување целосно го сменија својот тон. Говорејќи во Братислава во мај 2023 година, францускиот претседател Емануел Макрон, кој во 2019 година го блокираше отворањето на пристапните преговори со Албанија и Македонија, изјави дека „прашањето не е дали треба да се прошириме… туку како да го направиме тоа“, додавајќи дека ЕУ треба да прими нови земји „што е можно побрзо“. Три недели претходно, во говорот во Европскиот парламент, германскиот канцелар Олаф Шолц изјави дека „се определивме за поголема Европа“ и објасни дека ова не е прашање на алтруизам, туку на обезбедување траен мир во Европа.
Другите претходно скептични земји за проширувањето, како што се Шведска, Данска, Белгија или Холандија, исто така го променија својот пристап. Некои земји членки вклучија референци за проширувањето на ЕУ во нивните стратегиски документи. На пример, најновата данска безбедносна стратегија го именува пристапувањето и на источните и на југоисточните земји кандидати како приоритет за понатамошни партнерства.
Нашите национални истражувачи даваат впечатливо кохерентна слика за стратегиското размислување на европската елита за оваа промена на мислењето. Нашироко се гледа на проширувањето како на првенствено геополитичка алатка, а помалку како на инструмент за унапредување на европските вредности и правила за нивно добро. Нашите национални истражувачи во 13 земји објавија дека проширувањето се смета за начин да се одговори на геополитичките промени. Тие открија широко распространета согласност дека проширувањето ќе ѝ помогне на ЕУ да се наметне како доминантен стратегиски играч во нејзиното непосредно соседство и јасен страв дека недостигот од интеграција во ЕУ може да ги турне земјите кандидатки – особено во Западен Балкан – во руската или во кинеската сфера на влијание. Како што беше наведено во коминикето на неформалниот самит на ЕУ во Гранада на 6 октомври, „проширувањето е геостратегиска инвестиција во мирот, безбедноста, стабилноста и просперитетот“. Геополитичкото образложение за проширувањето го делат земји со различни стратегиски култури и безбедносни интереси, како што се Франција и Полска, Португалија и Словачка, Шведска и Чешка.
Сепак, разбирањето за тоа како да се исполни оваа геополитичка цел на проширување варира низ Европа. Најзначајната линија на поделба се протега меѓу оние што го гледаат проширувањето на ЕУ како обезбедувач на безбедност и стабилизирачка алатка за ЕУ и оние што веруваат дека обезбедувањето безбедност (преку членството во НАТО) треба да биде предуслов за проширувањето на ЕУ. Украина е, се разбира, централната точка на оваа дебата. Коперниканскиот пресврт за проширувањето на Франција се однесува на фактот дека, за разлика од минатото, таа го гледа проширувањето како катализатор за европскиот суверенитет, а не како пречка за таа традиционална француска цел. Во февруари 2023 година, француската министерка за надворешни работи Кетрин Колона подвлече дека „Украина ќе биде посилна, а Европа ќе биде зајакната со Украина“. Според мислењето на Франција, ЕУ со Украина би можела да стане моќен геостратегиски актер во сè поконкурентна средина и столб на европската безбедносна архитектура по 2022 година, не само затоа што силната армија на Украина ќе ги дополни напорите на ЕУ да го зголеми своето воено влијание. Според тоа, проширувањето на ЕУ на исток е важен и речиси неопходен чекор за исполнување на долгогодишниот сон на Франција за европска моќ.
(Продолжува)
