Кинескиот пат кон модернизација носи нови можности за развој на Западен Балкан (3)
Во денешницата, светот се соочува со промени невидени во изминатите сто години. Земјите во развој мора да бидат солидарни и да учат едни од други за поефикасно да ги надминат предизвиците и да остварат заеднички напредок. Соработката меѓу Кина и државите од Западен Балкан претставува жив пример за дијалог меѓу различни цивилизации и развојни модели, низ кои тие се инспирираат меѓусебно и заеднички напредуваат. Последниве години, како што Кина влезе во нова фаза на сопствениот развој така и соработката меѓу Кина и Западен Балкан се издигна на ново поквалитетно ниво, отворајќи свежи можности за двете страни.
Прво, силна усогласеност на стратегиските приоритети. Кинеската влада повеќепати јавно ја искажала поддршката за стремежот на западнобалканските земји кон членство во ЕУ, залагајќи се Кина, Европската Унија и Западен Балкан да остварат тројна победа во тој процес. Кина ги почитува суверените избори на земјите од регионот за сопствениот развоен пат и никогаш не се меша во нивните внатрешни работи. Слично, државите од Западен Балкан генерално покажуваат разбирање и поддршка за Кина во поглед на прашањата што ги засегаат нејзините витални интереси. Ваквата политичка доверба создаде цврста основа за билатералната соработка. Како што истакна кинескиот амбасадор во Црна Гора, соработката меѓу Кина и западнобалканските земји не настојува да ѝ ја „земе улогата“ на ЕУ; напротив, кинеските инвестиции и проекти им помагаат на овие држави да си ги зајакнат сопствените „внатрешни генератори“ (т.е. капацитетот за самостоен развој), така што побрзо и полесно да ги исполнат економските критериуми и реформските стандарди што ЕУ ги бара за членство. На пример, инфраструктурните проекти во Црна Гора со кинеско учество – како што се изградбата на автопат и ветерниот парк „Можура“ – придонесуваат за надминување на сообраќајните тесни грла и подобрување на енергетската структура, зголемувајќи ја усогласеноста на земјата со еколошките стандарди на ЕУ. Со други зборови, соработката меѓу Кина и Западен Балкан воопшто не е во спротивност, туку оди рака под рака со процесот на интеграција во ЕУ – целта на двете страни е иста: просперитет и стабилност на регионот. Ваквиот модел на соработка доби признание дури и од дел од европските набљудувачи, кои го оценуваат како корисно дополнување на стратегијата на ЕУ за Западен Балкан.
Второ, широки изгледи за економска и трговска соработка. Иако Европската Унија и натаму е најголемиот трговски партнер и инвеститор во Западен Балкан, Кина – како втора најголема светска економија – сè повеќе прераснува во значаен економски фактор и во овој регион. Истражувањата покажуваат дека кинеските инвестиции во земјите од Западен Балкан доживеале нагол пораст во последните години. До 2024 година, акумулираниот обем на кинески инвестиции достигнал околу 4,2 отсто од вкупниот БДП на регионот, што е дваесет пати повеќе во споредба со 2015 година. Притоа околу 96 отсто од кинескиот капитал е насочен кон Србија, а забележлив пораст има и во Северна Македонија, Црна Гора и други. Кинеските инвестиции во Западен Балкан на почетокот беа концентрирани главно во инфраструктурата, енергетиката и некои трудоинтензивни индустрии, но во последно време почнуваат да навлегуваат и во области со повисока додадена вредност, како што се производството на автокомпоненти, белата техника, обновливите извори на енергија итн. Со реализацијата на овие проекти, локалните индустриски капацитети и извозни можности ќе се издигнат на повисоко ниво. Истовремено, и билатералната трговија бележи стабилен раст. На пример, трговската размена меѓу Кина и Северна Македонија во 2021 година достигна 944 милиони американски долари, што претставува раст од 23,6 отсто во однос на претходната година. Благодарение на подобрувањето на инфраструктурата во регионот и појавата на нови деловни модели (како што е е-трговијата), стоковната размена и прекуграничната логистика меѓу Кина и западнобалканските земји стануваат сè поолеснети. Наедно, на кинескиот пазар расте побарувачката за балкански специјални земјоделски производи и здрави органски прехранбени продукти, што отвора нови извозни шанси за овој регион.
Трето, поврзаност и иницијативата „Појас и пат“. Географски гледано, Западен Балкан претставува важна врска меѓу евроазиските континенти: на југ преку грчкото пристаниште Пиреј (под контрола на кинеската COSCO) излегува на Медитеранот, а на север преку балканските коридори се поврзува со средишна Европа. Кинеската иницијатива „Појас и пат“ (Belt and Road) има висока компатибилност со стремежите на земјите од овој регион за унапредување на инфраструктурата и меѓусебната поврзаност. Последниве години, замисли како „кинеско-европската копнено-морска експресна линија“ имаат цел да ја искористат поволната геостратешка положба на Балканот, поврзувајќи ги медитеранските бродски маршрути со копнената транспортна мрежа на Европа. Во рамките на оваа широка стратегија, кинеските компании се ангажираа во изградба на повеќе автопатишта и железнички линии во балканските земји. Преку овие проекти постепено се отстрануваат транспортните тесни грла во регионот, се намалуваат трошоците за логистика, а внатрешнорегионалната трговија и движење на луѓе стануваат сè пофреквентни. Фактите покажуваат дека кинеските финансии и технологија не само што го подобрија животот на локалното население туку и им помогнаа на транспортните и енергетските мрежи на Западен Балкан побрзо и поефикасно да се вклопат во паневропската мрежа.
Во сферата на дигиталната поврзаност, кинески телекомуникациски компании учествуваа во изградба на комуникациската инфраструктура во балканските држави, овозможувајќи им на локалните граѓани побрз пристап до информатичката супермагистрала и приклучување кон глобалната дигитална економија. Покрај тоа, бележи подем и соработката во доменот на зелениот развој: многу земји од регионот треба да ги модернизираат застарените енергетски капацитети и да ги подигнат стандардите за заштита на животната средина. Кина, со своето искуство и капитал во областа на обновливата енергија и екотехнологиите, може да им помогне на овие држави во остварувањето на нивните цели за одржлив развој. Така, кинеска компанија инвестираше во изградба на ветерниот парк „Можура“ во Црна Гора, кој прерасна во репрезентативен локален проект за чиста енергија. Овие зафати се во чекор со заложбите на Европа за зелен развој, помагајќи им на земјите од Западен Балкан да ја спроведат зелената транзиција и да ги исполнат еколошките стандарди на ЕУ.
Конечно, сè подинамична културна размена и зближување меѓу народите, како темел на соработката. И Кина и земјите од Западен Балкан се носители на богати цивилизациски традиции, а пријателските контакти меѓу нивните народи имаат длабоки корени. Уште од времето на Студената војна, кога поранешна Југославија како членка на Движењето на неврзаните одржуваше пријателски односи со Кина, меѓу кинеската и балканските култури се воспостави релација на заемна почит. Во 21 век, меѓучовечката размена зазема сè поважно место во соработката меѓу Кина и Западен Балкан. Денес, во речиси секоја земја од регионот (освен Косово) е основан институт „Конфуциј“ или училница, каде што се предаваат кинескиот јазик и култура, градејќи мостови на поблиско запознавање меѓу народите. Според податоците, заклучно со март 2023 година во сите западнобалкански држави, изземајќи го Косово, успешно работат вакви институти за кинески јазик (што зборува за обостраниот интерес и поддршка). На пример, институтот „Конфуциј“ при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, од своето основање, па наваму, едуцираше голем број локални кадри по кинески јазик и повеќепати има организирано настани како „Ден на кинеската култура“, со што се продлабочија разбирањето и наклонетоста на македонските граѓани кон кинеската култура. Наедно, секоја година значителен број млади студенти од Западен Балкан заминуваат на школување во Кина, а кинеската страна обезбедува државни стипендии и најразлични програми за обука за таленти од регионот, овозможувајќи им одблиску да го доживеат кинескиот развоен модел. Овие директни контакти меѓу луѓето ефективно ги надминуваат бариерите и недоразбирањата, зацврстувајќи ја општествената поддршка за меѓусебната соработка. Богати се и размените на планот на културата и уметноста: на пример, во Србија, Северна Македонија и други се одржуваат недели на кинески филм, фестивали на кинеска храна и слични манифестации, додека во некои кинески градови гостуваа балкански музички ансамбли, фолклорни изложби итн. Во текот на заедничката борба против пандемијата на ковид-19, Кина и западнобалканските земји си дадоа помош едни на други: Кина им донираше вакцини и медицинска опрема на своите пријатели на Балканот, додека граѓаните од овој регион спонтано организираа активности во поддршка на кинеската битка против вирусот – двата цивилизациски круга ја продлабочија својата блискост преку солидарност во неволја. Овие меѓукултурни интеракции ги зајакнаа концептите на „цивилизациска заемност“ и „заемна корист“ во соработката, станувајќи општествена основа за односите меѓу Кина и Западен Балкан да бидат долгорочно цврсти и стабилни.
Заклучок: Дијалог меѓу цивилизациите за заедничка подобра иднина
Гледајќи кон иднината, кинеската модернизација ќе продолжи решително напред, а процесите на модернизација на западнобалканските земји исто така забрзано се одвиваат. Во ова историско раздвижување, двете страни целосно мoжат и треба да соработуваат рака под рака, за да остварат заеднички развој и заеднички просперитет. Кина, како одговорна голема сила, e подготвена во рамките на своите можности да даде поддршка за развојот на Западен Балкан, нудејќи споделување на развојно искуство, проширување на трговијата и инвестициите, обезбедување технички обуки и помош во развојот на човечките ресурси и други форми на поддршка. Земјите од Западен Балкан, пак, можат да го искористат овој „прозорец на можности“ што го отвора напредокот на Кина, градејќи заемно корисна соработка со кинеската страна, истовремено забрзувајќи ги сопствените реформи и јакнејќи ги капацитетите на внатрешното управување и развој.
За среќа, ваквата соработка не е замок во облаците, туку е заснована на цврста политичка доверба и народна поддршка. Односите меѓу Кина и земјите од Западен Балкан се водат според принципот на еднаквост на сите држави, без разлика на нивната големина, при што двете страни ги почитуваат основните интереси една на друга и изградија партнерство на меѓусебна доверба и искрена соработка. Без оглед на тоа како ќе се менуваат меѓународните околности, народите на овие земји се доживуваат едни со други како проверени и доверливи пријатели. Денес, и Кина и Северна Македонија (како и други западнобалкански држави) се наоѓаат во клучен период на економско-социјална транзиција, носејќи ја заедничката одговорност да го унапредат квалитетот на развојот и да го подобрат животот на граѓаните. Токму затоа, постои уште поголем мотив и потреба за продлабочен дијалог и соработка меѓу двете страни. На патот кон модернизација, не треба ниедна земја да изостане. Во потрагата по подобар живот, ниеден народ и ниедна нација не треба да бидат оставени назад. Како што вели една поговорка во Северна Македонија: „Кога тргнуваш по нов пат, не заборавај ги старите пријатели“. На новиот пат кон членство во ЕУ и кон севкупна модернизација, земјите од Западен Балкан ќе ја имаат до себе Кина – овој стар пријател, испробан низ времето. Преку размена и заемно учење на искуствата од модернизацијата, двете страни можат заеднички да ги збогатат патиштата кон модернизација, носејќи поголема среќа и напредок за своите народи. Под водство на дијалогот меѓу цивилизациите и принципите на заемна корист и соработка, Кина и Западен Балкан се сосема способни да испишат ново поглавје на здружен развој, давајќи придонес и пример за заедничкиот напредок на човештвото.
Лијао Веј Југозападен универзитет за финансии и економија, Кина
Институт „Конфуциј“ при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје
крај
