Според податоците на Европската агенција за гранична и крајбрежна стража (Фронтекс), најактивна е таканаречената западнобалканска маршрута за влез во Европската Унија, преку која лани пристигнале 145.000 илегални мигранти, што е двојно повеќе од 2021 година. Споредено со другите маршрути, најголем пораст на бројот на илегални преминувања на надворешните граници на ЕУ е евидентен на маршрутата на Западен Балкан
Со пролетта, миграцијата преку Западен Балкан динамизирана, а проблемот е фокус за европската влада
Во рамките на приоритетот за подобрување на управувањето со границите, Европската комисија (ЕК) смета дека е потребно дополнително распоредување на членовите на Фронтекс во Западен Балкан, по должината на надворешните граници на ЕУ, но и како новина преку меѓусебните граници на кандидатите за членство во регионот, како што е Македонија. За потсетување, на почетокот на декември 2022 година, непосредно пред самитот ЕУ – Западен Балкан во Тирана, Европската комисија го претстави „Акцискиот план за Западен Балкан“, кој ги дефинира приоритетите и оперативните мерки како одговор на зголемувањето на бројот на мигранти што влегуваат во ЕУ од регионот.
Што е Фронтекс и кои ќе бидат неговите операции кај нас и во регионов?
Фронтекс, или Агенција на ЕУ за гранична и крајбрежна заштита, е служба на Унијата за подобра заштита на границите, брзо распоредување персонал и опрема на странски полициски службеници на критични точки на границите. Во случаи на ненадејно и брзо влошување на состојбата, Фронтекс има задача да обезбеди можности за сигурна и континуирана размена на информации и податоци, вклучувајќи оперативни сознанија, разузнавачки податоци, продукти од видео и воздушен надзор, сателитски снимки. Во 2016 година, Европската агенција за гранична и крајбрежна стража (Фронтекс) ја наследи поранешната Агенција за управување со оперативна соработка на надворешните граници. Промената на името ги отсликува и зголемената улога и компетентност на Фронтекс во управувањето со границите на ЕУ, на иницијатива на лидерите на Европската Унија по врвот на мигрантската криза во 2015 година. Во изминатиот период главните операции на Фронтекс беа во Грција (Посејдон), Шпанија (Минерва и Индало), Италија (Темис) и во Западен Балкан, за да се поддржат земјите-членки во справувањето со миграциските притисоци на надворешните граници.
Агенцијата може да врши заеднички операции со националните власти и да распореди свои тимови во земјите што граничат со ЕУ доколку претходно е склучен договор за статусот со нив. Првиот договор беше склучен со Албанија во 2018 година, а во пролетта 2019 година Фронтекс ја започна својата прва мисија досега на територијата на соседна земја што не е членка на ЕУ. Во текот на 2019 година слични договори беа потпишани со Црна Гора и со Србија, кои официјално стапија во сила на средината на 2020 и 2021 година. Преговорите со Босна и Херцеговина не доведоа до формално склучување на договорот, додека процесот на преговори со Македонија беше завршен, но договорот не беше потпишан.
Новиот мандат на Фронтекс: Контрола над сите граници и неговите извршни овластувања
Во декември 2019 година стапи во сила новата регулатива на Фронтекс, усвоена од Советот и Европскиот парламент. Новата законска рамка за работењето на агенцијата предвидува проширување на нејзиниот мандат во доменот на управувањето со границите и соработката со трети земји, како и зголемување на бројот на расположливиот персонал.
Засилената улога на Фронтекс во интегрираното гранично управување повлекува создавање постојани тимови со вкупно 6.500 луѓе (цел што требаше да се исполни во 2021 година), што треба да еволуира во услуга со 10.000 луѓе до 2027 година. Фронтекс ќе стане поактивен во земјите надвор од ЕУ, вклучувајќи ги сега и оние што не се директни соседи. Покрај тоа, Регулативата им дозволува на членовите на Фронтекс да им обезбедат поддршка на соседните земји на властите низ нивната територија, не само во пограничните региони со ЕУ.
Персоналот на Фронтекс распореден на граничните премини и во граничната област исто така добива извршни овластувања во рамките на новиот мандат. Поконкретно, посебни задачи за потврдување идентитет и државјанство на лица, одобрување влез кога се исполнети условите, забрана за влез во ЕУ, печат на патни исправи, прифаќање или одбивање визи на граница, граничен надзор (вклучувајќи патролирање и приведување за нелегално преминување), регистрација на отпечатоци од прсти на приведени лица, извршување на државјани на трети земји во случај на одлука за присилно враќање.
Неопходен предуслов за ангажман на тимовите на Фронтекс и реализација на проширени овластувања во согласност со новиот мандат на агенцијата надвор од границите на Европската Унија се новите договори за статусот меѓу ЕУ и другите земји. Затоа, дури и со земјите каде што тие се веќе во сила, неопходни се повторни преговори за приспособување на договорите.
Првиот таков договор беше склучен со Молдавија во март минатата година. Претходните преговори со Македонија во врска со првиот договор беа обновени и продолжени, а во октомври 2022 година беше потпишан првиот таков договор на Западен Балкан.
Испраќањето претставници на Фронтекс во Западен Балкан стана приоритетно!
Советот на Европа даде зелено светло за почеток на преговори за нов договор со Србија, Црна Гора, Албанија и со Босна и Херцеговина. Намерата да се склучи договор и да се испратат претставници на Фронтекс во Западен Балкан е приоритетна во Акцискиот план на Европската комисија од декември 2022 година, во светлина на обновените миграциски трендови, кои го враќаат регионот во фокус.
Миграциските текови од регионот се резултат на два процеса – обидите на мигрантите што веќе се во регионот да влезат на територијата на ЕУ и, од друга страна, злоупотребата на безвизниот режим што земјите од Западен Балкан го имаат со трети земји за да се најде „скратен пат“ за овие последниве да ги преминат надворешните граници на ЕУ.
Кога комесарката за внатрешни работи Илва Јохансон, заедно со заменик-претседателот на Европската комисија, Маргаритис Схинас, на 5 декември минатата година го презентираа Акцискиот план за Западен Балкан, таа истакна пет приоритети (столбови) за ЕУ и земји од регионот: подобрување на управувањето со границите, зајакнување на капацитетите за прифаќање, преземање мерки против шверцувањето мигранти, зајакнување на соработката за реадмисија на мигранти и усогласување со визните политики на ЕУ.
Во доменот на граничното управување, со намера да ги потисне илегалните преминувања, Фронтекс моментално има 500 члена распоредени по должината на границите на ЕУ со земјите од Западен Балкан. Според очекувањата на Јохансон, во 2023 година ќе бидат склучени нови договори со гореспоменатите четири земји од Западен Балкан, што ќе го отвори патот за испраќање дополнителни тимови на Фронтекс на нивните меѓусебни гранични премини, а не само на оние со Европската Унија.
Присуството на персоналот на Фронтекс, сега со извршни овластувања, по должината на целата миграциска маршрута во регионот ќе го означи првото распоредување на оваа агенција за гранична и крајбрежна стража надвор од нејзината првична територијална јурисдикција.
Подготвил: Mарјан Велевски
