И покрај пандемијата, сепак годинава, некој ден подоцна, од 26 до 28 мај, ќе се случи традиционалното чествување на светите Кирил и Методиј во Рим, Италија, со положување цвеќе во базиликата „Санта Маџоре“, како и на гробот на Свети Кирил во базиликата „Свети Климент“, од страна на македонската државна и црковна делегација
Чествување на 24 Мај, Денот на сесловенските просветители
Епохалната улога на светите Кирил и Методиј во нивното време и натаму во традицијата ги издигнува како христијански рамноапостоли и сесловенски просветители, пред сѐ поради нивното достигнување за афирмација на третата христијанска цивилизација и култура во Европа – словенската, веднаш по византискогрчката и по римолатинската.
И покрај пандемијата, сепак годинава, некој ден подоцна, од 26 до 28 мај, ќе се случи традиционалното чествување на светите Кирил и Методиј во Рим, Италија, со положување цвеќе во базиликата „Санта Маџоре“, како и на гробот на Свети Кирил во базиликата „Свети Климент“, од страна на македонската државна и црковна делегација, предводена од претседателот Стево Пендаровски.
Професор д-р Илија Велев, медиевист и византолог од Институтот за македонска литература при универзитетот „Свети Кирил и Методиј“, вели дека секогаш е актуелно прашањето како светите Кирил и Методиј ја устроиле словенската азбука, а истовремено и како го стандардизирале старословенскиот (црковнословенски) богослужбен и книжевен јазик.
– Не треба да се исклучува можноста светите браќа да зеле и свои учени соработници од словенскиот род, кои добро го познавале словенскиот мајчин јазик и во голема мера им помогнале во прецизирањето на диференцијацијата на одделни словенски гласови. Секако дека нивните соработници биле од околината на Солун, од родот на македонските Словени. Тие станале нивни ученици и следбеници во ширењето на словенската цивилизациска свест. Во случајов во прилог оди и претпоставката дека Св. Климент и Наум Охридски биле едни од тие нивни соработници, а како такви станале и доследни спроведувачи на кирилометодиевската традиција – вели професорот Велев.
Според него, првата стандардно устроена словенска азбука, глаголицата, настанала како резултат на стручна филолошка работа, при која се имале предвид искуствата од писменото функционирање на повеќе туѓи азбуки.
– Во тој прилог оди и констатацијата дека Св. Кирил познавал повеќе писма, како на пример: византискогрчкото, еврејското, арапското, римолатинското, египетското, готското и др. Но устроеното и стандардизирано словенско писмо, глаголицата, по форма било оригинално и во него немало механички позајмени графеми (знаци или букви) од друга азбука, иако во извесна смисла ги поддржувало основните методолошки пристапи од византискогрчкото или од еврејското ортографско искуство. Во тој контекст се мисли на: почнувањето на азбуката со буквата А, редоследот на буквите (а меѓу нив соодветно се подредени знаците за карактеристичните словенски гласови), секоја буква има и бројчана вредност (новите словенски графеми имале соодветни бројчани вредности, при што и следува нивното несовпаѓање во однос на византискогрчките графеми), секоја словенска буква има свој назив (но главно тој бил преземен од словенскиот јазик) – објаснува професорот.
Словенската азбука стилска промисленост
Тој вели дека глаголицата се устроила според основниот фонетски принцип – за секој глас да има соодветна графема, т.е. знак.
– До израз дошло и вештото стилско оформување на структурните форми на тоа писмо, во чија основа доминираат елементите на крстот (симболот на христијанството), триаголникот (симболот за Света Троица) и кругот (бескрајноста на божеството). Тоа сведочи дека словенската азбука настанала како резултат на стилска промисленост и на семантичко-семиолошка инвентивност и елоквентност. Но за оваа пригода треба да се истакне и определбата на глаголицата како иконично писмо, преку кое симболично се манифестирала актуелната идеологија на времето кога настанало првото словенско писмо – по поразот на иконоборството во 843 година и повторната канонска официјализација на иконопочитувањето – посочува Велев.
Според него, од аспект на нашево современо проследување, првата устроена словенска азбука, глаголицата, треба да се прифати како конкретна писмена појава произлезена од барањата на определената историска неопходност во 862/863 година. Едноставно, еволуцијата на тоа време ја отворила вратата за влез на словенската писменост во новите цивилизациски прелевања и односи меѓу народите во Европа, афирмирајќи се како трета христијанска цивилизација и култура словенската – веднаш по византискогрчката и по римолатинската.
Нова епоха со превод на богослужбени книги
Особено, според Велев, дошло до израз спроведувањето на богослужбената и на проповедната дејност, зашто за краток период се превел на старословенски јазик целиот богослужбен чин (за утрената, часовите, малата и големата вечерна, литургијата), кој веќе во Моравската црква се практикувал според источноправославниот типик. Во своите проповеди ги просветувале христијаните да не ги прифаќаат остатоците од паганството.
– Но уште во почетокот од нивната дејност се судриле со интересите на франечкото римолатинско свештенство, кое постепено почнало да ја губи духовната доминација меѓу Западните Словени. Токму од тие причини франечките великодостоинственици биле непријателски настроени кон распространувањето на старословенскиот јазик во богослужбата и во писменоста. Св. Кирил бил обвинет дека ги нарушува светите позиции на традиционалната духовна и писмена цивилизација во христијанскиот свет да се пишува и да се проповеда на трите јазици: староеврејски, римолатински и византискогрчки. Ваквата тријазична доктрина не била продукт на времето во кое дејствувале Св. Кирил и брат му Св. Методиј.
Особено дошол до израз јазичниот полемички судир во Венеција на Св. Кирил, кој се поставил во одбрана на словенскиот јазик, кога приврзаниците на учењето за трите јазици во христијанството ги нарекол со називите тријазичници или пилатовци. Тоа учење го сметал за нехумано, за што и со огромен ентузијазам се впуштил во борба против тријазичниците – проектирајќи го новиот хуманизам во духовниот и во културниот однос за рамноправноста на јазиците и за еднаквоста меѓу народите.
Ваквиот епохален подвиг на Св. Кирил и Методиј да се изборат за еднаквост на словенската богослужба, книжнина и писменост во глобалниот христијански духовен и цивилизациски феномен претставува извор од којшто протече идниот тек на афирмацијата на словенската цивилизациска свест, еднакво кај сите словенски народи, меѓу кои и кај македонскиот – додава професорот.
Одлуката на папата Иван Павле Втори да ги прогласи за созаштитници на Европа е столбот од тој мост на другиот крај на Европа. Секоја година на 24 мај продолжува да се слави нивното дело, најмногу од словенските народи.
