Неодамнешниот нацрт-извештај од скрининг-кластерот фундаментални вредности ги нагласува патот на Македонија кон функционална пазарна економија и нејзините подготовки за справување со конкурентските притисоци во рамките на Европската Унија. Земјата покажа силна отпорност на големи надворешни шокови, особено на глобалната финансиска криза и пандемијата. И покрај тоа што во изминатите две години имаше драстичен пораст, во изминатите 15 години инфлацијата беше на ниско ниво, во просек од само 1,8 отсто годишно. Тоа упатува на мерка на стабилност и претпазливост во монетарната политика, што дополнително беше нагласено со намалувањето на дефицитот на тековната сметка во последните две децении и трендот на опаѓање на трговските дефицити.
Структурната промена во извозните производи на Македонија е доказ за ефикасноста на политиките насочени кон привлекување странски инвеститори. Оваа промена, придружена со постојани приливи на странски директни инвестиции, е перспективна. Сепак, економијата не беше отпорна на глобалниот пораст на цените на енергијата во 2022 година и на економските импликации од агресијата на Русија против Украина. Но, дури и покрај овие предизвици, државата ја задржа својата позиција, зачувувајќи ја макроекономската стабилност.
Од пазарна перспектива, Македонија направи чекори што се за пофалба. Намалувањето на неформалната економија, од значителни 37,6 отсто од БДП во 2016 година на опсег од 21-29 отсто во 2019-2021 година, ги истакнува владините напори за воспоставување потранспарентна и регулирана економска рамка. Во оцената на Европската комисија понатаму се наведува дека иако економската улога на јавниот сектор е минимална, предизвиците остануваат, особено во однос на транспарентноста на државната помош и деловната дерегулација.
Што се однесува на финансискиот сектор, за поздравување е акцентот на Македонија за зајакнување на нејзината макрофинансиска рамка. Доминацијата на банкарскиот сектор, кој поседува 80 отсто од средствата на финансискиот сектор во 2022 година, предизвикува одредена загриженост за секторската концентрација, но трендот на намалување на нефункционалните кредити од 2013 година до денес е охрабрувачки. Законот за финансиска стабилност донесен во 2022 година и формирањето на Комитетот за финансиска стабилност ја сигнализираат намерата на земјата да обезбеди финансиска стабилност, иако загриженоста за независноста на Народната банка опстојува.
Анализирајќи го пазарот на трудот, Македонија се бори со структурните слабости, видливи од високите стапки на емиграција, невработеноста кај младите и неформалното вработување. Сепак, владините интервенции, како што се Националната стратегија за вработување 2021-2027 година и плановите за имплементација на гаранции за млади, се чекори за пофалба во решавањето на овие прашања. Постпандемискиот пејзаж навистина постави предизвици, при што работната сила се намали за 14,2 отсто на годишно ниво до средината на 2022 година, но има напредок во намалувањето на стапките на невработеност кај младите.
Од образовна и иновациска перспектива, чекорите на Македонија во спроведувањето на образовните стратегии, вклучувајќи ја и поддршката за учениците со попреченост, се импресивни. Сепак, процената на Комисијата ги истакнува предизвиците за усогласување на вештините со барањата на пазарот на трудот и потребата за повеќе инвестиции во образованието и обуката.
Во однос на инфраструктурата, додека земјата прави напори да се усогласи со стандардите на ЕУ, особено во енергетиката и транспортот, евидентна е потребата од модернизација и зголемени инвестиции. Зависноста на земјата од јаглен и увезен руски гас ја нагласува итноста за диверзификација на изворите на енергија и подобрување на енергетската ефикасност.
Структурната еволуција на македонската економија, при што услужниот сектор сега претставува доминантен 77,5 отсто удел на компаниите во 2021 година, укажува на транзиција кон поразновидна и модерна економија. Зголемената важност на извозот на производи со висока вредност дополнително го покажува потенцијалот на земјата да се интегрира и да се натпреварува на пазарот на ЕУ.
Според извештајот, економскиот пејзаж на Македонија исто така има голем број предизвици. Умерената подготвеност на земјата да се справи со конкурентските притисоци во Унијата е избалансирана со силни трговски и инвестициски врски со ЕУ. За вистински да напредува, императив е Македонија да ги премости празнините во инфраструктурата и инвестициите, да ја забрза економската дигитализација и упорно да ги спроведува политичките насоки како што е договорено со ЕУ.
Стефан Вељановски
Авторот е доктор по економски науки
