- Кога една институција како Национален конзерваторски центар е оставена да пропаѓа, последиците се далекосежни. Не станува збор само за административна нефункционалност туку за губење културна меморија. Секој објект што не е навремено заштитен може да исчезне засекогаш. Тоа значи дека идните генерации ќе растат без сведоштво за сопственото минато
Во една од старите скопски цркви, за време на конзерваторски истражувања во 80-тите години на минатиот век, тимот на Националниот конзерваторски центар открил дека под слоеви од вар и боја се крие оригинална фреска од 14 век. На прв поглед, изгледало како обичен ѕид, но внимателното стружење открило дел од лик – очи што гледале со вековна тишина. Конзерваторите раскажуваат дека во моментот кога се појавиле тие очи, сите присутни замолкнале. Еден од нив рекол: „Како да ни се обраќаат од минатото, да не заборавиме кои сме“. Таа фреска станала симбол на нивната работа – потврда дека културното наследство не е мртва материја, туку живо сведоштво што чека да биде откриено и повторно да зборува со идните генерации. Оваа анегдота често се прераскажува меѓу конзерваторите како потсетник дека нивната работа не е само техничка туку духовна мисија – секој камен, секоја боја, секоја линија е дел од големата приказна за Македонија.
Културното наследство претставува живата меморија на еден народ – сведоштво за неговата историја, идентитет и духовна длабочина. Тоа е ткаенината од која се исплетени нашите колективни приказни, нашите митови и нашата вистина. Во него се огледаат и радостите и трагедиите, и стремежите и падовите, и надежите и искушенијата низ кои минал народот. Затоа, заштитата на културното наследство не е само административна обврска туку чин на национална самосвест, чин на љубов кон сопственото постоење. Во Република Македонија, институциите што се грижат за неговата заштита имаат особено значење, бидејќи тие ја обезбедуваат врската меѓу минатото и иднината. Конкретно, Националната установа Конзерваторски центар е токму таков стражар – институција што повеќе од шест децении ја носи одговорноста да ги зачува и да ги афирмира културните богатства на Скопје и пошироко.
Не смееме да забораваме и постојано мораме да се потсетуваме дека заштитата на културното наследство не е само техничка работа – таа е чин на национална самосвест, чин на достоинство и зрелост. Токму Националниот конзерваторски центар е симбол на одговорноста на државата кон сопствената историја, но и симбол на довербата што народот ја вложува во институциите. Тој ја претставува идејата дека културното наследство е заедничко богатство, кое мора да се чува за идните генерации, како светилник што го осветлува патот на иднината.
Во град како Скопје, кој претрпел катастрофални земјотреси, урбанистички трансформации и брза модернизација, улогата на центарот е уште поважна – да обезбеди баланс меѓу развојот и зачувувањето на автентичноста. Тој е мост меѓу старото и новото, меѓу каменот и стаклото, меѓу тишината на археолошките локалитети и динамиката на современиот град. Националниот конзерваторски центар е повеќе од институција – тој е чувар на македонската меморија, мост меѓу минатото и иднината. Неговата работа ја гарантира трајноста на културното наследство и ја потврдува зрелоста на македонското општество во однос на сопствената историја. Во секој реставриран објект, во секоја заштитена црква или археолошки локалитет, се огледаат трудот на оваа установа и љубовта кон културното наследство.
Културното наследство е темелот врз кој се гради идентитетот на еден народ. Тоа е живата врска меѓу минатото и иднината, сведоштво за нашата историја, нашите борби и духовна длабочина. Во секој камен, во секоја фреска, во секој археолошки локалитет е вплетена меморијата на генерации што оставиле трага за да нè потсетат кои сме и каде припаѓаме. Тоа наследство е нашата колективна душа – без него, народот станува сенка без корен, без јазик и без облик.
Но кога институциите задолжени за неговата заштита се доведени во состојба на нефункционалност, тогаш се загрозува не само наследството туку и самата национална самосвест. Секое запуштено добро, секоја пропадната црква или археолошки локалитет е рана врз нашата историја, знак дека сме дозволиле заборавот да надвладее над паметењето. Националниот конзерваторски центар, кој повеќе од шест децении требаше да биде стражар на културното богатство, денес е само сениште. Наместо да биде живо средиште на истражувања, реставрации и културна афирмација, тој е оставен да тоне во запоставеност. Повеќе од една деценија години државата не се грижи за неговото нормално функционирање, а проблемите се таложеле и се продлабочувале како слоеви на заборав.
Повеќе од една деценија директорското место беше во рацете на Демократската унија за интеграција (ДУИ), но без суштински чекори за подобрување. Политичката партизација ја претворила оваа институција во празна форма, во симбол на запоставеност и немоќ. Наместо да биде мотор на заштитата, Конзерваторскиот центар станал огледало на институционалната апатија – сведоштво дека културното наследство не е приоритет, туку товар што се носи без љубов и визија. Не мора многу да се задлабочуваме во мислите за да заклучиме дека станува збор за состојба што е опасна, бидејќи секое запоставено наследство е изгубен дел од нашата меморија. Ако дозволиме институциите да пропаѓаат, тогаш дозволуваме и нашата историја да исчезне. А народ без историја е народ без иднина.
Положбата на Националниот конзерваторски центар открива многу за самата суштина на Демократската унија за интеграција (ДУИ), односно дека станува збор за политички субјект што се одликува со партизација наместо професионализација, со други зборови, директорското место повеќе од една деценија било во рацете на ДУИ, но без резултати. Тоа покажува дека приоритетот бил политичка контрола, а не стручна визија. Од друга страна, очигледно е дека челниците на ДУИ не биле посветени кон културното наследство, а ова се потврдува од фактот што повеќе од една деценија не се вложувало во нормално функционирање на центарот. Неизбежен е заклучокот дека станува збор за културна апатија на политичките челници што произлегуваат од оваа партија.
Кога една институција како Националниот конзерваторски центар е оставена да пропаѓа, последиците се далекосежни. Не станува збор само за административна нефункционалност туку за губење на културната меморија. Секој објект што не е навремено заштитен може да исчезне засекогаш. Тоа значи дека идните генерации ќе растат без сведоштво за сопственото минато. Овој пример со состојбата на Националниот конзерваторски центар е многу повеќе од институционална приказна: тој е огледало на суштината на политичкото однесување кај партиите што имале можност да управуваат со оваа установа, а не презеле ништо суштинско за нејзиното подобрување. Политичките партии, меѓу кои и ДУИ, ја третирале институцијата како административна позиција без визија наместо како светилиште на националната меморија. Тоа е опасно, бидејќи културното наследство не може да чека – секој ден на запоставеност значи губење на дел од историјата. Нештата мора да се променат!
