Предраг Аздејковиќ
Борбата за ЛГБТ-правата некогаш беше борба за гол опстанок – за правото да не се биде тепан на улица, да не се биде избркан оддома, да не се биде отпуштен од работа. Денес, и покрај фактот дека истата борба сè уште се води во многу земји, сликата за ЛГБТ-движењето создадена од западните медиуми и социјалните мрежи сè повеќе личи на театар на апсурдот – агресивна, претерано гласна и честопати самопоразувачка пародија на поранешните барања за достоинство.
Два неодамнешни случаи – едниот од светот на фудбалот, другиот од Тикток – илустрираат како борбата за еднаквост стана алатка во рацете на институциите и поединците што честопати имаат многу малку врска со самата ЛГБТ-заедница. Покрај тоа, токму оваа заедница најчесто страда од последиците од постапките на овие „сојузници“ и самопрогласени претставници.
Во француската лига, за време на кампањата против хомофобијата, српскиот фудбалер Немања Матиќ одби да носи лента со боите на виножитото на дресот. Тој го покри со бела лента – тивок чин што веднаш предизвика жестока реакција. Резултат? Двонатпреварска суспензија и дополнителни два суспендирани натпревари, со обврска за учество во кампања за подигање на свеста за борба против хомофобијата во следните шест месеци.
Тука не зборуваме за физичко насилство или говор на омраза. Зборуваме за фактот дека одбивањето да се носи одреден симбол се санкционира како прекршок. Со други зборови, солидарноста повеќе не е опција – таа е обврска. Се чини дека борбата против ЛГБТ-заедницата сега вклучува казнување ако не си доволно „ин“.
Но правото да не се учествува во нешто, правото да не се поддржува одредена кампања, е исто толку важно како и правото да се учествува во неа. Кампањите против хомофобијата во фудбалот се апсолутно пожелни и неопходни – затоа што хомофобијата постои во спортот. Но, кога ги принудуваме играчите да бидат сојузници, да носат пораки што не ги чувствуваат како свои, тоа не води кон прифаќање – туку кон отпор. И што е уште полошо – антипатичните реакции на навивачите, кои ја туркаат целата цел на кампањата во обратна насока. Во овој контекст, треба да ја земеме предвид и видеокампањата на ФК Партизан „Кажи не“ од 2023 година – формална, крута, најверојатно наметната од некоја канцеларија на УЕФА, која остана целосно незабележана. Четири илјади прегледи на Јутјуб за две години. Порака што не допре никого бидејќи не доаѓаше од искреност, туку од обврска.
И додека од една страна се воведува задолжителна солидарност, од друга страна имаме целосен хаос на идентитетот претворен во бизнис. Трансинфлуенсерката Лили Тино се снимаше себеси во женските тоалети во еден парк на Дизни, коментираше за сопственото тело додека децата беа во заднина и направи содржина „мамка за бес“ во која се судри со келнери што погрешно ја нарекуваа машко. Нејзините снимки се потпираат на механизми за привлекување внимание по секоја цена – целта не е дијалог, туку провоцирање гнев. Бидејќи бројот на прегледи е единственото нешто што се брои. Намерното провоцирање на публиката да реагира и на тој начин да генерира уште поголем досег на содржини – и уште поголеми приходи – стана норма. И сето ова без оглед на тоа колку штета ѝ нанесува на ЛГБТ-заедницата. Сето ова под маската на „видливост“.
Ова не е борба за права – ова е злоупотреба на идентитетот за лична промоција. И најважно од сè: ЛГБТ-заедницата не остана тивка. Напротив. Петиции со кои се бара забрана за пристап до паркови и отстранување од Тикток се потпишани од стотици илјади луѓе – една од нив има речиси половина милион потписи – вклучувајќи голем број ЛГБТ-лица. Бидејќи поентата не е дека секој што се повикува на идентитет автоматски станува светец. Поентата е дека однесувањето има граници – правни, етички и човечки.
А границите постојано се бришат во последниве години. Во име на инклузија, се соочуваме со сè почести случаи во кои трансжените, кои се физички далеку посилни од биолошките жени, учествуваат во женски борбени спортови и, очекувано, победуваат. Во спортовите каде што силата е од најголема важност, жените што тренирале цел живот губат од противнички што до пред неколку години беа мажи. И дури и тогаш, кога некој ќе го крене гласот, тој автоматски е трансфобичен.
Тука не зборуваме за правото на некого да се идентификува како што сака, туку за фактот дека правилата на ферплеј и биолошките факти не можат да се суспендираат заради политичка коректност. Затоа што кога борбата за права станува барање за привилегии, тоа повеќе не е борба. Тоа станува догма. И ја губи поддршката од јавноста. Според мене, ова е една од причините зошто демократите ги загубија изборите во Соединетите Американски Држави и зошто Доналд Трамп е повторно претседател. И во многу западноевропски земји, популарноста на десницата расте, бидејќи луѓето едноставно се презаситени од претерување.
Со сето ова, важно е да не се заборави поширокиот глобален контекст. Иако на Западот се зголемува дебатата за тоа дали секој има право да биде од кој било пол што сака, па дури и трансродовите жени учествуваат во борбата против биолошките жени, во 11 земји низ светот хомосексуалноста сè уште е казнива со смрт. Во околу 60 други земји истополовите односи се казнуваат со затвор, честопати доживотна казна. Тој вид на западна привилегија и дистанца од вистинските проблеми придонесува за поделби во самата ЛГБТ-заедница. Сè повеќе членови на заедницата изразуваат негодување на социјалните медиуми што борбата за права се претвора во можност за провокација. Една постара лезбејка неодамна стана вирална на Тикток кога рече: „Да знаев во што ќе се претвори борбата за ЛГБТ-правата, можеби воопшто немаше да се борам“. И тоа не е осамено мислење.
Активизмот во Србија и другите источноевропски земји честопати претставува копирање на западниот модел, но не во формата во која произлезе – од борбата за основни човекови права – туку во неговата сегашна, честопати претерана и збунувачка верзија. Наместо да се започне од почеток, од реалните и конкретни проблеми со кои се соочуваат ЛГБТ-луѓето секојдневно во нашата земја, домашниот активизам честопати прескокнува десетици чекори и директно усвојува западни обрасци што не се познати или разбирливи за нашето општество. Последиците од тоа се отуѓување, недостиг од поддршка и уште поголем јавен отпор.
Покрај тоа, ЛГБТ-активизмот во Србија со години е киднапиран од разни идеолошки и политички струи. Сè повеќе се идентификува со соочување со минатото, антивладини протести, напади врз Српската православна црква и пошироки идеолошки агенди, кои честопати немаат никаква врска со животот на самите ЛГБТ-лица. На овој начин, наместо да обединува, овој активизам дополнително ја поларизира и изолира заедницата од општеството.
Се чини дека дојде време да се вратиме на самите почетоци на борбата, на моментот кога активистите на друштвото „Маташин“ во 1950-тите во Соединетите Американски Држави носеа транспарент на кој пишуваше: „Хомосексуалците треба да бидат вреднувани како поединци“. Не можеме да дозволиме целата ЛГБТ-заедница да се генерализира врз основа на поединци чии постапки предизвикуваат јавен гнев и ја злоупотребуваат борбата за еднаквост. Наместо постојано оградување, ни треба постојан потсетник дека сите сме различни – и дека нашата борба мора да се темели на почитување на човечкото достоинство, умереност и одговорност. Бидејќи ако постојано сме во позиција да се дистанцираме од поединци од ЛГБТ-заедницата со кои не се согласуваме и чии постапки предизвикуваат штета, тогаш борбата за еднаквост ќе ја изгуби својата смисла.
