Слободан Ружиќ
Се чини дека неодамна претставениот нацрт на Стратегијата за развој на енергетиката на Србија предизвика многу повеќе спорови и дилеми кај стручната јавност отколку што придонесе за постигнување договор дури и за најважните прашања. Двете главни причини за тоа се догматскиот, идолопоклонички пристап кон таканаречената зелена агенда, поради што јагленот практично повеќе не се смета како енергетски ресурс, и недоволно долгиот период на набљудување, поради што нуклеарните централи не се разгледуваат доволно детално и со должно внимание. Последново, барем формално, може да се оправда со одредбите од Законот за енергетика – Стратегијата за развој на енергетиката се подготвува за следните 15 години. Сепак, нема суштинско оправдување. Развојните проблеми во енергетскиот сектор не се решаваат од денеска за утре. Тие мора да се предвидат со децении пред да бидат неопходни нови капитални објекти. Ако почекаме проблемот да стане видлив за јавноста, наголемо сме задоцниле со решавањето. Првото, занемарување на улогата на јагленот во енергетската стратегија на Србија, не може да се оправда ниту формално.
Затоа е за пофалба што нашите функционери конечно ја вратија темата за користење на нуклеарната енергија во јавниот дискурс и со тоа поттикнаа важни професионални дискусии. Сепак, причина за загриженост и осуда е тоа што јагленот, како најважен домашен енергетски ресурс, избегнуваат да го разгледуваат, очигледно под притисок на европските идеолошки догми. Нашите термоцентрали на јаглен се важни бидејќи ништо друго не може да ја обезбеди енергетската безбедност на Србија до 2050 година, па дури и до 2060 година. Нуклеарните централи се важни затоа што, како што сега стојат работите со нашите ресурси и светските технолошки достигнувања, тие ќе бидат неопходни за да ѝ се обезбеди на Србија основна енергетска и енергетска безбедност во втората половина на 21 век. Меѓутоа, бидејќи во случајот со нуклеарните централи се работи и за безбедноста на животната средина и општата безбедност на населението, односно бидејќи лекциите од „Чернобил“ и „Фукушима“ не смеат да се заборават, мора итно да се разговара за употребата на нуклеарната енергија, професионално, политички и јавно. За среќа, со оглед на расположливите ресурси на јаглен, Србија не мора и не треба веднаш да донесе одлука за изградба на нуклеарна централа.
Разумно е да се смета дека може да има некои големи технолошки скокови во следните десет години. Енергијата на фузија привлекува научно внимание повеќе од половина век, а во последните две децении низ светот трескавично се бара технички можна и економски исплатлива опција за складирање огромни количества електрична енергија произведена од соларни и ветерни централи. За жал, ниту една од разгледуваните идеи сè уште не достигнала такво ниво на технички развој што би овозможило негова комерцијална примена во електроенергетските системи. Сепак, можни се научни и технолошки откритија и, доколку се случат, треба да се искористат. Исто така, може да се случи со договорот за нормализирање на односите со албанските власти на Косово да добиеме право да користиме дел од резервите на јаглен во басенот на Косово и Метохија. Има доволно резерви за задоволување на заедничките потреби најмалку во следните 200 години. Колку и да се малку веројатни, некаде до 2035 година можеме да си дозволиме луксуз да ги следиме светските научни и технолошки трендови и да се обидеме да постигнеме разумен, заемно корисен и праведен договор за идната употреба на резервите јаглен што постојат на Косово и Метохија.
Меѓутоа, она што треба веднаш да го направиме е укинување на мораториумот за изградба на нуклеарни централи и воведување на нуклеарната енергија во универзитетската настава. Ако по пауза од три и пол децении веќе немаме професори што компетентно можат да предаваат на оваа научно-техничка област, тие треба да се донесат од Франција, Русија, Америка или од кој било друг дел на светот.
Електростопанство на Србија (ЕПС) треба да понуди стипендии за студенти што избираат нуклеарна енергија како еден од предметите на универзитетот. За избраните млади инженери на магистерски и докторски студии по нуклеарна енергија, ЕПС треба да ги покрие не само трошоците за студирање туку и да ги финансира нивните студиски престои и професионална обука во нуклеарни централи на други земји. На тој начин би ги отстраниле многу негативните последици од исклучувањето на нуклеарната енергија од наставата во еден момент и подготвени би го дочекале моментот кога треба да се донесе одлуката.
Авторот е доктор по електротехника
