Автор: Д-р Бетим Даути
Дебелината е мултифакторна болест со сложена патогенеза која е тесно поврзана со биолошки, психосоцијални, социоекономски и еколошки фактори кои влијаат на механизмите кои водат до негативни здравствени исходи.
Во последниве години, дебелината се смета за глобална епидемија како резултат на зголемената преваленца на оваа болест во повеќето земји од 1980-тите. Околу 500 милиони возрасни во светот страдаат од дебелина, една милијарда се со прекумерна телесна тежина, меѓу нив 48 милиони се деца. Всушност вкупната човечка маса во светот е значително зголемена. Светската здравствена организација (СЗО) денес дебелината ја смета за хронична прогресивна болест како резултат на мултипли генетски и фактори на околината.
Определувачки критериум за прекумерна тежина и дебелина е процентот на телесните масти, кој е тесно поврзан со вредноста на индексот на телесна маса (БМИ). Според критериумите на Светската здравствена организација, луѓето кои имаат вредности на индексот на телесна маса (БМИ) ≥25 и <30 кг/м2 се категоризираат во група на луѓе со прекумерна тежина, додека оние кои имаат вредности на БМИ ≥30 кг/м2 се сметаат дебели. Според неодамнешните студии, се проценува дека 39% до 49% од светската популација (2,8-3,5 милијарди луѓе) се со прекумерна тежина или дебели.
Дебелината директно придонесува за кардиоваскуларни фактори на ризик, вклучувајќи дислипидемија, дијабетес тип 2, хипертензија и нарушувања на спиењето. Дебелината, исто така, води до развој на кардиоваскуларни болести и смртност од кардиоваскуларни болести независно од другите кардиоваскуларни болести.
ПРИЧИНИ ЗА ПРЕКУМЕРНА ТЕЖИНА И ДЕБЕЛИНА
Прекумерната тежина и дебелината се резултат на нерамнотежа на внесот на енергија (диета) и трошење енергија (физичка активност).
Во повеќето случаи, дебелината е мултифакторна болест која се должи на обезогени средини, психо-социјални фактори и генетски варијанти. Обезогената средина во која живее пациентот, ја влошува веројатноста за развој на дебелина. Исто така, присуството на прекумерна тежина и дебелина кај различни популации е тесно поврзано со структурните фактори кои ја ограничуваат достапноста на здрава и со пристапни цени на локално ниво, како и недостатокот на физичко движење во секојдневниот живот. Во исто време, недостатокот на ефективен одговор на здравствениот систем за идентификување на прекумерното зголемување на телесната тежина и таложење на маснотии во раните фази го влошува напредокот кон дебелина на населението.
ВИСЦЕРАЛНА МАСНОТИЈА, ЗАМАСЕН ЦРН ДРОБ И РИЗИК ЗА КАРДИОВАСКУЛАРНИ БОЛЕСТИ
Постои силна врска помеѓу општата дебелина и абдоминалната дебелина; сепак, некои поединци може да се класифицираат како со општа дебелина, но не и со абдоминална дебелина. Спротивното може да се случи и со абдоминална дебелина во отсуство на целокупна дебелина врз основа на дефиницијата за дебелина на БМИ.
Абдоминалните маснотии, кои се поврзани со кардиометаболни заболувања, се исто така една од главните причини за кардиоваскуларни болести и смртност. Затоа, во некои организации и стручни панели, се препорачува висцералната маснотија да се евалуира заедно со БМИ бидејќи бројните клинички испитувања ја докажуваат директната врска помеѓу висцералната адипозност и ризикот од кардиоваскуларни болести.
Развојот на техники за клинички испитувања како што се компјутерската томографија (КТ) и магнетната резонанца (МРИ) е огромен напредок во проучувањето на составот на човечкото тело и неговата врска со ризикот од кардиоваскуларни болести. Со овие методи, пресечните слики на телото на кое било ниво овозможуваат квантификација на области или волумени на различни масти. Студиите покажуваат дека акумулацијата на маснотии во црниот дроб е скоро секогаш поврзана со висцерална маснотија. Општо земено, замастен црн дроб е поврзан со истите промени во кардиоваскуларните ризик фактори како дебелината. Затоа, од превентивна гледна точка, намалувањето на ризикот од кардиоваскуларни заболувања треба истовремено да вклучува и третман на дебелина и третман на замастен црн дроб.
ПАТОФИЗИОЛОГИЈА НА КОРОНАРНА И АРТЕРИСКА БОЛЕСТ КАЈ ДЕБЕЛИНАТА
Артериосклерозата е процес кој започнува да се развива во детството. Макрофагите внесуваат естери на холестерол и ги депонираат во ѕидовите на крвните садови, што резултира со задебелување на внатрешниот ѕид на артериите. Понатамошната акумулација на липиди доведува до развој на масни наслаги кои се чини дека се речиси присутни и кај младите и кај старите и возрасните лица. Дебелината ги забрзува овие рани атеросклеротични промени преку неколку механизми, вклучувајќи ги и отпорноста на инсулин и воспалението. Дебелината, како и неколку фактори на ризик за кардиоваскуларни болести, вклучувајќи висок крвен притисок, дислипидемија и хипергликемија, според бројни студии, се покажа дека се високо поврзани со појавата на атеросклеротични болести. Сепак, дебелината меѓу сите други фактори на ризик се чини дека е значаен фактор што влијае на појавата на атеросклеротични лезии. Поврзаноста на дебелината со атеросклеротични лезии во повеќекратни клинички студии покажува дека висцералната маснотија промовира системско и васкуларно воспаление, кое е од суштинско значење за сите аспекти на атеросклеротичниот процес, почнувајќи од развојот на масни наслаги до атеротромбоза. Воспалението предизвикано од дебелина ја зголемува веројатноста за оксидација на липопротеини со мала густина, а оваа оксидација за возврат ја промовира атерогенезата. Отпорноста на инсулин е поврзана со дислипидемија и синдром на метаболизам (повеќе кардиоваскуларни фактори на ризик, вклучувајќи абдоминална дебелина, атерогена дислипидемија, покачен крвен притисок, отпорност на инсулин со или без нетолеранција на гликоза, и проинфламаторни и протромботични состојби), кои се поврзани со атеросклероза.
ФИЗИЧКА АКТИВНОСТ И ДИЕТА
Кај дебели и пациенти и пациенти со прекумерна тежина, многу е важно да се направат промени во нивниот животен стил и однесување. Европските упатства за управување со дебели пациенти препорачуваат дека е потребен сеопфатен пристап кој ги истражува мотивациите за промени во животниот стил за да се зголеми веројатноста за постигнување успешно и одржливо губење на тежината, наместо едноставно да се препише диета. Дополнително, лекарите треба да ги препознаат ситуациите во кои на пациентите може да им треба психолошка или психијатриска поддршка, бидејќи нелекуваните психолошки проблеми се една од најчестите причини за неуспех на програмата за слабеење.
Покрај ограничувањата во исхраната, физичката активност е суштинска компонента на програмата за слабеење на дебели пациенти. Слично на ограничувањето во исхраната, вежбањето мора внимателно да се препише, бидејќи не е докажано дека сите видови на вежбање соодветно промовираат губење на маснотии. Правилниот опис на физичката активност е од голема важност, бидејќи освен губењето на тежината промовира намалување на крвниот притисок, толеранција на гликоза и подобрување на чувствителноста на инсулин, дополнително намалувајќи го ризикот од кардиоваскуларни болести.
