„Атомска од десна страна!“ Секој што бил во војска ја знае наредбата и она што таа сугерира – да се „фрлиш“ незадржно на лева страна. Ја знаат и оние чија возрасна подготвеност за војничкиот рок започна кога задолжителната воена обврска престана да постои, но останаа со ненаучени лекции за одбрана на земјата (во една сериозна смисла) и одбрана од нуклеарен напад (овде, во една смешна смисла). Имено, вежбата „атомска од десна“ (или лева, сеедно), се прераскажува како војничка шега поради бесмислата на дејството (фрлање со телото на една страна) при несразмерно поголема (смртна) опасност од другата страна, како што е нуклеарната бомба, освен да се спаси виделото, па да се сведочи потоа сопственото распаѓање. Нејсе.
При оваа вежба, еден од питомците во (мојата) класа стоеше мирно во одговор на предупредата, затоа што не послуша (и стоењето мирно може да изразува непослушност). Помислив – „отпор на умот кон едно бесмислено дејство“, но се прелажав.
Образложението на питомецот (чинам беше од Малешевијата) до претпоставениот офицер беше строго прагматично: „Сите воф тревата, јас воф калта!“, покажувајќи на калта во која требаше да бара спас, за разлика од преостанатите на кои им се „падна“ тревата лево од нив.
Но одговорот (можеби) подразбираше и нешто друго – ако мора да се умира, нека биде на чисто, на трева, а не во кал (што звучеше естетски издржано и некако подостоинствено, како што му прилега на иден офицер), како и тоа – чуму да се валкаш во кал, кога бездруго ти нема спас (логично и крајно практично кога нема кој да те испере).
Смеата потоа беше смеа и на сопствена сметка – на верноста кон навиката на цивилниот комодитет, уште непревоспитана по мерата на војничкиот дух.
Што стана потоа не помнам. Веројатно, Малешевецот направи исчекор во тревата, бидејќи калта беше неумолива да отстапи или да се помрдне, додека „бомбата“ (како и сите наши бомби) „падна“ во магла. Како и овде, таа (маглата) покриваше сè, неумоливо, во кохабитација со калта. Како и овде.
Се сетив на малешевскиот питомец дури возев по правливиот пат до Крупиште, кој веќе долго време се прави, а ќе се исправа уште долго. Правта од патот лесно станува кал кога врне, а „тревата“ е уште зелена во идејна смисла на зборот, во согласност со годишното време. Па, така, преостанува само втората можност од анегдотата погоре: да се фрлиш „воф калта“, пред која питомецот одби да влезе „сос“ облеките. Како и тогаш, и сега е истото годишно време и истиот месец, само маглата не е иста.
Во онаа магла ја прифатив ракавицата што Малешевецот солидарно ми ја позајми, самиот останувајќи со една (во мојот комплет недостигаа ракавици и немаше како да се набават за време на обуката). Без ракавици, човек и буквално учи колку студ собира во една пушка и каков душман е тој за човечката топлина. Во маглите денес, пушката може да учи колку студ собира во човек и каков душман е тој за него. Една ракавица тогаш вредеше повеќе од злато. Како еден убав збор денес. И еднакво тешко се наоѓа…
Патот до Крупиште е прав. Несомнено, никогаш не бил поправ. Исечено е сè што пречело во неговото исправање до приклучокот. Прав е како срцева линија на ЕКГ-монитор. Само пожив, од многуте што врзуваат живеачка од онаа страна на патот, во околните градови, па мораат секојдневно да минуваат преку прав(лив)иот и каллив пат.
Си мислам, кој ќе ја плати нивната амортизација? Не онаа на нивните автомобили – одговорот таму е јасен – „јас“ воф калта.
Мислам на човечката амортизација, онаа за која не постојат резервни делови и сервисирање. Мислам на оние (внатрешни) спојки, зглобови и менувачи, кои еднаш разглобени никогаш не се повторно исти.
На нашите правливи патишта ќе се изначекаш на семафори. Ќе чекаш и на зелено, да помине оној што тргнал на црвено. Ако, пак, решиш да истераш правда по „јернејски“ (го помните ли слугата Јернеј од училишната лектира?), ќе ти треба „олеснувач“, а тогаш работите стануваат уште потешки…
Патот до Крупиште е слика на нашето пошироко општество: почнува кривулесто и нерамно, а потоа се исправа долг и правлив пат низ кој годишните времиња се менуваат побрзо од самиот пат. Еднаш, несомнено, ќе заврши неговата градба, за набргу потоа да започне неговата реконструкција. Што ќе се случи со луѓето и нивните патувања – останува загатка за иднината. Постојат многу видови патувања.
Познатиот патописец Никола Бувие напишал дека предноста на патувањето е што го чисти животот, пред да го украси. Бувие е уште еден заљубеник во Балканот и патник низ Македонија, кој (во шеесеттите години) ќе напише дека „Странецот кој за една ноќ ќе ја довери својата глава на перниците во ’Македонија‘ (се мисли на хотелот во Прилеп), ќе понесе, освен веќе семејните вошки, слика на безгрижно гратче во кое шетаат магариња и мириса на сушен тутун и премногу зрели дињи. Ако остане, ќе забележи дека сè е премногу комплицирано, бидејќи во Македонија историјата веќе илјадници години се труди од петни жили да ги измеша расите и срцата.“
Предноста, пак, на патувањето од Македонија (со билет во еден правец) е што ја чисти земјата од незадоволните чекачи „нестрпливи“ да (се) завршат почнатите и (не)правилни патишта, пред да ја запусти и остави на сè позадоволните претекнувачи по недоправените и правливи патишта. И така, низ сите општествени катови…
Има патувања што почнуваат и завршуваат во гаража и секојдневно, во круг.
Има патувања што завршуваат на семафор, поради лошо предвидена боја по жолтото. Има патувања што почнуваат само на жолто, но и такви што се возат само на „жолто“ без да платат билет, а едновремено ги „возат“ другите на свој семафор до последна станица. Шверцери на предвидливото. Предвидливи шверцери.
За оваа безгласна рапсодија на жолтото пишува и македонската писателка Јулијана Величковска во своите „Годишни времиња“. За одложеното умирање на балканската душа, за нашето неодложно враќање назад… „Ние сме мали ’рчки во тркало закачено на кафез. Се движиме назад кон местото од каде што тргнавме. Што ли е тоа што нè упатува таму?“ Не знам Јулијана, но согласен сум – „време е да го отковаме Прометеј од карпата.“
И да, се согласувам дека можеш многу да научиш за човек спрема тоа како се однесува на жолто светло на семафор. Или спрема тоа што прави ако слушне „атомска од десна страна“, дури „атомски“ фрчат од десно и од лево, а се придушува онаа што однатре чука, под лажното жолто светло што трепка за поубав живот на Балканот…
Пред смртта Бувие ќе рече: „Ако повторно се родам би сакал да живеам во Македонија“. Се прашувам, дали денес ќе го речеше истото? Што би рекол ако денес чекаше на семафорите на патот што никако да заврши? Што би понел од перниците на Македонија, освен политички вошки и слики на напуштени градови што тонат во бессоница, а во кои уште шетаат магариња и мириса на презреани очекувања… Ако решеше да остане, можеби ќе разбереше дека и натаму сè е премногу комплицирано, бидејќи во Македонија „иднината“ се труди од петни жили да ги раздели срцата од земјата, јазикот и историјата.
Најдоброто допрва доаѓа, а патот завршува напролет – слушам, но знам дека најлошото последно заминува, а напролет секогаш започнува патот на обновата.
„Атомска од десна страна!“ Мирно. Чуму да се валкаш во кал? Издржи, ќе се исуши калта.
