Долго време Европската Унија изгледа како затворен клуб. Жан-Клод Јункер, претседател на Европската комисија од 2014 до 2019 година, славно изјави дека ниту една земја нема да влезе во ЕУ за време на неговиот мандат. Но војната во Украина во февруари 2022 година и геополитичките превирања што следуваа повторно ја разбудија дебатата за проширување на ЕУ. Но дали рециклираната дебата вистински ја мотивира желбата на Брисел за проширување или станува збор за нешто друго?
На тоа прашање ќе се обиде да одговори овој фељтон. Материјалот е преземен од порталот на Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР) и ќе биде претставен во неколку продолженија
Во Европската Унија контрадикторни размислувања за процесот на проширувањето (7)
Двете клучни спорни точки во однос на реформите ќе бидат процедурите за одлучување (КМВ) и гаранциите за почитување на владеењето на правото. Голема група земји веројатно нема да прифатат нови членки доколку не се решат тие проблеми. Сепак, постои и значајно противење на далекосежни промени во тие области, што веројатно ќе се зголеми во иднина. Со оглед на тоа дека е потребна едногласност за какви било значајни промени, се чини дека ЕУ е на пат за долги и отворени преговори, што ќе биде во спротивност со самопрогласената итност за геополитички мотивирани смели одлуки.
Со оглед на потенцијалното нарушување што може да го предизвика дебатата за реформи, во најдоброто сценарио, ЕУ треба да се договори за внатрешна реформска агенда и да го објави својот патоказ, како и временската рамка за следните чекори во процесот на проширување на самитот на ЕУ во декември. Но институционалните реформи на ЕУ не смеат да застанат на патот на значаен напредок во процесот на пристапување и кредибилна перспектива за земјите кандидати. Давањето приоритет на внатрешните реформи пред проширувањето би можело да има негативен ефект, одложувањето на проширувањето додека не заврши реформската агенда веројатно нема да успее. Во повеќето земји членки интересот за проширување е надминат од загриженоста за трансформацијата што би можела да ја донесат таквите реформи.
Препораки
Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР) е високо респектабилен меѓународен аналитички центар, чија цел е да спроведе најсовремени независни истражувања за европската надворешна и безбедносна политика. ЕЦФР во своето работење обезбедува простор за средби на високо ниво, за споделување идеи на носителите на одлуки, на активисти и на влијателни лица. Исто така, цел на ЕЦФР е да организира и промовира квалитетни дебати за улогата на Европа во светот, како и да иницира градење коалиции за промени на европско ниво. ЕЦФР се промовира како тело што е способно да обезбеди паневропска перспектива за некои од најголемите стратегиски предизвици со кои треба да се соочат Европејците. ЕЦФР има мрежа на канцеларии во седум европски престолнини, над 90 вработени од повеќе од 25 различни земји и тим на здружени истражувачи во сите земји членки на ЕУ
Со оглед на геополитичката реалност, времето е од суштинско значење, а ЕУ треба да им понуди веродостоен пат кон подлабока интеграција барем на земјите кандидати во следните неколку години.
Што е најважно, ЕУ треба да се договори за патоказот на подготовките за проширување пред изборите за Европскиот парламент во јуни 2024 година. На самитот на Советот на Европа во декември би требало да се предвиди усвојување на сетот на реформи (кој според обемот и целта потсетува на Берлинската агенда 2000, која го подготви теренот за проширувањето во 2004 година) што треба да се усвои за време на полското или данското претседателство во 2025 година. Таквата варшавска или копенхашка агенда треба да ги наведе клучните реформи во буџетот на ЕУ, гласање со мнозинство во некои политички области и други политики неопходни за да биде погоден за проширување. Целосниот пристап до буџетот на ЕУ штом ќе се исполнат сите критериуми за членство треба да биде клучен елемент на понудата на ЕУ. Затоа, следниот МФР (2028-2034) треба да се подготви за вклучување нови земји. ЕУ треба да продолжи со економските и финансиските подготовки без разлика дали институционалната реформа е успешна или не. Во спротивно, нејзината понуда ќе ги нема потребниот кредибилитет и стимулации за земјите кандидати да се приспособат.
Таквата „Агенда 2030“ треба да биде придружена со ажурирани копенхашки критериуми 3.0, вклучувајќи одредби за пристапување, како што е усогласување на надворешната политика на земјите кандидати со главната геостратегиска насока на ЕУ. Земјите членки треба да вклучат одредба во копенхашките критериуми 3.0 дека билатералните прашања меѓу земјите членки и земјите кандидати треба да се решаваат преку надворешни механизми за решавање спорови: територијалните спорови треба да се упатуваат до Арбитражната комисија, додека оние за малцинските права треба да се решаваат во Европскиот суд за човекови права и други соодветни механизми за спорови. Билатералните прашања не треба да се користат за блокирање на преговорите на земјите за пристапување во ЕУ; поддржувачите на проширувањето треба да инсистираат тоа да се одрази во методологијата за проширување.
За да избегне агендата за проширување да биде заложник на недостигот од реформи, ЕУ треба да постигне договор за нова посветеност кон земјите кандидати во следните неколку месеци. Отворањето на пристапните преговори со Украина и со Молдавија, објавувањето на патоказот за институционална адаптација и повикувањето на заедницата на геополитички интереси и вредности, како што се очекуваше на состанокот во декември, нема да биде доволно за да се врати кредибилитетот на пристапот на ЕУ кон проширувањето. ЕУ треба да изјави дека без оглед на исходот од внатрешниот реформски процес, ќе биде подготвена да им понуди на земјите кандидати барем учество на единствениот пазар и зелената агенда, како и пристап до буџетот на ЕУ и статусот на набљудувач во ЕУ.
Тоа во никој случај не треба да сугерира дека сите земји кандидати автоматски ќе се приклучат на таква рамка во 2030 година. Тоа ќе биде можно само за оние земји кандидати што ги исполниле сите критериуми за членство и се согласиле за рамка за заштита на владеењето на правото врз основа на принципот на реверзибилност на придобивките од ЕУ со јасно дефинирани критериуми. Така, процесот ќе остане заснован на заслуги и секоја земја билатерално ќе преговара за деталните аранжмани (вклучувајќи транзит на периоди) со ЕУ. Повикувајќи се на предлози, како што се етапно пристапување, „четири слободи“ или партнерство за проширување, тие ќе обезбедат максимални придобивки за земјите кандидати пред да станат полноправни членки на институциите на ЕУ – без оглед на исходот од дискусијата за институционалните реформи на ЕУ. Идеално, сите земји членки на ЕУ и оние што ги исполнуваат критериумите за членство (но сè уште немаат право на глас) потоа треба да преговараат за сеопфатна реформа на ЕУ, која би можела да вклучи промени во договорите.
За создавање таков нов консензус за тоа како да се оди напред ќе бара повеќе земји членки, кои досега останаа тивки, јасно да ги формулираат своите позиции. Под новата либерална влада, таа би можела да биде клучна земја во обновувањето на соработката меѓу Централна Европа, балтичките држави и нордиските држави. Овие земји споделуваат неколку исти позиции за постојните дебати, вклучувајќи го и фокусот на пристапувањето на Украина и верувањето дека проширувањето на НАТО е клучно за проширувањето на ЕУ. Заедно овие земји би можеле да формираат „мотор на политиката за проширување“, кој би можел да се залага за пристапување на нови членки засновано на заслуги и умерени реформи во ЕУ. Геополитичкиот императив, силната посветеност на единствениот пазар и слободната конкуренција, како и силните ингеренции во политиката на ЕУ кон Украина, би можеле да им помогнат да дојдат до решенија што можат да ја привлечат поддршката од другите земји.
Конечно, земјите членки треба да признаат дека проширувањето не е единствениот одговор на актуелните геополитички предизвици со кои се соочува Европа. Безбедносните гаранции за Украина и за Молдавија се важен дел од разговорот и ЕУ мора тесно да соработува со САД и другите членки на Г7 за да развие безбедносно партнерство и да ги обезбеди долгорочните воени потреби на Украина. Тоа може да помогне да се усогласат позициите на оние што го поддржуваат проширувањето на НАТО како предуслов за интеграцијата на Украина во ЕУ со оние што се противат на тоа.
(Крај)
