За да биде глобален играч, ЕУ треба да престане да игра судија
Пред околу 15 години, претседателот на Европската комисија, Романо Проди, предложи визија за Европа опкружена од „прстен на пријатели“. Неговите зборови се покажаа добро. Денес, континентот е опкружен од цареви, султани и императори, кои безгрижно си играат со ЕУ.
Се наѕира уште еден судир со рускиот претседател Владимир Путин. Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган ја прецртува мапата на источниот Медитеран. Кинескиот претседател Си Џинпинг го проширува своето влијание на Балканот. Потоа, тука е Доналд Трамп, кој ја нарекува ЕУ „речиси лоша како Кина, само помала“.
Одговорот на ЕУ беше рестартирање на нејзиниот 70-годишен консензус заснован на мир, правила и трговија, но и признание дека треба да стане глобален играч. Претседателката на комисијата, Урсула фон дер Лејен, ја нарече својата комисија „геополитичка“. Високиот претставник на ЕУ, Јосеп Борел, ја повика Европа да го научи „јазикот на моќта“. Претседателот на Европскиот совет, Мишел, рече дека „Европа треба да биде играч, а не игралиште“.
Како точно планира Европа да ја направи оваа метаморфоза во глобален играч, сепак останува нејасно. Како и секогаш во Брисел, одговорите се бараат во форма на инструменти за политика, процедури и механизми. Ако ЕУ треба да биде играч, тврдат официјални лица, потребни се посилно евро и поцврста трговска политика и армија. Во своето обраќање за состојбата на Унијата, Фон дер Лејен го поддржа мнозинство наместо едногласност при одлучување за надворешната политика, за да се овозможи поголема флексибилност и побрзо дејствување кога станува збор за воведување санкции, на пример.
Но иако ваквите иновации се важни, тие прават превид на потребата од подлабока трансформација. На ЕУ не ѝ требаат само нови алатки. Потребен е нов начин на размислување, стратегиски рефлекси и етос на „играчот“. Мора да сфати што значи да се биде играч, егзистенцијално и морално, и да почне да размислува како таков.
За жал, постојат само ограничени докази дека оваа промена се случува. Брисел тешко може да се откаже од старата слика за себе, во која не е играч, туку судија, одговорен за почитување на меѓународните правила слично како Обединетите нации.
Се чини дека некои политичари веруваат дека Европа ја следи глобалната моќ едноставно за да стане попотентен судија, давајќи им повеќе жолти и црвени картони на казнените лица. Ова е тоа што ЕУ тврди дека го прави во Белорусија или кога бразилскиот лидер Жаир Болсонаро не успева да ги изгасне пожарите во Амазон.
Ако тоа е најдобриот одговор на ЕУ за нејзините проблеми, тогаш тоа само мириса на самозалажување.
Во изминатите четири години, нејзините лидери се обидоа да го просветлат Доналд Трамп, но со мал успех. Тој започна трговски војни, воведе санкции, се закани дека ќе се повлече од НАТО и ги прекина трансатлантските односи.
Казнените мерки против Русија едвај го одвратија Путин, кој ги спроведува своите интереси со мала грижа за европски укор, како што покажа труењето на опозицискиот лидер Алексеј Наваљни со нервниот гас „новичок“. Европа е слично немоќна да ја спречи Кина да ги извршува своите економски и политички цели. Кинескиот народ нема да прифати „инструктор“ за човекови права, им рече претседателот Си на своите европски колеги на виртуелниот самит минатиот месец.
Можеби не е изненадување што методите на Европа се ирелевантни. На крајот на краиштата, кога правилата ќе ја изгубат својата важност, кому му требаат судии?
Помислете на папите во Рим, уште во средниот век. Како и ЕУ денес, тие сметаа дека надворешната политика е систем за придржување кон универзалните правила, стандарди и вистини. Потоа, одеднаш, имаше повеќе папи во исто време и по Реформацијата, неколку толкувања на тие универзални правила.
На крајот, европските кралеви го оставија папата настрана, престанаа да се расправаат за вистината и почнаа да се натпреваруваат само за глобалната моќ, престиж и богатство. Ова е битно за да се стане играч. Треба да се симнете од планинскиот врв и да прифатите дека не сте посебни. Вие сте само една од многуте суверени сили што се занимаваат со битка за територија, пристап до технологија, инфраструктура, природни ресурси, богатство, доминација и влијание. Папата, очигледно не бил способен да стане играч. Неговата политичка важност згасна. Не треба да биде така за ЕУ. Европа можеби нема да може да го спаси светот од нелиберални системи, хаос и штета предизвикана од силни немири. Но опкружена од нив, таа треба барем да се спаси себеси, а можеби еден ден и повторно да ги прошири границите на своето либерално кралство.
Метаморфозата од судија до играч можеби е понижувачка. Но за ЕУ, која бара поголема глобална важност, таа треба да биде и ослободувачка и зајакнувачка.
За разлика од судиите, играчите можат да имаат интереси и стратегии за да ги бранат. Тие можат, па дури и треба да сторат сѐ што е потребно за да ги остварат своите цели. Најдобро од сè, ним им е дозволено да бидат себични: ЕУ може да каже дека едноставно не е погодно да ризикува конфликт со Русија во нејзиното соседство, без извинување или објаснување. Исто така, таа може да тврди дека Европа треба да застане некаде, на пример на границите на ЕУ со Белорусија или Турција, наместо да се залага за добри односи во „соседството“ без поголема полза.
Можеби за ЕУ е исправно да воведе санкции против диктатори како белорускиот лидер Александар Лукашенко или да му се спротивстави на Ердоган. Но играчите немаат обврска да го сторат тоа. Всушност, доколку интересите на ЕУ го диктираат тоа, таа ќе биде еднакво способна да оправда зделки со Трамп, Путин, Ердоган или со либискиот лидер Халифа Хафтар.
Некои европски политичари, вклучувајќи го и францускиот претседател Емануел Макрон, веќе се чини ги помислуваат овие богохулни мисли. За жал, тешко можат да ги кажат на глас. Сепак, само кога повеќе нема да бидат табу, вистинската борба за враќање на Европа може да започне.
