Благодарение на комбинацијата на креирањето политики, динамиката на пазарот, временските феномени и личната иницијатива, Европејците го избегнаа најлошото сценарио на енергетската криза
Иако оваа зима имаше стандардно времетраење од три месеци, таа изгледаше како најдолго годишно време досега: пристигна среде застрашувачките предупредувања за недостиг од гас, индустриска парализа, широко распространети прекини на струја, задолжителни штедења, па дури и граѓански немири. Насловите во медиумите понекогаш се појавуваа за да го претскажат енергетскиот суден ден на Европа. Но, наместо тоа, зимата дојде и замина, без трага од прореченото најстрашно сценарио. Благодарение на комбинацијата на креирањето политики, динамиката на пазарот, временските феномени и личната иницијатива, Европејците го избегнаа најлошото сценарио на енергетската криза, што само по себе е извонреден подвиг. Течниот природен гас (ЛНГ), кој беше непозната стока за обичните Европејци, одеднаш стана главно име и врвен политички приоритет, додека подемите и падовите во Виртуелниот центар за трговија со гас (ТТФ) беа придружени со силна вознемиреност.
Но овој успех не беше евтин. Меѓународната агенција за енергетика (ИЕА) проценува дека Европската Унија (ЕУ) лани потрошила речиси 400 милијарди евра за купување гас, што е речиси трипати повеќе од 2021 година. Според институтот „Бројгел“ со седиште во Брисел, фискалната поддршка што ја даваат земјите на ЕУ за да ја ублажат кризата кај граѓаните и компаниите е во вредност од најмалку 657 милијарди евра. Само Германија, земја што е силно зависна од гас, одвои 265 милијарди евра.
Иако енергетската криза често се опишува како една од последиците од украинскиот воен конфликт, кризата всушност потекнува од претходно. Феноменот датира уште од почетокот на пандемијата, кога земјите низ светот влегоа во нагло блокирање и глобалната економија беше ефективно замрзната. Застојот ја доведе побарувачката за енергија во надолна спирала: пропаднаа големопродажните цени, инвестициските проекти беа паузирани, а производителите го намалија своето производство од страв дека нивните резерви ќе пропаднат.
Забавените пазари беа затечени кога, штом беа укинати ограничувањата за пандемијата, нагло се зголемија побарувачката и потрошувачката и луѓето ги зафати патувачка манија за да го надоместат времето поминато во карантин. Производителите на енергија не беа во можност да го задоволат ова ненадејно закрепнување, предизвикувајќи длабока неусогласеност меѓу понудата и побарувачката што ги зголеми цените. Паралелно, Русија, тогаш водечкиот снабдувач на енергија во ЕУ, почна да го намалува протокот на гас во блокот, оставајќи ги складиштата на драматично ниско ниво. Трендот кореспондираше со постојано растечкото распоредување војници покрај украинската граница.
Конфликтот во Украина предизвика пазарен хаос од невиден обем и паника кај политичарите да заменат 140 милијарди кубни метри руски гас или околу 40 отсто од вкупниот увоз. Во најнесреќна случајност, производството на нуклеарна енергија во Франција падна на најниско ниво во последните 30 години поради операциите за одржување, додека хидроелектричното производство во Европа беше тешко погодено од силна суша. Рационализирањето стана толку реално што Брисел беше принуден да дизајнира план низ ЕУ за намалување на потрошувачката на гас за 15 отсто пред пролетта, што го означи првиот пат кога блокот се согласи на координирана стратегија за ограничување на употребата на гасот. Состојбата со цените на бензинот го достигна својот врв летото, кога европските влади, плашејќи се од зима на незадоволство, ги отворија своите паричници за да платат сè што е потребно за да се пополнат резервите.
Политичкиот поттик донесе низа извонредни енергетски мерки: задолжителни заштеди на електрична енергија за време на шпицот, дополнителни даноци за неочекувани добивки, правила за солидарност за да се спречат недостигот и заедничките набавки за снабдување со гас беа одобрени со рекордна брзина. Дури и крајно поделеното ограничување на цените на бензинот беше договорено по тешките разговори меѓу амбасадорите и молбите на самите лидери. Како што температурите постепено растеа, цените продолжија да паѓаат. На првиот ден од пролетта, цените на ТТФ се движеа под 39 евра за мегават-час.
Додека енергетските експерти и аналитичари ја слават револуционерната природа на овие политики на ЕУ и како тие го задржаа единствениот пазар недопрен, повеќето веруваат дека клучот за ефективно управување со кризи лежи во заштедите. Побарувачката на ЕУ за гас минатата година падна за 13 отсто, што е еквивалентно на 55 милијарди кубни метри и доволно за напојување на 40 милиони дома, соопшти ИЕА, нарекувајќи го „најголем пад во историјата на блокот“. Агенцијата ги припиша заштедите на гас на индустријата, која ги намали часовите на производство и го зголеми увозот на готови производи, како и приспособувањата во зградите, како што се намалувањето на греењето, скратувањето на топлите тушеви и инсталирањето топлински пумпи. Производството на електрична енергија беше единствениот сектор што забележа скромно зголемување на употребата на гас поради потребата да се надомести помалото производство на хидроенергија и нуклеарна енергија.
Бидејќи катастрофата во голема мера е избегната, многумина во Европа сега се желни да ја свртат страницата на енергетската криза. Сепак, смиреноста не треба да се претвори во самозадоволство, предупредуваат експертите, бидејќи глобалната неусогласеност меѓу понудата и побарувачката е подготвена да продолжи да ги притиска цените. Заштедите на гас и увозот на ЛНГ треба да работат заедно за да се избегне повторување на драмата во 2022 година. До крајот на оваа година, Европа ќе може да увезе дополнителни 78 милијарди кубни метри ЛНГ, што ќе го отвори патот за постојан проток од САД, Катар, Нигерија и други производители. Но Европа нема да биде единствениот клиент што ги брка овие бродови со ЛНГ. Системот сè уште ќе остане под стрес, што значи дека кризата сè уште не е надмината.
Европската комисија веќе предложи да се продолжи планот за намалување на гасот од 15 отсто до март 2024 година. Првите заеднички набавки на гас треба да се случат во текот на летото со цел да се обезбедат пониски цени за полнење на подземните складишта. Политичките лидери и деловните асоцијации предупредуваат на непоправлива загуба на конкурентноста и масовен индустриски егзодус доколку сметките за енергија одбијат да се намалат.
Хорхе Либореиро
(„Јуроњуз“)
