Меѓународната банкарска криза и глобалната економија
Автор: Џефри Сакс за „Катимерини“
Банкарската криза што ја погоди Банката Силиконска долина (СВБ) минатата недела се прошири. Со ужас се сеќаваме на прелевањето на двете неодамнешни финансиски кризи: азиската финансиска криза од 1997 година, која доведе до длабока азиска рецесија и големата рецесија од 2008 година, која доведе до глобална рецесија. Новата банкарска криза ја погодува глобалната економија веќе нарушена од пандемии, војни, санкции, геополитички тензии и климатски проблеми.
Во основата на актуелната банкарска криза е заострувањето на монетарните услови од страна на Федералните резерви на САД (ФЕД) и Европската централна банка (ЕЦБ) по долгогодишна експанзивна монетарна политика. Во последниве години, и ФЕД и ЕЦБ ги задржаа каматните стапки блиску до нула и внесоа ликвидност во економијата, особено како одговор на пандемијата. Лесните пари доведоа до инфлација во 2022 година и двете централни банки сега ја заоструваат монетарната политика и ги зголемуваат каматните стапки за да ја задржат инфлацијата.
Банките како СВБ земаат краткорочни депозити и ги користат за долгорочни инвестиции.
Банките плаќаат камата на депозитите и се стремат кон повисоки приноси на долгорочните инвестиции. Кога централните банки ги зголемуваат краткорочните каматни стапки, каматата што се плаќа на депозитите може да ја надмине заработката од долгорочните инвестиции. Во овој случај, добивката и капиталот на банките се намалуваат. Банките можеби ќе треба да соберат повеќе капитал за да останат во живот и безбедни. Во исклучителни случаи, некои банки може да банкротираат.
Дури и солвентната банка може да пропадне ако штедачите испаничат и одеднаш се обидат да ги повлечат своите депозити, феномен познат како „банкарско бегство“. Секој депонент брза да ги повлече своите депозити пред другите штедачи. Бидејќи средствата на банката се врзани во долгорочни инвестиции, банката нема ликвидност да обезбеди непосредна готовина за испаничените штедачи. СВБ претрпе такво „банкарско бегство“ и брзо беше преземена од американската влада.
Банкарските бегства се вообичаен ризик, но тие можат да се избегнат на три начини. Прво, банките мора да задржат доволно капитал за да ги апсорбираат загубите. Второ, во случај на банкрот, централните банки треба да им обезбедат на банките итна ликвидност, со што ќе се стави крај на паниката. Трето, осигурувањето на депозитите од страна на државата треба да ги смири штедачите.
Сите три механизми можеби не успеаја во случајот со СВБ. Прво, СВБ очигледно дозволи нејзиниот биланс да претрпи сериозна штета и регулаторите не реагираа навреме. Второ, од нејасни причини, американските регулатори ја затворија СВБ наместо да обезбедат итна ликвидност од централната банка. Трето, гарантирањето на депозитите во САД само до 250.000 долари не го спречи бегството на големите штедачи. Дури по „банкарското бегство“, американските регулатори најавија дека ќе ги гарантираат сите депозити.
Веднаш се поставува прашањето дали банкротот на СВБ е почеток на општа банкарска криза. Порастот на пазарните каматни стапки предизвикан од ограничувањата на ФЕД и ЕЦБ ги погоди и другите банки. Сега кога се случи банкарска криза, поверојатна е паника кај депонентите.
Идните пропаѓања на банки може да се избегнат доколку светските централни банки обезбедат доволна ликвидност на банките кои се соочуваат таков проблем. Швајцарската централна банка му одобри заем на Кредит Свис токму поради оваа причина. Федералните резерви на САД во последните денови обезбедија нови заеми од 152 милијарди долари на американските банки. Итното задолжување, меѓутоа, делумно ги неутрализира напорите на централните банки да ја контролираат инфлацијата. Централните банки се во дилема. Со подигнување на каматните стапки, тие го зголемуваат ризикот од „банкарско бегство“. Но, ако ги задржат каматните стапки премногу ниски, инфлаторните притисоци најверојатно ќе продолжат.
Централните банки ќе се обидат да го постигнат и едното и другото: повисоки каматни стапки плус итна ликвидност доколку е потребно. Ова е вистинскиот пристап, но има цена. Економијата на САД и Европа веќе доживуваа стагфлација: висока инфлација и забавување на растот. Банкарската криза ќе ја влоши стагфлацијата и веројатно ќе ги турне САД и Европа во рецесија.
Дел од стагфлацијата е последица на ковид-19, што ги натера централните банки да испумпуваат огромна ликвидност во 2020 година, предизвикувајќи инфлација во 2022 година. Дел од стагфлацијата е резултат на шокови предизвикани од долгорочните климатски промени. Климатскиот шок би можел да се влоши оваа година ако уште еден Ел Нињо удри во Пацификот, како што научниците веруваат дека е сè поверојатно.
Сепак, стагфлацијата беше влошена и од економските нарушувања предизвикани од војната во Украина, санкциите на САД и ЕУ против Русија и зголемените тензии меѓу САД и Кина. Овие геополитички фактори ја нарушија глобалната економија влијаејќи на синџирите на снабдување, зголемувајќи ги трошоците и цените додека го попречуваат производството.
Дипломатијата треба да ја сметаме како клучна макроекономска алатка. Ако дипломатијата се користи за да се стави крај на војната во Украина, постепено да се укинат скапите санкции против Русија и да се намалат тензиите меѓу САД и Кина, тогаш не само што светот ќе биде побезбеден, туку и ќе се намали стагфлацијата. Мирот и соработката се најдобриот лек за растечките економски ризици.
Џефри Д. Сакс е професор и директор на Центарот за одржлив развој на Универзитетот Колумбија и претседател на Мрежата за решенија за одржлив развој на ОН
