- Американскиот претседател Доналд Трамп го омекнува ставот кон Кина и Русија
На 4 декември 2025 година, Белата куќа ја објави новата Стратегија за национална безбедност (НСС) на Соединетите Американски Држави за 2025 година, потпишана од претседателот Доналд Трамп. Документот од 33 страници претставува значајно преобликување на надворешната политика на САД, фокусирајќи се на доктрината „Америка на прво место“, неинтервенционизмот и давајќи приоритет на домашната безбедност пред улогата на светски полицаец во глобалното „ширење на демократијата“. Стратегијата означува остар прекин со претходните пристапи, вклучувајќи го документот на Трамп од 2017 година и документот на Бајден од 2022 година, кој нагласуваше економска профитабилност, намалена миграција и критики кон сојузниците.
Тука ги наведуваме најважните вести и промени, врз основа на клучните делови од документот и анализата:
1. Приоритет на западната хемисфера и „природното продолжение на доктрината Монро од страна на Трамп“: Стратегијата го воведува „природното продолжение на доктрината Монро од страна на Трамп“ (од 1823 година), повикувајќи на зајакнување на военото присуство на САД во западната хемисфера (Латинска Америка и Карибите) за борба против миграцијата, наркокартелите и влијанието на Кина и Русија. Предлага поголема улога за крајбрежната стража и морнарицата, вклучително и „употреба на смртоносна сила“ каде што е потребно. Ова е означено како „примарен елемент на националната безбедност“ за заштита на американската територија, со помал фокус на Блискиот Исток и Африка.
2. Остра критика кон Европа и „цивилизацискиот пад“: Документот ја опишува Европа како подрачје во „цивилизациски пад“ поради масовната миграција, падот на наталитетот, цензурата на слободата на говорот и губењето на националниот идентитет, предупредувајќи дека може да стане „непрепознатлива за 20 години или помалку“. Повикува на „поддршка за отпорот“ во Европа и се сомнева во нејзината сигурност како сојузник, со фокус на завршување на војната во Украина преку подобрени односи со Русија, наместо директна конфронтација.
3. Омекнување на ставот кон Кина и Русија, фокус на економски придобивки: За разлика од претходните стратегии, Кина повеќе не е етикетирана како „егзистенцијална закана“, туку како партнер за „заемно корисни економски односи“ со акцент на реципроцитет и намалена зависност (цел: раст на економијата од 30 билиони долари на 40 билиони долари до 2030-тите). Русија се третира поблаго, со акцент на преговори, а не на санкции. Документот избегнува осуда на авторитарните режими, гледајќи ги како извори на инвестиции, а не како морални предизвици.
4. Неинтервенционизам и „завршување на ерата на масовна миграција“: Стратегијата ја отфрла „трајната американска доминација во светот“ по Студената војна, давајќи приоритет на домашната безбедност (вклучувајќи ги и границите) пред ширењето на демократијата. Блискиот Исток се смета за регион за инвестиции, а не за стратешки приоритет. Во документот се нагласува дека „ерата на масовна миграција е завршена“, што би можело да ја зголеми инфлацијата преку намалување на евтината работна сила.
5. Домашни мерки и економски национализам: Документот вклучува „цивилизациски реализам“ и „цврст суверенитет“, со фокус на борба против „внатрешната субверзија“ преку реструктурирање на федералните агенции (на пример, укинување на синдикалните права за безбедносните институции). Во Азија, тој повикува на поголем напор од сојузниците (како Јапонија и Јужна Кореја), заедно со економскиот национализам.
Оваа стратегија предизвика контроверзии: европските лидери ја нарекоа „екстремно десничарска“, додека поддржувачите на „Америка прво“ ја пофалија како реалистичен пристап.
Документот, кој има цел да промовира доктрина „Америка прво“, ја обвинува ЕУ за поткопување на европската стабилност преку политики што водат до „цивилизациско бришење“. Оваа критика е дел од пошироко поглавје за Европа, кое нагласува дека економскиот пад не е најголемиот проблем, туку подлабоки „цивилизациски“ промени.
Поткопување на политичката слобода и суверенитет: Стратегијата ги обвинува ЕУ и другите транснационални институции за „поткопување на политичката слобода и суверенитет“. Ова се однесува на наводната централизација на моќта во Брисел, која ги ограничува националните влади и води кон „спротивставување на демократските процеси“. Во документот се наведува дека европските влади, особено во контекст на војната во Украина, ја игнорираат волјата на мнозинството граѓани, кои сакаат мир, преку „цензура на слободата на говорот и потиснување на политичката опозиција“.
Миграциски политики и демографски промени: ЕУ е критикувана за „миграциски политики што го трансформираат континентот и создаваат конфликти“. Во документот се предупредува дека, поради масовната миграција и намалувањето на наталитетот, „одредени членки на НАТО ќе имаат неевропско мнозинство во наредните децении“. Ова се поврзува со теоријата за „голема замена“, која предвидува дека Европа „ќе биде непрепознатлива за 20 години или помалку“, што доведува до „цивилизациско бришење“.
Губење на националниот идентитет и самодовербата: Критиката се фокусира на „губењето на националните идентитети и самодовербата“, со обвинувања за економска стагнација (пад на уделот на Европа во глобалниот БДП од 25 отсто во 1990 година на 14 отсто денес) поради „национални и транснационални регулативи што ја поткопуваат креативноста и трудољубивоста“. Стратегијата ја гледа ЕУ како виновник за ова, повикувајќи на „негување на отпорот“ во рамките на европските земји против сегашниот „пат“ на ЕУ, што вклучува поддршка за десничарските суверенистички сили.
Несигурност како сојузник и НАТО: Европа е опишана како слаб сојузник поради овие проблеми, со сомнежи дека „одредени европски земји ќе имаат економии и војски доволно силни за да останат сигурни сојузници“. Документот повикува на повисоки трошоци за одбрана (целта од пет отсто од БДП), обвинувајќи ја Европа за „слободно јавање“ на сметка на Америка. Исто така, повикува на крај на перцепцијата за НАТО како „постојано проширувачки сојуз“, доведувајќи ја во прашање иднината на Алијансата ако продолжат демографските промени.
Оваа критика предизвика жестоки реакции во Европа: германскиот министер за надворешни работи Јохан Вадерпул изјави дека на Германија „не ѝ треба американски совет“ за слободата на говорот, додека европските аналитичари предупредуваат дека документот ги поддржува „руските сојузници во Европа“ и означува крај на трансатлантското партнерство засновано на либерални вредности. Стратегијата ја гледа целта како „помагање на Европа да ја поправи својата сегашна траекторија“, но преку американските интереси, вклучително и отворање на европските пазари за американски производи и зајакнување на Источна и Јужна Европа.
Концепт „Мир преку сила“
Во новата Национална безбедносна стратегија на Соединетите Американски Држави, терминот „мировна политика“ не се користи експлицитно, но концептот длабоко се провлекува низ целиот документ под капата на доктрината „Мир преку сила“. Ова претставува прагматичен, неинтервенционистички пристап кон американската надворешна политика, каде што мирот се постигнува преку дипломатски преговори, економски притисок и воено одвраќање, а не преку „бесконечни војни“ или ширење на демократијата. Претседателот Трамп е наречен „претседател на мирот“ во документот, нагласувајќи дека во првите осум месеци од неговиот втор мандат успеал да реши осум конфликти низ целиот свет преку „неконвенционална дипломатија, американска воена моќ и економско влијание“.
Во продолжение се наведени клучните елементи на доктрината „Пат кон мир“ во стратегијата.
– Дефиниција и основни принципи: „Патот кон мир“ е стратешка цел што дава приоритет на прекинувањето на регионалните конфликти пред тие да ескалираат во глобални војни што би ги загрозиле интересите на САД (на пр., економска стабилност, енергетска зависност или нуклеарни ризици). Тоа не е идеалистички пристап, туку реалистичен – фокусиран на преговорите и рамнотежата на моќта. Во документот се наведува: „Запирањето на регионалните конфликти пред тие да ескалираат во глобални војни… е достојно за вниманието на врховниот командант и приоритет на оваа администрација“. Целта е „преурамнотежување преку мир“, каде што мирот се користи за зајакнување на американското влијание, отворање на пазарите и намалување на трошоците за Соединетите Американски Држави.
– Примена во Европа и Украина: Во европски контекст, „патот кон мир“ значи итни преговори за брзо прекинување на непријателствата во Украина, што би ги стабилизирало европските економии, би спречило ескалација и би овозможило реконструкција на Украина како „функционална држава“. Ова се смета за „основен интерес“ на Соединетите Американски Држави, бидејќи војната ја зголемува зависноста на Европа од Русија и Кина (на пр., Германија и рускиот гас). Стратегијата бара Европа да преземе примарна одговорност за одбраната (цел: пет отсто од БДП), додека САД поддржуваат „негување на отпорот“ против „цивилизациското бришење“ преку миграција и намалување на стапките на наталитет. Мирот со Русија би „обновил стратешка стабилност“ и би спречил руска доминација во Европа.
– Односи со Русија и глобални импликации: Во однос на Русија, „патот кон мирот“ подразбира преговори наместо санкции, признавање на нејзината нуклеарна моќ и потребата од „стратешка стабилност“ по Украина. Документот предупредува дека војните можат да „доведат до глобални конфликти што загрозуваат цели континенти“, па затоа мирот се постигнува преку рамнотежа на моќ. Глобално, ова се однесува на Блискиот Исток (проширување на Авраамовите договори, завршување на војната во Газа), Азија (спречување конфликти околу Тајван преку сојузничко оптоварување) и Африка (на пр. мир меѓу Демократска Република Конго и Руанда преку инвестиции, а не помош). Примерите за успесите на Трамп вклучуваат преговори меѓу Камбоџа и Тајланд, меѓу привремените власти во Приштина и Србија, меѓу Пакистан и Индија, како и меѓу Израел и Иран.
– Разлики од претходните стратегии и критики: За разлика од фокусот на Бајден на „демократија наспроти автократија“, овој „мировен пат“ „Америка на прво место“ е – неинтервенционистички, економски профитабилен и сомничав кон сојузниците што „возат слободно“. Критичарите (на пр., европските лидери) го гледаат како поддршка на руските интереси и слабеење на НАТО, но документот го претставува како спасение. „Спречување свет во пламен каде што војните стигнуваат до нашите брегови“.
Овој концепт е јадрото на визијата на Трамп: мирот не е цел сам по себе, туку алатка за американска сила и просперитет.
Документот претставува враќање на Соединетите Американски Држави кон Монроовата доктрина од 1823 година, која се спротивставува на интервенцијата во други земји, како и крај на доктрината „Американски век“, која го планираше 21 век како век на глобална доминација на САД по волја или сила.
Документот најавува почеток на нова ера во меѓународните односи и земјотрес на геополитичко и геостратешко ниво. Земјите од регионот мора да ги преиспитаат своите аспирации за членство во ЕУ, што, според овој документ, не предвидува светла иднина. Доколку доктрината за „негување на отпорот“ кон моменталната политика на ЕУ кон војната во Украина, миграцијата и размената на население се примени во практиката на надворешната политика на САД, можеме да очекуваме слабеење на важноста и влијанието на администрацијата на ЕУ и зајакнување на суверенистичките движења во земјите членки на ЕУ, што треба да има влијание и врз геополитичките промени во приоритетите на државните политики на земјите во регионот.
Небојша Медојевиќ
Авторот е црногорски политичар и поранешен пратеник во Собранието на Црна Гора
