Земјите брзо ги модернизираат своите вооружени сили како одговор на војната во Украина и стравувањата дека САД на крајот ќе се повлечат од Европа и ќе ги префрлат своите сили во Индопацификот. Во центарот на овој пресврт е Германија. Владата на канцеларот Фридрих Мерц објави купување оружје и опрема во вредност од 355 милијарди евра до 2041 година, најголемиот воен проект во модерната германска историја
„Фајненшел тајмс“ дојде до сателитски снимки што покажуваат масовна изградба на воени капацитети низ Европа
Европската безбедносна архитектура е во процес на најголема трансформација овој век, водена од растечкото чувство на закана и обновената посветеност на военото вооружување. По децении намалени трошоци за одбрана по Студената војна, сега се случува остар пресврт. Земјите брзо ги модернизираат своите вооружени сили како одговор на војната во Украина и стравувањата дека САД на крајот ќе се повлечат од Европа и ќе ги префрлат своите сили во Индопацификот. Во центарот на овој пресврт е Германија. Владата на канцеларот Фридрих Мерц објави купување оружје и опрема во вредност од 355 милијарди евра до 2041 година, најголемиот воен проект во модерната германска историја. Планот вклучува масовни инвестиции во борбени возила, муниција, воени бродови, авиони, ракети и сателитски комуникации, а се спроведува во годишни транши од 25 до 50 милијарди евра, со помали алокации во средината на деценијата и најголеми кон крајот на 2020-тите. Мерц сака да го претвори Бундесверот во најсилна конвенционална армија во Европа. Критичарите, сепак, предупредуваат дека долгорочната финансиска обврска бара политичка стабилност и консензус што не е секогаш загарантиран. Но самиот факт дека Берлин размислува во однос на децениите означува крај на една ера за германската „култура на воздржаност“.
Одбранбени индустриски суперсили
Од другата страна на Ла Манш, Велика Британија оди по поинаков пат. Лондон сака да стане „одбранбена индустриска суперсила“ и да ги зголеми трошоците на 2,6 проценти од БДП до 2027 година. Новите договори создаваат работни места и ја прошируваат индустриската база, а инвестициите во системот за воздушна одбрана „Скај сејбр“ и нуклеарните подморници привлекуваат посебно внимание. Една десеттина од буџетот за опрема ќе оди за нови технологии, како што се беспилотни летала и вештачка интелигенција. Додека министерката за финансии Рејчел Ривс тврди дека ова е огромна можност за британската економија, опозицијата ја обвинува владата дека создава „чадна завеса“ бидејќи НАТО веќе бара уште поголеми трошоци, од 3,5 проценти за одбрана. Франција неодамна усвои рекорден буџет за одбрана од околу 50 милијарди евра, што е зголемување од седум проценти во однос на минатата година. Тоа е дел од поширок план од 413 милијарди евра до 2030 година. Стратегијата вклучува модернизација на сите гранки на војската и зајакнување на домашната индустрија. На пример, „Дасолт авиејшн“ продолжува да ја проширува својата флота „рафал“ и инвестира во развој на борбени авиони од новата генерација (FCAS), „Навал груп“ гради нуклеарни подморници и нови фрегати, додека „Талес“ развива системи за сајбер-безбедност и вештачка интелигенција за бојното поле. Во однос на копнените сили, „Аркус“ воведува нови оклопни возила „грифон“ и „јагуар“, а „Некстер“ произведува хаубици „цезар“ и ги модернизира тенковите „леклерк“. И покрај силниот замав, Париз се соочува и со предизвици, од недостиг од квалификувана работна сила до тензии во рамките на ЕУ, бидејќи секоја земја се обидува да ги поттикне своите производители, што го отежнува стандардизирањето на заедничките проекти и опремата.
Што прават Полјаците, Данците и Швеѓаните?
Во меѓувреме, Варшава спроведува речиси целосна замена на советската технологија со западни системи. Полската армија нарачува тенкови „абрамс“ и „К2“, хеликоптери „апачи“, авиони „Ф-35“, фрегати и домашни хаубици. Тоа ја позиционира земјата како централна копнена сила на НАТО, а анализите на РАНД посочуваат дека таквата политика ги ослободува САД од некои од нивните обврски на европското бојно поле. За да ги финансира своите амбициозни планови, Варшава бара 45 милијарди евра кредити од новата европска програма САФЕ. На северот од континентот, Данска преминува во ерата на петтата генерација со купување десет дополнителни авиони „Ф-35“ и повлекување од употреба на своите „Ф-16“. Во исто време, таа инвестира во Арктикот и Гренланд, градејќи бродови, сателитски системи и инфраструктура во регионот, што данскиот министер за одбрана Троелс Лунд Поулсен го нарекува „црна дупка за безбедност“. Шведска исто така се впушта во својата најголема трка во вооружување од Втората светска војна, инвестирајќи околу 31 милијарда долари во својата воена и цивилна одбрана. Поголемиот дел од парите оди за воена експанзија, противвоздушна одбрана и резерви од муниција, а остатокот оди за инфраструктура. Индустриската димензија на овие инвестиции е видлива низ целиот континент. Фабриките за оружје се шират трипати побрзо отколку во мирно време, а новите објекти веќе зафаќаат повеќе од седум милиони квадратни метри. Сателитските снимки анализирани од „Фајненшел тајмс“ покажуваат забрзана изградба на десетици локации, што значи дека европското вооружување повеќе не се сведува на реторика, туку се материјализира во фабрики и производствени погони.
Ризици и предизвици
Новата безбедносна архитектура се обликува првенствено во националните престолнини. Големите сили, првенствено Германија, Франција и Обединетото Кралство, воспоставуваат меѓусебни обврски и градат нови сојузи, додека помалите (и средните) држави соработуваат преку регионални иницијативи како што е Нордиската одбранбена соработка (Nordefco). Додека на континентот се преземаат одлучувачки потези, процесот е придружен со сериозни ризици и предизвици. Првиот е јавната поддршка. Анкетите покажуваат дека Европејците сакаат поголема независност од Соединетите Американски Држави, но се скептични во врска со трошоците и жртвите што ги подразбира. Младите луѓе, особено генерацијата зед, ретко покажуваат интерес за воена служба, што ја доведува во прашање долгорочната одржливост на големите армии.
Друг проблем е фрагментацијата на одбранбената индустрија. Иако политичарите зборуваат за „стратешка автономија“, повеќе од 70 проценти од опремата купена по 2022 година ќе доаѓа надвор од Европа, претежно од Соединетите Американски Држави. Зависноста од надворешни доставувачи го забавува развојот на домашните капацитети, додека конкуренцијата меѓу државите ги отежнува заедничките проекти и стандардизацијата. Третиот ризик е недостигот од јасна стратешка насока. Европа се колеба помеѓу зајакнување на својата улога во рамките на НАТО и создавање паралелна структура поврзана со ЕУ. Како што истакнува Мајкл Тестони, професор по меѓународни односи на шпанскиот универзитет „Институт за бизнис ИЕ“, сè додека не се донесе таква одлука, постои ризик националните решенија и парцијалните иницијативи да преовладаат, што ќе го направи вооружувањето поскапо и побавно. Програмата „Риарм Јуроп“ (ReArm Europe), на пример, им дава слобода на земјите да ги дефинираат своите планови, што го олеснува политичкиот консензус, но ризикува континуирана фрагментација.
Со други зборови, Европа се вооружува како никогаш досега, но нејзината сила нема да се мери само според бројот на тенкови и авиони. Таа ќе зависи од политичката волја за постигнување заедничка стратегија, од одржување на јавната поддршка и од способноста да се создаде индустриска база што може да ја намали зависноста од Соединетите Американски Држави. Како што истакнува Нил Мелвин, директор на Одделот за меѓународна безбедност во лондонскиот РУСИ, идната безбедност на континентот бара повеќе од оружје; таа бара координација и заедничко планирање пред сè. Без ова, новата европска безбедносна архитектура ќе остане кревка и нецелосна. С.Т.
