Административниот капацитет за справување со енергетската политика, стратешкото планирање и инвестициите во енергетскиот сектор останува во голема мера недоволен. Не постои систем за собирање на енергетски податоци во рамки на Министерството за економија, ниту соодветна евалуација на политиката, ниту проценка на перформансите, се оценува во Извештајот на Европската комисија за напредокот на земјава во 2024 година.
Се посочува дека имплементацијата на сегашното законодавство не е подобрена, а националното законодавство не е усогласено со Директивата за обновлива енергија, законодавството за оцена на влијанието врз животната средина (ОВЖС), пак, не е усогласено со acquis и претставува значителен ризик за спроведување на квалитетни ОВЖС за стратешки енергетски проекти. Исто така, нема подобрувања во подзаконските акти кои се однесуваат на скрининг процесите за мали хидроенергетски проекти со инсталирана моќност помала од два мегавати. За Законот за енергетска ефикасност се вели дека е делумно усогласен со ажурираната Директива за енергетска ефикасност и Директивата за енергетски карактеристики на зградите. По најновите измени на Директивата за енергетска ефикасност во 2023 година, се нагласува, во тек е ажурирањето на Законот за енергетска ефикасност.
– Што се однесува до безбедноста на снабдувањето, земјата останува значително зависна од јаглен. И термоелектраните Битола и Осломеј продолжуваат да работат на јаглен од ограничени домашни ресурси и увоз. Инсталираната моќност на електраните од обновливи извори на енергија (ОИЕ) се зголеми на 50 отсто од вкупната инсталирана моќност на електрична енергија и 33 отсто од вкупното производство на електрична енергија. Најзабележителен е порастот на производството на електрична енергија од фотоволтаични централи за 287 отсто во 2023 година во однос на 2022 година – се вели во Извештајот.
Се нагласува дека домашното производство на електрична енергија учествува со 97,25 отсто во бруто-потрошувачката на електрична енергија, додека само 2,75 отсто се обезбедуваат од увоз.
– Залихите на нафта за итни случаи одговараат на просечни најмалку 58 дена, што е под обврската од 90 дена дневен нето увоз. Одредбите за безбедност на снабдувањето со гас, вклучително и аспекти поврзани со складирањето на гас, не се во согласност со правото на ЕУ. Операторот на системот за пренос на гас е сертифициран како што се бара со третиот енергетски пакет – се посочува во Извештајот.
Се истакнува дека Државната комисија за спречување на корупцијата (ДКСК) извршила повеќе ревизии во енергетскиот сектор.
– Операторот на електропреносниот систем МЕПСО и компанијата за производство на електрична енергија ЕСМ треба повеќе да се фокусираат на дигитализацијата, транспарентноста на јавните набавки и другите процедури за планирање на активности и инвестиции. Загубите на мрежата од 13,8 отсто, остануваат високи според меѓународните стандарди како резултат на техничките и комерцијалните загуби во дистрибутивната мрежа. За обновливите извори на енергија, NECP постави цел од 38 отсто за уделот на обновливите извори на енергија во бруто финалната потрошувачка на енергија во 2030 година, што одговара на целите поставени од Енергетската заедница – се истакнува во Извештајот.
Инвестициите во хидроенергијата, како што се вели, треба да бидат во согласност со релевантното законодавство за животна средина.
– Треба да се промовира оптимизирање на услугите за балансирање и инвестиции во пренос на енергија и складирање енергија за да се подобри интеграцијата на ОИЕ во мрежата. Неопходна е надградба на мрежниот систем. Операторот на системот за пренос на гас е сертифициран како што се бара со третиот енергетски пакет. За нуклеарната енергија, нуклеарната безбедност, заштитата од радијација и нуклеарните заштитни мерки, нема промени во извештајниот период – се прецизира во Извештајот.
Се потсетува дека сè уште е во тек изградбата на новиот 400 киловолтен интерконектор за пренос на електрична енергија со Албанија и дека доцни. Во тек е, се додава, подготовката на техничката документација за зајакнување на преносната мрежа во југоисточниот регион на Северна Македонија. Националното законодавство е делумно усогласено со старата регулатива за TEN-E, иако требало да се усогласи со ревидираната TEN-E до крајот на 2024 година.
– Во тек е јавната набавка за изградба на интерконектор за природен гас меѓу Северна Македонија и Грција, главен проект во Економскиот и инвестициски план (ЕИП) за Западен Балкан и приоритетен проект во енергетската поврзаност на Централна и Југоисточна Европа ( CESEC) Група на високо ниво, која ќе овозможи сигурност во снабдувањето со гас во Северна Македонија. Во тек се и подготвителните активности за изградба на гасниот интерконектор со Србија, а финализирани се и физибилити студијата и техничките проекти за гасниот интерконектор со Косово – се посочува во Извештајот.
Владата, како што се вели, го усвои патоказот за праведна транзиција во јуни 2023 година, кој вклучува конкретни активности што треба да се преземат на краток рок во 2024 и 2025 година, среднорочен во 2026 и 2027 година и подолг рок во областите на Битола и Кичево.
– Беше подготвен Инвестициски план за забрзана транзиција на јаглен во рамките на Програмата за забрзана транзиција на јаглен, формирана од Фондот за климатски инвестиции, но се чека на имплементација. Владата спроведе некои од мерките утврдени во националниот акциски план за енергија усвоен во декември 2022 година, кој доби релевантни придонеси од Пакетот за енергетска поддршка на ЕУ. Спроведени се програми за поддршка на енергетската ефикасност и обновливите извори од мал обем, иако со ограничено темпо. Во тек се институционални реформи, ревизија на стратешката рамка, донесување и имплементација на ново законодавство. Ажурирањето на тековниот национален акционен план за енергија и клима од 2022 година се чека за да се одговори на препораките на Секретаријатот на Енергетската заедница – се потенцира во Извештајот.
Енергетската политика на ЕУ ги опфаќа снабдувањето со енергија, инфраструктурата, внатрешниот пазар на енергија, потрошувачите, обновливите извори на енергија, енергетската ефикасност, нуклеарната енергија и нуклеарната безбедност, заштитата од радијација и нуклеарните заштитни мерки.
