Со започнувањето на војната меѓу Израел и Хамас оживеа стара грандиозна инфраструктурна идеја
Со започнувањето на војната меѓу Израел и Хамас, во медиумите се оживеа идејата за проектот за каналот Бен Гурион. Каналот би го поврзувал Заливот Акаба (Еилат) во Црвено Море со Средоземно Море и би минувал низ Израел и би завршувал во Појасот Газа (Ашкелон) или во неговата близина. Тоа е израелска алтернатива на Суецкиот Канал што стана актуелна во 1960-тите, по национализацијата на Суец од страна на Насер.
Поврзувањето на Црвено Море со Средоземно Море како вечна опсесија
Првите идеи за поврзување на Црвено и Средоземно Море се појавија во средината на 19 век, од Британците, кои сакаа да ги поврзат трите мориња: Црвено, Мртво и Медитеранот. Бидејќи Мртво Море е 430,5 метри под нивото на морето, таквата идеја не беше остварлива, но може да се спроведе во друга насока. Охрабрени од национализацијата на Суец од страна на Насер, Американците ја разгледаа опцијата за израелскиот канал, кој беше нивен верен сојузник на Блискиот Исток. Во јули 1963 година, Х.Д. Макаби од националната лабораторија „Лоренс Ливермор“, под договор со Министерството за енергетика на САД, напиша меморандум во кој се истражува можноста за користење на 520 подземни нуклеарни експлозии за да се помогне во ископувањето на околу 250 километри канали низ пустината Негев. Документот беше класифициран како таен до 1993 година.
– Таков канал би бил стратегиски вредна алтернатива на сегашниот Суецки Канал и, веројатно, во голема мера ќе придонесе за економскиот развој на околината – се наведува во документот, кој е декласифициран.
Идејата за каналот Бен Гурион повторно се појави во есента 2020 година, во моментот кога беа потпишани т.н. Аврамски договори меѓу Израел и ОАЕ, Бахреин, Мароко и Судан. На 20 октомври 2020 година се случи незамисливото – израелската државна компанија „Јуроп Ејжа пајплајн компани“ (ЕАПЦ) и емиратската компанија „МЕД-РЕД ленд бриџ“ потпишаа договор за користење на нафтоводот Еилат – Ашкелон за транспорт на нафта од Црвено Море до Медитеранот. На 2 април 2021 година, Израел објави дека работата на каналот Бен Гурион се очекува да започне до јуни 2021 година. Сепак, тоа не се случи. Многу аналитичари ја толкуваат сегашната израелска повторна окупација на Појасот Газа како нешто што многу израелски политичари го чекаа за да оживеат еден стар проект. Проектот го доби името по првиот премиер на Израел, „основачот на државата Израел“, Дејвид Бен Гурион. Кога подетално ќе се разгледа планираната маршрута, може да се види дека каналот започнува на јужниот раб на заливот Акаба, од пристанишниот град Еилат во близината на израелско-јорданската граница и продолжува низ долината Араба околу 100 км, помеѓу планините Негев и јорданските висорамнини. Потоа врти кон запад пред Мртво Море, продолжува низ долината во планинскиот венец Негев, а потоа повторно врти кон север за да го заобиколи Појасот Газа и да се приклучи на Средоземно Море во регионот Ашкелон.
Значењето на Суецкиот Канал
Важноста на Суецкиот Канал за светската економија е непроценлива. Суецкиот Канал е отворен во 1867 година и овозможува да се скрати бродската маршрута меѓу Европа, Африка и Азија. Наместо да пловат околу јужниот брег на Африка (’Ртот на Добрата Надеж), бродовите можат да го користат Суецкиот Канал како побрз и поекономичен пат. Каналот е клучен за транспорт на нафта и гас од регионот на Блискиот Исток до европските и далечноисточните пазари. Годишно низ Суецкиот Канал минуваат околу 25.000 брода и остваруваат 12-13 отсто од светската трговија. Поморскиот транспорт преку Суецкиот Канал игра клучна улога во светската економија – тој ги поддржува меѓународните синџири на снабдување и го стимулира економскиот раст. Суецкиот Канал е највредниот економски проект на Египет, кој само во фискалната 2022-2023 година оствари рекордни приходи – неверојатни 9,4 милијарди долари, околу 2 отсто од БДП на Египет.
Карактеристики на каналот Бен Гурион за кој се проценува дека би бил поефикасен од Суецкиот Канал
Каналот Бен Гурион би бил поефикасен од Суецкиот Канал, бидејќи, покрај тоа што ќе може да прими поголем број бродови, ќе овозможи истовремена двонасочна навигација на големи бродови преку изградба на два каналски крака. За разлика од Суецкиот Канал, кој се наоѓа покрај песочните брегови, израелскиот канал би имал карпести ѕидови, кои речиси не бараат одржување. Израел планира да изгради мали градови, хотели, ресторани и кафулиња покрај каналот. Секој предложен каналски крак би имал длабочина од 50 метри и ширина од околу 200 метри. Би бил 10 метри подлабок од Суецкиот Канал. Бродови со должина од 300 метри и ширина од 110 метри би можеле да поминат низ каналот, кој е со големина на најголемите бродови во светот. Доколку се реализира, каналот Бен Гурион ќе биде речиси една третина подолг од Суецкиот Канал, долг 193,3 километри – 292,9 километри. Изградбата на каналот би траела пет години и би вклучила 300 илјади инженери и техничари од целиот свет. Проценетите трошоци за изградба се меѓу 16 и 55 милијарди долари. Израел треба да заработува шест милијарди долари годишно. Кој и да го контролира каналот, а очигледно тоа можат да бидат само Израел и неговите сојузници (првенствено САД и Велика Британија), ќе има огромно влијание врз меѓународните синџири на снабдување со нафта, гас, жито, но и на светската трговија воопшто.
Основниот фактор што го спречува проектот да заживее во пракса е присуството на Палестинците во Газа. Освен Палестинците, пречка за каналот е и арапскиот и пошироко муслиманскиот свет. Несомнено е дека обидот за изградба на канал од Црвено Море преку Израел до областите Ашкелон и Газа може да започне голема војна на Блискиот Исток, бидејќи е тешко да се поверува дека муслиманските држави нема да направат ништо. Ако никој друг, Иран сигурно би реагирал. На крајот на краиштата, пречка за каналот се Русија, Кина и нивните партнери. Кинезите и Русите нема да стојат со скрстени раце и да гледаат како им се нанесува непоправлива штета на БРИКС и Новиот пат на свилата. Доколку израелскиот канал заживеа и Суец падне во втор план, ќе ги отсече Москва и Пекинг од Средоземно Море. Токму поради овие причини изградбата на израелскиот канал може да предизвика трета светска војна, исто како што прогласувањето на државата Израел ги поттикна многуте тековни арапско-израелски војни, 75 години.
Позитивно сценарио
Сепак, каналот Бен Гурион како сообраќајна маршрута не мора нужно да биде лошо решение. Каналот може да биде добро решение со позитивно сценарио, во кое државите Израел и Палестина претходно ќе се договорат за разграничување и за моделот на две држави или за унија на две независни држави или за некое трето решение. Тогаш каналот што би минувал низ израелската и палестинската територија би можел да биде елемент на економска поврзаност на еврејскиот и палестинскиот народ, кој би профитирал од неговата употреба. Меѓутоа, гледајќи ја историјата од последните 75 години и актуелните страшни вести од светата земја, ваквото сценарио е поблиску до научна фантастика отколку до реалполитика. Р.Н.М.
Израелски мотиви за создавање на каналот Бен Гурион
Израел има силни мотиви да ископа свој канал меѓу Црвено и Средоземно Море, бидејќи Египет повеќепати одбиваше да му дозволи употреба на Суецкиот Канал. Од создавањето на државата Израел во 1948 година и поразот на арапските држави во Првата израелско-арапска војна од 1948-1949 година, до Суецкиот криза во 1956 година, Тиранскиот Теснец и Суецкиот Канал останаа затворени за израелските бродови. Суецкиот Канал беше затворен во 1956-1957 година поради Втората израелско-арапска војна и национализацијата на каналот, која успешно ја изврши египетскиот претседател Гамал Абдел Насер. Иако Суецкиот Канал беше отворен во 1957 година, Египет продолжи да ги блокира израелските бродови бидејќи не ја призна државата Израел. Во текот на десетте години од 1957 до 1967 година, на пристаништето Еилат секој месец пристигнувале само еден брод под израелско знаме и четири брода со странско знаме. Помеѓу 1967-1975 година поради Втората, Третата и Четвртата израелско-арапска војна, како и последователно арапското ембарго за нафта, Суец повторно беше затворен. Тогаш способноста на Израел да тргува со Африка и Азија (особено увоз на нафта од Персискиот Залив) беше сериозно попречена. Меѓутоа, од крајот на 1960-тите, Израелците ја замениле арапската нафта со венецуелска нафта, која била поевтина и пристигнала преку Атлантски Океан и Средоземно Море. Палестинскиот политички експерт д-р Сами ал Аријан изјави дека проектот Бен Гурион е стар колку и историјата на израелската окупација. Тој ги истакна военото, економското, енергетското и стратегиското значење на каналот. „Линијата Бен Гурион исто така ќе ја скрати маршрутата низ Африка за три недели. Ова ќе има силно влијание врз глобалните маршрути и неизбежно ќе игра ескалирачка улога во регионалните тензии и поттикнување војна“. Според Ал Аријан, развојот има директни импликации за Егејско и Средоземно Море, што бара соработка меѓу Египет и Турција.
Мотиви на Западот за ископување на каналот Бен Гурион како алтернатива на Суецкиот Канал
Покрај Израел, мотиви да создадат алтернативи за Суец имаат и западните сили, САД и Европската Унија. Прво, каналот е тесен и плиток и може многу лесно да се блокира. Често има сообраќаен метеж. Покрај египетската блокада на каналот од политички причини во 1950-тите, 1960-тите и 1970-тите, пред две години имаше и еднонеделна природна блокада. Во март 2021 година, Суецкиот Канал беше блокиран шест дена поради контејнерскиот брод „Евер Гивен“, кој се заглави на средината на водниот пат поради силните налети на ветерот и со тоа го блокираше сообраќајот. Блокадата на една од најпрометните трговски патишта во светот значително ја забави трговијата меѓу Европа, Азија и Блискиот Исток. Најмалку 369 брода чекаа во ред да минат низ каналот со стока вредна 9,6 милијарди долари. Пристаништата, испраќачите, шпедитерите, фабриките, супермаркетите, владите и другите засегнати страни претрпеа огромни загуби. На крајот, и крајните потрошувачи мораа да чекаат посакуваните производи да се појават на полиците на продавниците. Оној што никој не сака да го доживее повторно.
Западот би сакал да има алтернатива на Суецкиот Канал. Западот не сака да зависи од каналот преку кој е направен од Египет, близок сојузник на Руската Федерација, која Западот ја смета за голема безбедносна закана. Тоа е сосема спротивно од она што го посакува Вашингтон. Во 2022 година, извозот на Египет во Русија се зголеми на 595,1 милиони долари, што е за 21,6 отсто повеќе од 2021 година. Претходно оваа година се дозна дека Египет ќе стане полноправна членка на БРИКС од 1 јануари следната година. Западот не сака Египет директно, ниту Русија и Кина индиректно, да имаат контрола врз светската трговија.
Покрај тоа што е близок сојузник на Русија, Каиро е и важен партнер на Кина. Американците и нивните партнери сакаат да го блокираат кинескиот мегапроект „Нов пат на свилата“, во кој важна улога има Египет. Во 2014 година, Пекинг и Каиро потпишаа Договор за стратегиско партнерство, со што се договорија да соработуваат на полето на одбраната, технологијата, економијата, борбата против тероризмот и сајбер-криминалот. За време на посетата на кинескиот претседател Си Џинпинг на Египет во 2016 година, беа потпишани уште 21 договор, меѓу кои и договор за 15 милијарди долари кинески инвестиции во различни проекти. Инфраструктурните проекти во египетските градови го привлекоа посебното внимание на кинеските инвеститори.
Сето ова, се разбира, е трн во окото на американските креатори на политиката, кои бараат алтернативни начини да го изолираат Египет. Ако веќе не можат да ја сменат Владата во Египет, можат да ја изолираат преку други трговски патишта, како што е каналот Бен Гурион.
Појасот Газа и каналот Бен Гурион
Според желбата на некои израелски политичари, последното пристаниште на каналот Бен Гурион би можело да биде токму во Газа. Доколку од Газа бидат раселени Палестинците, што беше едно од сценаријата што проструи во јавноста, тоа, според политичките аналитичари, „ќе им помогне на планерите да ги намалат трошоците и да ја скратат трасата на каналот што го пренасочува Појасот Газа кон него“. Но проектот „Канал Бен Гурион“ никогаш не беше реализиран бидејќи Израелците и Американците знаеја дека ниту една арапска нација нема да се согласи на вакво одземање на палестинската земја, која во Појасот Газа беше меѓу најнаселените во светот. Исто така, дури и ако каналот не завршува во самиот Појас Газа, тешко е да се поверува дека Израелците би го изградиле во близината на непријателска палестинска територија, како што е Ашкелон. Оддалеченоста на каналот од само неколку десетици километри од Појасот Газа ќе го направи многу ранлив и подложен на палестински напади со ракети, хаубици, беспилотни летала и други направи. Затоа основен предуслов за изградба на каналот е израелската воена контрола на областа Газа.
