Во историјата, како и во романтиката, почетоците се важни – така што она што го правиме сега ќе биде клучно во обликувањето на иднината
Во овие времиња на планетарна поликриза, ние се обидуваме да се ориентираме гледајќи во минатото. Дали сме можеби во „новата студена војна“, како што предлага Робин Ниблт, поранешниот директор на истражувачкиот центар за надворешни работи „Чатам хаус“, во нова книга? Дали ова нѐ носи на работ на трета светска војна, како што тврди историчарот Најл Фергусон? Или, како што сугерирав повремено, дали светот почнува да личи на Европа од крајот на 19 век со конкурентни империи и големи сили?
Друг начин да се обидеме да ги ставиме нашите маки во историски разбирлив облик е да ги означиме како „во ерата на…“, со зборови што следат што сугерираат или паралела или остар контраст со поран период. Така, гуруто за надворешни работи на Си-ен-ен, Фарид Закарија, сугерира во својата последна книга дека сме во нова „Ера на револуции“, што значи дека можеме да научиме нешто од француската, индустриската и американската револуција. Или тоа е попрво „Доба на силниот човек“, како што предложи коментаторот за надворешни работи на „Фајненшл тајмс“, Гидеон Рахман? Не, тоа е „доба на немир“, вели Марк Леонард, директор на Европскиот совет за надворешни односи, бидејќи „поврзаноста предизвикува конфликти“.
Но, ајде сега, сигурно тоа е „Доба на вештачката интелигенција“, насловот на книгата чиј коавтор е покојниот доајен на гуруата за надворешни работи, Хенри Кисинџер. Или „доба на опасност“, како што тврди меѓународниот есеист Бруно Масаес во неодамнешното издание на „Њу Стејтсмен“? Ако ги впишете зборовите „ерата на…“ во полето за пребарување на веб-страницата на списанието „Фореин аферс“, ќе добиете уште еден куп кандидати, вклучувајќи ги ерата(ите) на аморалност, енергетска несигурност, неказнивост, Америка на прво место и климатска катастрофа.
Можеби ова е само доба на возбуда, во која издавачите на книги и уредниците на медиумите немилосрдно ги тераат авторите кон големи, драматични, претерано поедноставувачки наслови заради влијанието на продажбата на пренатрупаниот пазар на идеи?
Шегата настрана, од витално значење е да се обидеме да учиме од историјата бидејќи, како што пишува Евелин Во, мајсторот за прецизна англиска проза, во Brideshead Revisited: „Ние немаме ништо сигурно, освен минатото“. Трикот е да знаете како да го читате. Прво, треба да ја идентификувате мешавината на старо и ново, слично и различно. Односот меѓу единствените две актуелни суперсили, Соединетите Американски Држави и Кина, очигледно е, како што рече државниот секретар на САД, Антони Блинкен, за време на неодамнешната посета на Пекинг, „еден од најпоследичните односи во светот“. Како и за време на Студената војна, овие две велесили имаат глобален, повеќедимензионален, идеолошки наклонет, долгорочен стратегиски натпревар.
Сепак, како што со право забележува Ниблт на самиот почеток на својата книга: „Новата студена војна нема да биде ништо како последната“. Тој издвојува две големи разлики: степенот на економска интеграција меѓу двете земји, што во минатото ги наведе експертите да зборуваат за Химерика; и фактот дека овој натпревар е „далеку помалку бинарен“ бидејќи има многу други големи и средни сили, како што се Бразил, Индија, Јапонија, Русија, Саудиска Арабија и Турција. Првата точка е јасно значајна, но не мора да спречи да се загрее студената војна. Само неколку години пред да избие Првата светска војна, новинарот Норман Ангел објави влијателна книга наречена „Големата илузија“. Тој тврдеше дека степенот на економска меѓузависност меѓу европските големи сили значеше дека големата меѓудржавна војна е многу неверојатна – и сепак не може да трае долго. Тоа беше самата теза на Енџел што се покажа како голема илузија.
Втората разлика на Ниблт ми се чини убедлива. Понекогаш овие други сили се опишуваат како нови неврзани – уште еден термин од периодот на Студената војна – но тие се многу побогати и помоќни од неврзаните нации од пред 1989 година. Како што гледаме во врска со војната во Украина, односите на Русија со земји како Кина и Индија ѝ овозможуваат на руската економија да преживее сè што Западот може да ѝ фрли.
Во друг обид да се даде севкупна етикета на оваа доба на конфузија, политикологот Иван Крастев, Марк Леонард и јас поставивме „а ла карт свет“, во кој незападните големи и средни сили прават трансакциски сојузи, понекогаш истовремено усогласувајќи се со различни партнери во различни димензии на моќ. На пример, тие комбинираат големи економски односи со Кина и безбедносни односи со САД. Оваа анализа се спротивставува на идејата за пофиксна нова „оска на авторитаризам“ меѓу Кина, Иран, Северна Кореја и Русија. Овде самиот збор оска имплицира нешто како воен сојуз, бидејќи ја повторува не само „оската на злото“ идентификувана од американскиот претседател Џорџ Буш, туку и првобитната оска на нацистичка Германија, фашистичка Италија и империјална Јапонија во Втората светска војна.. „И сега, како и во 1930-тите“, напиша Фергусон претходно оваа година во „Дејли меил“, „се појави заканувачки авторитарна оска…“
Учењето од минатото, исто така, вклучува гледање на интеракцијата помеѓу длабоките структури и процеси, од една страна, и непредвидливоста, конјунктурата, колективната волја и индивидуалното лидерство од друга страна.
Нашето време нуди важни примери за двата вида историска сила. Начинот на кој акумулацијата на ненамерниот ефект на човековите активности опасно ја трансформира нашата природна средина, преку глобалното загревање, намалувањето на биолошката разновидност и недостигот од ресурси, е една од тие длабоки структурни промени. Оттука и карактеризацијата на нашето време како антропоцен. Забрзаниот развој на технологијата, вклучувајќи и вештачката интелигенција, е уште една структурна промена. Кисинџер тврдеше дека инхерентно непредвидливите воени апликации на вештачката интелигенција на крајот може да ја поткопаат дури и минималната стратегиска стабилност на нуклеарното одвраќање меѓу САД, Кина и Русија. Но ако некогаш се сомневате дека непредвидените и индивидуалните човечки избори исто така се важни, не треба да погледнете подалеку од февруари 2022 година, кога инспиративното лично раководство на Володимир Зеленски и начинот на кој украинските сили тукушто успеаја да ја укинат контролата на Русите врз аеродромот „Хостомел“, го сменија текот на историјата.
Ова оди до последната и најважна точка. Интерпретативната какофонија што ја идентификував е сама по себе симптоматична за фактот дека се наоѓаме во нов период од европската и глобалната историја, при што сите бараат нови лежишта. Повоениот период (по 1945 година) беше проследен со постѕидниот период, но тоа траеше само од 9 ноември 1989 година (падот на Берлинскиот ѕид) до 24 февруари 2022 година (војната во Украина). Во историјата, како и во романтиката, почетоците се важни. Она што беше направено во петте години по 1945 година го обликуваше меѓународниот поредок за следните 40 години – и во некои аспекти, како што е структурата на Обединетите нации, до денес. Значи, она што го правиме сега, на пример, овозможувајќи ѝ на Украина да победи или да ѝ дозволиме да изгуби, ќе биде клучно за одредување на карактерот на новата ера. Најважната лекција од историјата е дека од нас зависи да ја направиме.
Тимоти Гартон Еш
(ЕЦФР.еу)
