Меѓународниот поредок е како часовник, одвреме-навреме мора да се навива или да му се менува батеријата за да функционира. Имаме среќа или жалиме што живееме во времиња кога тој меѓународен часовник отчукува, а тие времиња се обично историски и турбулентни, исто како и нашите. Кризите, војните и демонстрациите насекаде се само породилни маки на новиот свет што го чекавме до вчера, кој штотуку се роди со реизборот на Доналд Трамп за претседател на САД. Ако историјата беше нешто што требаше да помине во изминатата деценија и пол, две, од светската финансиска криза од 2007/2008 година. Која страна ќе ја заземе, сега веќе нема сомнеж дека е надминат поредокот што владееше од крајот на Студената војна и падот на Берлинскиот ѕид, па сѐ до таканаречената светска економска криза и дека влеговме во нова ера на „трите империи“.
По Втората светска војна, имавме воспоставување биполарен поредок во кој Америка и Советскиот Сојуз беа единствените суперсили. Со уривањето на поредокот од Студената војна и падот на Берлинскиот ѕид во 1989 година, зачекоривме во нов меѓународен поредок во кој Америка беше единствената суперсила, која можеше да ја спроведе својата волја во секој агол на светот без многу труд. Сепак, ничиј оган не гореше до зори, бидејќи моќта има својство да тече од посилниот кон послабиот и обратно, поради што, како што тврдеше и дијалектичарот Хегел, секое исполнување е истовремено почеток на слабеење, така што Америка го трошеше своето време во овој едностран момент, интервенирајќи низ целиот свет, додека Русија ја зајакнуваше, стратегиски ја зајакна својата работа, од која Кисинџер најмногу се плашеше. Тоа им беше олеснето затоа што овој американски „нов светски поредок“ наиде на проблеми со споменатата глобална финансиска криза, која ги покажа сите пукнатини во тој систем, кој беше економски пробиен, деиндустријализиран и потроши повеќе отколку што создаде поради движењата на либералниот капитал.
За тоа време, кинеските вредни раце работеа вредно, а руските вредно се вооружуваа, сонуваа стари царски соништа, а секој сонуваше свој сон, Индија, Бразил и другите што го формираа БРИКС се издигнаа како здружение за противтежа на американската глобална моќ, иако дури и меѓу нив розите не цветаа и сè уште не цветаат. Сепак, тие беа обединети со заеднички интерес светот да има повеќе центри, а не само еден, и разговорот за мултиполарен свет започна уште тогаш. На сето ова, Америка само мавташе со раката, сè уште чувајќи го пиедесталот за себе, но и полека почна да се приспособува на новата реалност, особено за време на администрацијата на Обама и во првата администрација на Трамп, бидејќи немаше да биде она што е без акумулацијата на интелигенција и сè уште софистицираните „најпаметни момци во собата“. Не е ни чудо што Обама и Трамп седнаа еден до друг на комеморацијата за поранешниот американски претседател Картер, бидејќи тие се всушност истите популизми, кои не се ниту леви ниту десни, туку едноставно неопходен нов облик на нови лица што требаше да им се понудат на гласачите уморни од истите мејнстрим-политичари. Администрацијата на Бајден беше ограничен успех за истите мејнстрим-политичари, но сепак беше привремен, бидејќи Трамп триумфално се врати кога Обама веќе не можеше да го стори тоа.
Значи, историјата одлучи и политичкиот мејнстрим во Америка е ставен во заграда, иако не целосно, затоа што паметните земји не вршат ненадејни револуции во нивните земји, туку само во други кога е потребно, па на мирен, демократски и институционален начин, на Трамп му „дозволи“ системот да се врати на власт, да го направи за земјата и општеството она што само тој може да го направи во овој момент. Да ја сведеме Америка до нејзините соодветни мерки и, по децении стратегиски пренапор, да се обидеме да ја доведеме до обновен детант со другите глобални сили, првенствено Русија и Кина, користејќи ја заштедената надворешна стратегиска енергија за решавање на насобраните внатрешни проблеми. Нема поубав слоган за спуштање на една држава од крикот „да ја направиме пак голема“, што е стара поговорка на политиката како професија што најчесто едно кажува, друго прави, а друго мисли и нема проблем со тоа ако има некои конкретни резултати во оваа стара игра на криенка.
Еден од најголемите недостатоци на парламентарната демократија е што едно се зборува за време на кампањата, а друго кога ќе дојдете на власт (затоа децата сега истражуваат нови форми на демократија на пленарни седници), така што државниот секретар на Трамп, Марко Рубио, даде интервју пред неколку дена во кое призна дека живееме во мултиполарен свет, нагласувајќи дека Америка била „универзална сила од крајот на Америка“, подолго ќе дејствува како „глобална влада“, но наместо тоа ќе се сврти кон сопствениот национален интерес, поточно, кон усогласување на сопствениот национален интерес со националните интереси на другите сили, при што Кина и Русија се експлицитно споменати. Оваа изјава е едноставно тектонска, бидејќи досега само про-БРИКС герилците во виетнамски униформи зборуваа за мултиполарен свет, додека сега за тоа зборува и самиот државен секретар на САД, што покажува дека експлицитно влеговме во нова ера и во „најновиот меѓународен поредок“.
Во овој ново-стар свет, меѓународната политика повторно се враќа на концептот на национален интерес, на кој се засноваше со векови, пред самата Америка да помисли во 20 век дека може да стане свет и дека светот може да стане Америка. Сепак, горчливите искуства на Ирачаните и Авганистанците го побија тоа, бидејќи секогаш ќе има племе што нема да јаде во „Мекдоналдс“ и да го слуша Брус Спрингстин, туку ќе продолжи да чука на тапаните. Изјавата на Марк Рубио всушност значи дека Америка повеќе нема да се занимава со демократско превоспитување на различните племиња, туку првенствено со сопствените национални интереси, што значи дека сега се враќаме на старата добра традиционална дипломатија во која ќе има повеќе прагматизам и реализам, а помалку фиксни идеи.
Оној што всушност се смее зад Марк Рубио на свој мистериозен начин некаде горе во небото е Хенри Кисинџер, кој со втората администрација на Трамп конечно постхумно ги победи сите свои теоретски и стратегиски конкуренти. Површниот Фукујама и неговиот ненамерен „крај на историјата“ одамна беа побиени од реалноста, а тешкиот Карл Маркс и неговата идеја за светска револуција пропаднаа уште порано. Единственото нешто што никогаш не пропаѓа и е секогаш во мода е дискретниот шарм на дипломатијата и прагматичниот конзервативизам, чиј фин вез некогаш го ткаеја државници како Метерних, Дизраели, Де Гол, Черчил и Аденауер, а денес на тој разбој е Доналд Трамп.
Тектонската изјава на Марк Рубио, како и активностите на администрацијата на Трамп низ светот воопшто, ќе имаат далекосежни последици и за четири години би можеле да имаме значително поинаков свет од постојниот и „нов меѓународен поредок“, а овие промени би можеле да бидат еквивалентни по значење на поранешниот пад на Берлинскиот ѕид.
Невен Цветичанин
*Научен советник во Институтот за општествени науки
(Политика.рс)
