Војната на Русија против Украина, кинеско-американското ривалство и подемот на новите средни сили поттикнуваат длабока реорганизација на меѓународниот поредок што ќе ја остави Европа во очигледна неповолна положба. За да напредува во свет во кој доминираат големи држави со растечки воени буџети, Европа нема друг избор освен да стане вистинска сила
Мислење: Јошка Фишер, поранешен германски министер за надворешни работи и вицеканцелар на Германија
Ерата на глобална стабилност по 1945 година помина и заврши. Од биполарниот свет на Студената војна до униполарниот свет што го замени, а во кој доминираа Американците, долго време имавме корист од чувството за стратегиски поредок. Иако имаше многу помали војни (па, дури и некои поголеми), од Кореја и Виетнам до Блискиот Исток и Авганистан, меѓународниот систем генерално остана стабилен и недопрен.
Меѓутоа, од почетокот на новиот милениум, оваа стабилност сѐ повеќе му отстапува место на обновеното ривалство меѓу големите сили, меѓу кои главни се САД и Кина. Покрај тоа, одамна е јасно дека Индија, Бразил, Индонезија, Јужна Африка, Саудиска Арабија, Иран и другите економии во развој ќе го зголемат политичкото и стратегиското влијание, како и својата улога во глобалниот систем. Во контекст на продлабочувањето на конфликтот меѓу Кина и САД, овие сили во подем ќе имаат многу можности да играат една од двете суперсили на дваесет и првиот век против другата. Навистина, многу од овие можности изгледаат премногу добро за да се пропуштат.
Во меѓувреме, во Русија, политичките елити беа потрошени од фантазии за враќање на територијалниот дофат и геополитичката тежина на Советскиот Сојуз – и на Руската Империја пред него. За време на претседателот Владимир Путин, руската политика сѐ повеќе беше насочена кон промена на наследството од непосредната ера по Студената војна. Спротивно на тоа, Западот – што значи САД и Европската Унија, по нејзиното проширување од 2004 година – се придржуваше до основната спогодба по Студената војна во Европа. За таа цел, таа остана посветена на одбраната на основните вредности како што се правото на земјите на самоопределување и неповредливоста на меѓународно признаените граници.
Овие различни вредности и обврски го направија конфликтот околу поранешните републики на Советскиот Сојуз едноставно неизбежен, како што видовме во Грузија во 2008 година. Но пресвртната точка дојде минатиот февруари, кога Кремљ ја започна војната во Украина и ѝ стави решителен крај на ерата на мирот во Европа. Повторно, континентот се подели на два табора.
Обидот на Путин да ја препише историјата со сила не е само трагедија за украинскиот народ и предизвик за европската безбедност туку тоа е и укор за целиот меѓународен систем на национални држави. На крајот на краиштата, многу од новите глобални сили одбија недвосмислено да застанат на страната на Украина, а некои – по водството на Кина – експлицитно застанаа на страната на Русија или останаа „неутрални“ во интерес на стекнување тактичка предност. Импликацијата е дека овие земји се подготвени да превидат флагрантно прекршување на основните принципи што ја поткрепуваат глобалната стабилност.
Европа сепак останува конфедерација на суверени национални држави што никогаш не собрале волја да постигнат вистинска интеграција – дури и по две светски војни и повеќедецениската Студена војна. Во свет во кој доминираат големи држави со растечки воени буџети, Европа сè уште не е вистинска сила.
Дали тоа ќе остане така зависи од Европејците. Светот нема да чека Европа да порасне. Ако Европа сака да се соочи со денешното глобално преуредување, подобро е да започне наскоро – или, по можност, вчера
Но пошироката опасност за меѓународниот систем не произлегува од војната во Украина (Русија е премногу слаба за да претставува вистинска глобална закана), туку од влошувањето на односите меѓу САД и Кина. Навистина, и покрај воинствената реторика на Кина за Тајван и нејзините агресивни поморски вежби во водите околу островот, конфронтацијата досега е помалку воена отколку економска, технолошка и политичка. Но тоа е ладна удобност, бидејќи тоа е сѐ поинтензивиран конфликт со нулта сума.
Некои од најголемите губитници во оваа конфронтација веројатно ќе бидат Јапонија и Европа. Кинеските фирми изградија огромни производствени капацитети во автомобилската индустрија – особено во електричните возила (ЕВ) – и сега се подготвени да ги надминат европските и јапонските производители на автомобили, кои долго време се глобално доминантни.
Што ги прави работите уште полоши, одговорот на Америка на кинеската конкуренција е да води индустриска политика што ќе биде на сметка на европските и јапонските производители. Неодамнешното законодавство, како што е Законот за намалување на инфлацијата, на пример, обезбедува големи субвенции за автомобили произведени во САД. Од перспектива на САД, таквите политики убиваат две птици со еден истрел: заштита на големите домашни производители и обезбедување стимулации за развој на ЕВ.
Евентуалниот исход ќе биде темелна реорганизација на глобалната автомобилска индустрија, при што Јапонија и Европа (првенствено Германија) ќе ги изгубат конкурентноста и пазарниот удел. И да не заборавиме, овој голем економски развој претставува само почеток на многу поголема глобална конфронтација и стратегиско преуредување.
Не само што Европа мора да вложи големи напори за да го зачува својот економски модел за време на оваа реорганизација на глобалната економија туку исто така мора да управува со високите енергетски трошоци, растечкиот јаз во дигиталната технологија во однос на двете суперсили и итната потреба од зголемени трошоци за одбрана за да се спротивстави на новата закана од Русија. Сите овие приоритети ќе станат уште поитни како што се приближуваат следните претседателски избори во САД, со оглед на посебната можност Доналд Трамп да се врати во Белата куќа.
Така, Европа се наоѓа себеси особено обесправена. Таа живее во сè поопасен регион, но сепак останува конфедерација на суверени национални држави што никогаш не собрале волја да постигнат вистинска интеграција – дури и по две светски војни и повеќедецениската Студена војна. Во свет во кој доминираат големи држави со растечки воени буџети, Европа сè уште не е вистинска сила.
Дали тоа ќе остане така зависи од Европејците. Светот нема да чека Европа да порасне. Ако Европа сака да се соочи со денешното глобално преуредување, подобро е да започне наскоро – или, по можност, вчера.
