Организацијата на договорот за колективна безбедност (ОДКБ) е меѓународна организација за јурисдикција и правна помош во случаите поврзани со привренмено присуство на сили на територијата на членките на ОДКБ. Организацијата за првпат ја активираше својата воена функција на повик на Казахстан
Еволуција на една регионална организација
Одговарајќи на барањето на казахстанскиот претседател Касим-Жомарт Токаев на 5 јануари 2022 година, Организацијата на договорот за колективна безбедност (ОДКБ) за првпат ја активира својата воена функција, предвидена во членовите 2 и 4 од нејзината повелба, за да ѝ помогне на една од нејзините членки за време на националните протести. И покрај повеќекратните барања во минатото, вклучувајќи и од киргистанскиот претседател Курманбек Бакиев за време на протестите во 2010 година, како и од Ерменија за време на конфликтот со Азербејџан кон крајот на 2020 година, ОДКБ не интервенираше. Што се смени во 2022 година? За да се одговори на ова прашање, прво е важно да се разбере зошто ОДКБ беше релативно во мирување во минатото, пред да се разгледаат особеностите на казахстанскиот случај. Неактивноста на ОДКБ е поттикната од нејзините таканаречени „институционални бариери“. Иако ОДКБ често се споредува со НАТО и некои од неговите функции се непобитно слични, евроазиската организација не покажува висок степен на институционализација.
Што претставуваат „институционалните бариери“?
Првата бариера лежи во асиметријата на организацијата. Русија придонесува со 95 отсто од своите воени трошоци. Ова значи дека одлуките во врска со воените распоредувања, и покрај тоа што се формално мултилатерални и постигнат консензус според членот 12 од повелбата, во голема мера се под влијание на интересите на Москва и се предмет на нејзино одобрување. Ова, заедно со процесот на донесување одлуки заснован на едногласност, придонесе за неактивноста на ОДКБ.
Втората институционална бариера лежи во различните перцепции за заканите на членките. Организацијата се наоѓа на три потконтиненти, со три соодветни „регионални безбедносни комплекси“: Централна Азија, Источна Европа и Јужен Кавказ. Различните економски интереси, перцепциите на заканите и механизмите за консолидација го отежнуваат обликувањето на домашните или локалните конфликти како закана за колективна безбедност што ги надминува индивидуалните национални интереси, што може да се оправда со членот 5 од повелбата („немешање во внатрешните работи“).
Овие институционални бариери веројатно ги објаснуваат претходните одбивања на ОДКБ да интервенира. Спротивно на тоа, распоредувањето на војската на ОДКБ во Казахстан минатиот јануари беше можно бидејќи овие институционални бариери беа надминати со поголема загриженост. По Русија, Казахстан е најголемата економска и воена сила во организацијата и до неодамна беше една од најстабилните влади во регионот. Поради тоа е „важен партнер“ во организацијата поради неговиот придонес и проактивност не само во ОДКБ туку и во неговата „сестринска организација“, Евроазиската економска унија. Така, Казахстан е еден од најважните стратегиски партнери за Русија, како и за другите членки во постсоветскиот простор.
Реформи во организацијата
Присуството на ОДКБ и нејзината ограничена мисија во Казахстан зборуваат за способноста на организацијата да се промени. Во текот на последната деценија, не само што беа зајакнати Силите за брза реакција на ОДКБ преку чести и сложени вежби што ги одразуваат предизвиците на модерното војување туку организацијата, исто така, се стекна со статус на „регионална меѓународна организација“, што овозможи целосни меѓународни правни одговорности во рамките на осмото поглавје од повелбата на ООН. Дополнително, на состанокот на Советот на министри за надворешни работи во Душанбе, на 19 мај 2021 година, беше одобрен нацрт-договор за јурисдикција и правна помош во случаите поврзани со привремено присуство на сили на териториите на членките на ОДКБ. Целта на документот е да создаде механизам за соработка меѓу надлежните органи на членките на ОДКБ, како што се воената полиција, воените истражни единици, воените обвинителства и воените судови за решавање кривични и административни случаи против поединци што се дел од вооружените сили на членките на ОДКБ.
Распоредувањето на силите на ОДКБ во Казахстан не беше чин на регионална, туку на домашната политика. Интервенцијата и враќањето на стабилноста во државата во релативно кратко време беа одличен приказ на нејзините капацитети. Од интервенцијата, генералниот секретар на ОДКБ, Станислав Зас, постојано ги нагласуваше ефективноста, легитимноста и подготвеноста на организацијата да дејствува.
Подготвиле: Марјан Велевски; Билјана Здравковска
