Во Хрватска има многу поголем политички, јавен и медиумски фокус на туризмот отколку на индустријата. Просечниот граѓанин многу добро е запознаен колку туристи се очекуваат, дали резултатите од сезоната се задоволителни, какви проблеми создава туризмот, дали цените се зголемиле и од кои земји доаѓаат најмногу туристи. Од друга страна, индустријата ретко се споменува, освен ако не се работи за пропаѓање на стара компанија, исчезнување на одредена индустриска дејност и генерално во контекст на проблеми. Просечниот граѓанин е многу добро упатен (или барем мисли дека е) за бројот на пристигнувањата на туристите, влијанието на светските кризи врз сезоната и цените на становите, но малкумина знаат точно што произведува и извезува Хрватска или која индустрија во Хрватска е најзастапена. А, сепак, време е да се издвои дека преработувачката индустрија во Хрватска вработува повеќе луѓе отколку туризмот, има повисоки приходи, плаќа повеќе даноци и вработува подобро образовани работници. Иако е апсолутно точно дека индустријата во Хрватска не е доволно развиена во споредба со другите земји од ЕУ, во извозот на некои работи Хрватска не само што е конкурентна туку е и – мала светска сила.
Компаративна предност
Најлесен начин да се одреди моќта што одредена земја ја има во производството, во однос на нејзината големина, е да се спореди извозот на одреден производ од таа земја со вкупниот светски извоз на истиот производ. Доколку учеството на еден производ во извозот е повеќе од учеството во вкупниот извоз на сите земји во светот, тогаш земјата има релативна компаративна предност за производство и извоз на тој производ. Една земја има компаративна предност (РЦА) за одреден производ ако има поголем удел на тој производ во вкупниот извоз на производи од светскиот просек. Се смета дека земја со откриена компаративна предност во извозот на одреден производ има производна и извозна предност во однос на другите земји. Тоа е едноставна пресметка, во која резултат на РЦА=1 значи дека учеството на одреден производ во извозот на една земја е исто како и во светскиот извоз, а РЦА >1 дека учеството на одреден производ во извозот на една земја е многу поголем од светскиот удел, односно државата има изразена компаративна предност.
Во извозот на 99 производи, Хрватска има компаративна предност
Според базата на податоци на Организацијата за трговија и развој на Обединетите нации (УНКТАД), Хрватска во 2022 година извезла 99 производи со компаративна предност, односно извозната вредност на овие производи во вкупниот извоз на Хрватска е поголема отколку во остатокот од светот. Најмногу се во категоријата индустриски производи (25), потоа храна и животни (19), машини и транспортна опрема (15), хемиски производи (11), други индустриски производи (11), суровини – не за јадење, освен гориво (9), пијалаци и тутун (4), минерални горива и мазива (4), животински и растителни масла, масти и восок (2). Во категоријата индустриски производи, Хрватска има најголема компаративна предност во производите од кожа, цемент и варовник, производи од дрво и производи од стакло. Категоријата храна и животни покажува јасни компаративни предности во производите направени од чоколадо, живи животни, пченка, солена и сушена риба, суво месо и пченица. Кај нејадливите суровини (освен горивото) доминира извозот на дрво. Во однос на машините и транспортната опрема, Хрватска има јасна компаративна предност во извозот на железнички вагони. Други извори откриваат дека се работи за товарни железнички вагони, а во 2022 година дури 5 отсто од вкупниот светски извоз на овие производи бил од Хрватска. Генерално, податоците покажуваат силна компонента на извозот на електроенергетски машини и делови, а интересна е и силната компаративна предност (шест пати поголем удел во извозот од светскиот просек) на рачно огнено оружје и муниција.
Дрво, пиштоли, монтажни градби, товарни железнички вагони…
хрватското стопанство е високоспецијализирано во одредени дејности
Хрватскиот извоз е доста разновиден, што е добро. Електричната енергија и горивата учествуваа со 20 отсто од извозот во 2022 година, според класификацијата на производите што ја користи Опсерваторијата за економска сложеност (ОЕЦ). Втората категорија се машински и електрични машини со учество од 16 отсто, фармацевтски и хемиски производи со учество од 9 отсто, металопреработувачки производи 9 отсто, текстилни производи 4,5 отсто, дрво и производи од дрво 5,6 отсто, прехранбени производи 6 отсто итн. Меѓу 99-те производи од кои Хрватска има компаративна предност, издвоени се неколку. На прво место е огревното дрво, кое сочинува 33,5 пати повеќе од извозот на Хрватска од светскиот просек. Значајна предност има кај кожените производи, 20,3 пати поголем удел од светскиот просек. Монтажните згради се силно извозно средство на Хрватска, со вкупен извоз од 265 милиони долари во 2022 година и 19,9 пати поголем удел во вкупниот извоз од светскиот просек. Железничките вагони, пред сѐ товарните, се уште една нагласена компаративна предност на Хрватска во светската трговија. Извозот на рачно огнено оружје и муниција е многу важен за Хрватска, со поголем удел во вкупниот извоз за 6,2 пати од светскиот просек. Меѓу земјоделските производи, Хрватска е релативно голем извозник на пченка (РЦА=4,9) и пченица (РЦА=2,6). Неелектрични делови од машини (РЦА =5,1), електроенергетски машини, односно машини за електроиндустријата (РЦА =3,8) и опрема за дистрибуција на електрична енергија (РЦА =2,8) се исто така извозна предност. Во овие категории во 2022 година се извезени вкупно 1,18 милијарда долари. Фармацевтската индустрија во Хрватска бележи импресивен раст во последните 15 години, па така, во 2022 година, според класификацијата на УНКТАД, Хрватска остварила извоз од 697,1 милиони долари, со умерена компаративна предност од РЦА=1,4.
Хрватскиот извоз и глобално е видлив и препознатлив
И покрај јавното запоставување на индустријата како тема, десетгодишната економска стагнација по 2008 година, лошите државни институции и релативно ниското образование во споредба со другите земји од ЕУ, Хрватска успева да биде не само европска туку и глобално актуелна во производството и извозот на некои производи. Покрај веќе споменатите товарни железнички вагони, каде што Хрватска зазема 5 отсто од пазарот во 2022 година, има и многу други работи во кои Хрватска има изразита компаративна предност и забележителен удел на светскиот пазар. На пример, во 2022 година, 7 отсто од пиштолите во светот биле извезени од Хрватска, 10 отсто од светскиот извоз на огревно дрво, 2,8 отсто од светската камена волна, 2,6 отсто од изолационото стакло, 2,3 отсто од светските монтажни згради, 1,3 отсто од светскиот извоз на цемент, 1,1 процент од светскиот извоз на рибарски чамци итн. Фактот дека мала земја што сочинува помалку од 0,05 од светската популација учествува со 1 процент или неколку проценти во светскиот извоз на што било е сведок дека таму се работи што нејзината индустрија ги произведува особено добро, во кои земјата постигнува голема компаративна предност во однос на другите земји. Хрватска може многу подобро, но за тоа, меѓу другото, треба да се освестат нејзините граѓани и странските инвеститори дека туризмот не е единственото нешто во што Хрватска е економски релативно силна и важна.
Автор: Бранимир Перковиќ
