Според аналитичарот Сем Вакнин, најеклатантен пример за промена на акцентот на Унијата е одолжениот процес на пристапување на Македонија, која е попречена од Грција и Бугарија. Аналитичарот нагласува дека вистината е и дека „ЕУ одамна го достигна својот капацитет за апсорпција: таа стана неефикасна поради последователните бранови на драстично различни нови членки чиј влез на прво место беше геополитички мотивиран. ЕУ стагнираше. Таа не е во состојба да се регулира во лавиринтот на бесмислената едногласност и квалификувани гласачки права, како и погрешната распределба на своите ситни буџетски ресурси преку кохезивните фондови за посиромашните членови“…
Интервју со Сем Вакнин, аналитичар
и колумнист
Самитот на Берлинскиот процес што неодамна се одржа во Тирана го привлече вниманието, пред сѐ, на земјите од регионот, но и пошироко поради тоа што Западен Балкан беше во фокусот и овој пат, пред сѐ можностите за негово натамошно вмрежување и асоцирање во некакви пошироки европски рамки. Политичкиот аналитичар Сем Вакнин, кој по неколкугодишна пауза повторно се врати да живее во Македонија, со големо внимание ги следи сите настани на геополитичката сцена. Нашата постојана соработничка од Брисел, Белгија, Лорета Трајковска, ни обрна внимание на неговата колумна за белгискиот медиум „Брисел морнинг“, во која аналитичарот Сем Вакнин даде суптилна анализа на самитот на Берлинскиот процес што неодамна се одржа во Тирана. Неговата анализа беше една од повпечатливите анализи на она што беше искажано (но и премолчано) во Тирана.
Тоа беше повод за кус разговор со Вакнин, во кој уште еднаш ги проанализиравме најзначајните точки од она со што се соочија балканските лидери.
Пред сѐ, како го оценувате самитот во Тирана – како уште еден обид за асоцирање на земјите на Западен Балкан или како нивно „тргање на страна“?
– Во Тирана се одржа уште еден самит на Берлинскиот процес меѓу ЕУ и политиките на Западен Балкан, кој заврши со грандиозни и главно празни ветувања. Осиромашените, безнадежно корумпирани и лошо управувани земји од регионот – Албанија, Косово, С. Македонија, Босна Херцеговина, Црна Гора и Србија – се фатени во салата на искривени огледала на ЕУ, наречена „пристап“ и „проширување“. Овие заостанати локалитети би требало на чудесен начин да претрпат две револуции: зелена и дигитална. Во меѓувреме, тие се соочуваат со повеќекратни проблеми и предизвици како што е послободно движење на стоки и услуги на заедничкиот пазар на ЕУ, како и инвестиции во патишта, други транспортни модалитети и енергија, вклучувајќи и електрична енергија. Надежта последна умира. ЕУ наметна неколку „ситни“, но истовремено и замајувачки услови за оваа утопија: подобра бизнис-клима, помалку регулативи, интеграција на домашните пазари и трајна борба против корупцијата.
Вистината е дека Западен Балкан, вклучувајќи ја и Северна Македонија, никогаш нема да пристапи во ЕУ. За тоа се погрижија војната во Украина, брегзит, како и подемот на авторитарните режими во новите членки како Унгарија, на пример. По изборите во Словачка и спорните избори во Полска, ЕУ се тетерави на работ на распаѓање. Последното нешто што ѝ треба во овие тешки времиња се нови членови, од кои повеќето периодично, но предвидливо, се караат едни со други (за споредба Косово и Србија во моментов). Ваквите локални пожари ја загрозуваат и мобилноста на работниците, а со тоа и на заедничкиот економски простор.
ЕУ, исто така, се соочува со голема имиграциска криза со земјите аспиранти од Западен Балкан, кои служат како главна маршрута на транзит до срцето на Европа (особено до Германија и Франција) од плажите за истовар во Грција и Италија.
Унијата преживеа повеќекратни трауми во изминатите две децении, вклучувајќи големи финансиски кризи, енергетска зависност од непријателот (Русија) и ковид-19. Но затоа има тешки лузни и рани.
Според вас, кој е одговорот на ЕУ на споменатите трауми, кои, секако, оставаат „длабоки рани и лузни“ на функционирањето на Унијата, како форма на интересна заедница?
– Одговорот на ЕУ на овие разновидни потреби отсекогаш биле обиди за поблиска, често присилна интеграција: заеднички набавки, заеднички долг, ист правен простор и споделени надворешни, безбедносни и одбранбени политики.
Но овој интегративен рефлекс предизвикува поцврста, помала и ограничена заедница. Како што се случува, консензус меѓу сите постојни членки е речиси невозможно да се изгради врз критичните прашања, како што се основните вредности на демократијата и владеењето на правото или околу досегот и контролата на Брисел врз внатрешните работи на неговите конституенти и изборни единици. Овој гнев и лутина предизвикаа популизам и ксенофобичен национализам насекаде и речиси ексклузивен акцент на билатералното, а не на мултилатералното.
Најеклатантен пример за оваа промена на акцентот е одолжениот процес на пристапување на Северна Македонија, која е попречена од Грција и Бугарија, нејзините незадоволни соседи. Слично на тоа, Унгарија се заканува дека ќе стави вето на спорното членство на Украина поради нејзиното, наводно, малтретирање на унгарското малцинство во нејзината средина. Вистината е дека ЕУ одамна го достигна својот капацитет за апсорпција: таа стана неефикасна поради последователните бранови на драстично различни нови членки, чиј влез на прво место беше геополитички мотивиран. ЕУ стагнираше. Таа не е во состојба да се регулира во лавиринтот на бесмислената едногласност и квалификувани гласачки права, како и погрешната распределба на своите ситни буџетски ресурси преку кохезивните фондови за посиромашните членови.
Најочигледен пример за таквото погрешно расипништво е заедничката земјоделска политика, една од главните пречки за пристапувањето на Украина, која е земјоделска велесила. Унгарија, Полска и Словачка сега се соочуваат со жалба до Светската трговска организација (СТО) поднесена од Украина поради забраните нејзиното жито да влезе на нивните домашни пазари.
Заканувачката најава за повторниот подем на Русија не е поттик за проширување. Напротив, тоа предизвика опсаден менталитет во блокот. Европската политичка заедница – полилог инициран од страна на лидерите, последен таков пример имавме неодамна во Гранада – има цел да го спречи пристапувањето, а не да го забрза. Станува збор за поместување, а не за решавање.
Дали новите идеи што се јавуваат околу некаква реформа на Унијата може да помогнат да се олесни пристапот на земјите кандидатки?
– Сега се зборува за „постепена интеграција“ на Макрон. По две децении неплодни разговори, тоа е интересно и добредојдено отстапување од конвенционалните бирократи. Но тоа е мртвороденче, бидејќи буквално е невозможно да се спроведе без големо нарушување на секојдневното работење на ЕУ. Во средиштето е дебата за самата цел на проширувањето: дали е тоа геостратегиска алатка или функционално проширување на заедничкиот пазар со заеднички вредности, засновано на заслуги?
Ако е првото, тогаш некои кандидати, како Украина, би уживале во брза лента, игнорирајќи ја вредноста на нивните апликации и несогледливите исходи од војната, додека други ќе чмаат во очигледно бесконечниот процес.
