Низ лавиринтот на насилството и опсесијата: Аронофски се враќа кон корените

Рецензија за филмот „Фатен во кражба“ од 2025 година

• „Фатен во кражба“ е гангстерска, црна комедија со примеси на трилер, со кој режисерот по кратки авантури се враќа на својот препознатлив стил. Аронофски е автор чија филмографија речиси отсекогаш ги истражува границите на човечката кршливост. Тој останува препознатлив како режисер опседнат со интерната драма и со распадот на индивидуата

Има филмови што знаете дека ќе ги сакате буквално уште од првата сцена. „Фатен во кражба“ (Caught Stealing) е еден од нив. Новиот филм на Дарен Аронофски е токму еден од оние филмови што те вовлекуваат во својот мрачен микрокосмос уште од првата секунда. Толку е валкан, импулсивен и непредвидлив што гледачот веднаш е ставен во позиција на сведок на туѓа пропаст. Ова е урбана одисеја што го следи падот на човекот фрлен во безмилосниот организам на големиот град, приказна што ги слави темните агли на човечката природа и апсурдниот хаос во кој може да се претвори еден обичен ден.
„Фатен во кражба“ е гангстерска, црна комедија со примеси на трилер, со кој режисерот по кратки авантури се враќа на својот препознатлив стил. Аронофски е автор чија филмографија речиси отсекогаш ги истражува границите на човечката кршливост. Тој останува препознатлив како режисер опседнат со интерната драма и со распадот на индивидуата. Од маничната математичка параноја во „Пи“, преку суровата зависничка хипноза во „Реквием за еден сон“, до телесната трагедија во „Борачот“ и психолошката перфекционистичка спирала во „Црниот лебед“, неговите најдобри дела функционираат како студии на болката и опстанокот. Неговиот последен голем проект, „Китот“, донесе оскаровска награда за Брендан Фрејзер, но истовремено беше дочекан со критики за претерана театралност и тесен просторен опсег, што многумина го толкуваа како знак дека Аронофски можеби останал заробен во сопствената естетска формула. Токму затоа материјал како „Фатен во кражба“ изгледа како совршен обид за негов комплетен рестарт: насилен, непредвидлив, амбивалентен и исполнет со ликови што не управуваат со сопствените животи, туку се туркани низ нив.
Во центарот на филмот е Хенк Томпсон (маестрално толкуван од харизматичниот Остин Батлер), човек што не бара ништо повеќе од спокој подалеку од проблеми, но секој обид за нормален живот му се претвора во катастрофа. Она што започнува како банална грешка – едно погрешно време, едно погрешно место – бргу се претвора во лавина на криминални интриги, опасни пресметки и случајни, а сепак фатални одлуки. Хенк е протагонист каков што ретко се гледа во модерниот криминален жанр: не е херој, не е ниту антихерој, туку обичен човек чие преживување станува речиси надреален предизвик. Неговата пропаст е реалистична и неизбежна и токму во таа неизбежност филмот го наоѓа своето постоење.
Хенк, кој на почетокот изгледа како човек со минимални желби и уште помали очекувања, се вовлекува во неволја преку еден предмет што не требало воопшто да заврши кај него – нешто што првично изгледа безначајно, но брзо станува јадрото на целата наративна паника. Тоа го втурнува во контакт со двајца брутални криминалци, кои се меѓу највпечатливите фигури во филмот: луѓе без јасна граница меѓу рационално и ирационално насилство. Тие се портретирани не како класични гангстери со кодекс, туку како хиени во урбаната џунгла – личности што живеат според импулс, а не според план.

Но филмот не ги гради сите споредни ликови исклучиво како антагонисти. Напротив, има неколку фигури што на прв поглед можат да изгледаат како можни сојузници, но повеќето од нив се премногу уништени од сопствениот живот за воопшто да му помогнат на Хенк. Тука е, на пример, барменката Ивон (ја игра прекрасната Зое Кравиц) од соседното кафуле, жена што одлично ја знае динамиката на квартот, но која и самата живее на работ на издржливоста. Нејзината интеракција со Хенк создава моменти на човечка топлина, но и иронија, бидејќи таа е единствениот лик што гледа дека Хенк се движи кон пропаст – и знае дека не може да го спречи.
Најинтересен лик меѓу споредните фигури е корумпираната полицајка Лиза (Доминик Силвер), која во еден момент влегува во приказната како потенцијална спасоносна сила. Но наместо да биде извор на ред, таа е само нова линија во лавиринтот на збрката. Таа е човек што ги разбира сите страни на подземјето и ги користи тие знаења за лична корист, а не за правда. Нејзините сцени со Хенк се полни со тензија, бидејќи секој дијалог функционира како шаховска партија во која Хенк едноставно нема фигури со кои може да одигра.
Сите овие ликови ги поставуваат темелите за една голема, гротескно-комична и истовремено страшно реалистична трка за опстанок. Парадоксално, најголем дел од конфликтот не доаѓа од некој голем масивен заговор, туку од мали, човечки грешки што се надоврзуваат како домино. Токму тука филмот е најсилен: во начинот на кој градот, својата средина и своите луѓе ги користи како механизам што мелe. Хенк не губи затоа што е слаб, туку затоа што никој во овој расипан екосистем не може да биде доволно силен.
„Фатен во кражба“ е стилистички брз и агресивен филм. Камерата е рачна и немирна, како да е во исто време и сведок и учесник во хаосот. Њујоршките улици се претставени како студен лавиринт од неонски рефлексии, валкани премини и задушени простори во кои никој не може да побегне од сопствената судбина. Светлото е грубо и нефилтрирано, креирајќи атмосфера во која секој кадар изгледа како фрагмент од кошмар. Монтажата е брза и несигурна, со пресекувања што го засилуваат чувството на опасност, а звукот – метален, индустриски – ја засилува опасноста во урбаната џунгла.
Стилскиот баланс меѓу гротескното и трагичното е една од најголемите предности на филмот. Постојат моменти што на хартија би можеле да се категоризираат како црна комедија, но на екранот тие се појавуваат како нервозни паузи меѓу две брутални експлозии. Хуморот, кога се појавува, е морбиден, трагедијата е секогаш само чекор подалеку. Оваа амбивалентност го прави филмот исклучително напнат и вознемирувачки. Тој просто дише брзо и од сцена во сцена, просто предизвикува воздишки кај гледачот.
Перформансот на главниот актер е суптилно разработен и напнат. Хенк се движи од збунетост во очај, од очај во импулсивна агресија, од агресија назад во човечка кршливост. Неговото постепено распаѓање пред камерата ја дава тежината на филмот. Трагичната вистина е дека тој никогаш нема вистинска контрола, а актерот го игра тоа со дисциплина, без претерување, оставајќи го гледачот да го почувствува секој удар од околината врз неговата психа.
„Фатен во кражба“ на крајот е филм што не прави компромиси. Тој не се обидува да им се допадне на сите, ниту пак да ги смири крајностите во својата приказна. Тоа е мрачен, густ и неумолив криминален трилер што го прикажува урбаниот пекол без украсување. Но во таа суровост се наоѓа неговата сила: искреноста со која го третира својот лик, средината што го уништува и гледачот што не може да одвои поглед од неговото пропаѓање.
Ова е филм за оние што сакаат уметност што не потценува, приказни што не го штедат својот протагонист и режисерска визија што дише со нерви наместо со романтика. Наслов што долго по гледањето останува во свеста – како тапа болка, но и како предупредување.