Брезовите и боровите шуми што го опкружуваат градот во Финска во кој Олександр Храчов гради линија за склопување дронови за Украина го потсетуваат на Сибир. Тоа не е среќно сеќавање, бидејќи неговиот татко го испратил таму од Киев уште додека бил дете, плашејќи се од последиците од зрачењето од нуклеарната катастрофа во Чернобил. Инженер по струка, Храчов раководи со голем украински производител на беспилотни летала наречен ТСИР и е меѓу првите претприемачи таму што бараат партнерства со НАТО во странство.
По потреба, Украина стана суперсила во областа на беспилотните летала, произведувајќи четири милиони годишно од различни видови за да напаѓаат цели на бојното поле. САД произведуваат околу 100.000 воени беспилотни летала годишно, според некои процени. Сега, украинските компании што се финансиски осиромашени се желни да го споделат своето знаење за беспилотните летала и да постават побезбедни производствени линии, барајќи пазари меѓу европските армии што очајнички посакуваат да складираат оружје додека ги апсорбираат лекциите од војната на нивното источно крило.
– Не станува збор само за количеството на беспилотни летала туку и за разновидноста што ја има Украина. Веројатно повеќе од сите земји на НАТО заедно во моментов – вели аналитичарот на РАНД, Мајкл Бонерт.
Беспилотните летала вклучуваат дронови со долг дострел и евтини дронови со „поглед во прво лице“ или ФПВ, кои пилотите ги насочуваат користејќи мали вградени камери. Војната и потребата од финансирање, развој и производство на борбено оружје ги принудија украинските производители да споделуваат технологија со европските сојузници. Храчов вели дека бара две работи во Финска: да се осигури дека фронтот во Украина е добро снабден со преместување дел од производството надвор од воената зона и да се искористи западното финансирање за поголемо производство. Додека конфликтот ги намалува резервите од конвенционално оружје од двете страни, беспилотните летала станаа најважната алатка за војување. Поголемиот дел напади на Украина врз руските трупи и опрема се спроведуваат од беспилотни летала, а двете армии користат беспилотни летала за надзор за да добијат критични информации за движењата и позициите на непријателот.
Европа сè повеќе е вовлечена во хибриден конфликт. Покрај повредите на воздушниот простор, аеродромите во Данска беа принудени да одложат и откажат летови во септември по неколку инциденти со беспилотни летала. Упадите во воздушниот простор на НАТО го поттикнаа чувството на итност во Европската Унија, која води разговори за таканаречен „ѕид од дронови“ во консултација со Киев. Финска и балтичките земји што граничат со Русија до некои од најголемите војски на Северноатлантскиот договор, сè повеќе бараат украинска помош за да создадат свои капацитети. А одбранбената индустрија на Украина, усовршена од годините на војување со висок интензитет, има производи што настојува да ги продава. Пред посетата на претседателот Володимир Зеленски на Белата куќа минатиот месец, Украина одржа напредни разговори за договор со кој украинските беспилотни летала произведени во САД или во Европа би можеле да се извезуваат назад за употреба од американската војска, објави „Блумберг“. Украина и Велика Британија исто така планираат да започнат заедничко производство на беспилотни летала-пресретнувачи во наредните месеци за борба против роеви беспилотни летала од типот „шахед“.
Украинската компанија „Скајтон“, која конструира лесни беспилотни летала за надзор способни да летаат повеќе од 24 часа, беше пионер во производството во странство, отворајќи го својот прв производствен погон надвор од Украина минатата година во Словачка. Оттогаш компанијата објави партнерства во Данска и Велика Британија и привлече над 10 милиони евра странски инвестиции за словачката фабрика, која ја изгради бидејќи нејзините украински капацитети беа „цели со висок приоритет за непријателот“, според основачот Олександр Степура.
– Производството во Европа му дава на „Скајтон“ пристап до глобалните и пазарите на НАТО, но доаѓа со повисоки трошоци и построги регулативи. Украинските инженери имаат тенденција да имплементираат надградби побрзо од нивните европски колеги бидејќи работат поблиску до крајните корисници – наведе Степура во одговор по мејл.
Данска издвои 77 милиони долари годинава за да им овозможи на украинските компании за оружје да основаат капацитети за производство таму.
– Иако сојузничките земји, вклучувајќи ги Данска, Германија, Велика Британија и Литванија, им помагаат на украинските компании да произведуваат оружје во странство, преку програмата за споделување технологија што Зеленски ја објави минатото лето, на секторот му се потребни повеќе пари – рече Дебора Ферламб, основачки партнер во „Грин флег венчрс“, фирма за ризичен капитал фокусирана на индустријата за оружје, со седишта во Киев и во Лос Анџелес.
Зеленски на 3 ноември изјави дека Украина планира да отвори канцеларии во Берлин и во Копенхаген годинава, со цел за продажба на оружје.
Способноста на Украина евтино да произведува дронови е уште една причина зошто Европа е желна да учи. Само членовите на конзорциумот „Флајвел“ произведуваат стотици илјади дрона годишно. За споредба, европските производители имаат тенденција да произведуваат поскапо оружје во многу помали количества. Таа стратегија, која има корист од стотиците милијарди евра што европските земји ги трошат за вооружување, создаде златна треска за стартапите.
Германскиот „Хелсинг“, кој собра 600 милиони евра во јуни за своите дронови контролирани од вештачка интелигенција, произведе само неколку илјади дрона за Украина. Она што беше мрежа од аматери што работеа во гаражи и викендички брзо се разви во агилна индустрија што произведува воена опрема за Украина да продолжи да војува.
– Во 2022 година Украина имаше 10 производители на дронови. Сега има 500 – рече вицепремиерот Михајло Федоров на септемвриската конференција за дронови во западниот град Лавов во Украина.
Притисокот на бојното поле ги принуди украинските производители на дронови да работат многу побрзо од компаниите на други места во светот, според Конрад Итурбе, шпански софтверски инженер што од 2022 година им помага на украинските воени единици и компании да ги модифицираат комерцијалните дронови за употреба на бојното поле.
– На Европа ѝ е потребно радикално преиспитување на начинот на пуштање оружје во употреба во ерата на беспилотни системи – заклучува Олександр Хомијак, адвокат роден во Украина, кој пред две години ја основал компанијата „Дрон спејс лабс“ во Лондон за да помогне во воените напори на неговата родна земја.
