Автор: Д-р Ариф Мемеди, оториноларинголог
Кашлица (lat. tussis) представува автоматски, природен рефлекс (без човечка волја) кој помага во исфрлање на секрет, разни надразнувачи, туѓи честички и микроорганизми од дишните патишта. Кашлицата се состои од три фази: вдишување, издишување и автоматско ослободување на воздух (со или без секрет) од белите дробови, обично придружено со препознатлив звук. Соодветниот третман зависи од причината, а мерките за спречување на ширење на заразни болести секогаш треба да се имаат на ум.
Кашлицата како симптом на респираторни заболувања
Најчеста причина за кашлица е вирусното воспаление на респираторниот тракт, иако често се јавува во средина богата со надразнувачи.
Еден од најчестите симптоми на болести на респираторниот тракт е кашлицата, иако поретко некои други болести на соседните органски системи може да се манифестираат со кашлица. Можеби е попрецизно да се каже дека кашлицата најчесто е показател за болест, и тоа акутна, минлива и/или заразна, иако може да ги придружува хроничните неинфективни алергиски, па дури и малигни заболувања на респираторниот тракт и дигестивниот систем.
Кашлицата не мора секогаш да биде знак на болест, туку може да послужи како предупредување дека организмот се наоѓа во средина богата со надразнувачи, како чад од цигари, издувни гасови, загадувачи, разни хемиски надразнувачи и слично. Сепак, најчеста причина за кашлица е вирусното воспаление на дишните патишта.
Причини и видови на кашлица
Основната поделба на кашлицата е според производството на слуз, бидејќи третманот значително се разликува соодветно.
Спектарот на причините за кашлица е широк и може да биде предизвикан од многу состојби како што се акутни и хронични заболувања, гушење, пушење, загаден воздух и алергиски реакции. Некои почести причини за кашлица се алергии, поленска треска, обична настинка, болки во грлото, акутен/хроничен синузитис, астма, пневмонија, цистична фиброза, емфизем, срцева слабост, рак на белите дробови, респираторен синцицијален вирус (особено кај мали деца), голема кашлица , туберкулоза, пушење, иритации, загадување на воздухот и нетолеранција на лекови (како што се АЦЕ-инхибитори).
Кашлицата може да биде краткотрајна, акутна или хронична. Акутната кашлица (која трае помалку од три недели) најчесто е резултат на инфекција на горниот респираторен тракт, главно со настинка. Другите најчести причини за акутна кашлица се пневмонија, инфекции на синусите и алергиски реакции. Кашлицата многу ретко може да биде симптом на белодробна емболија, а кај постарите луѓе може да биде симптом на конгестивна срцева слабост или аспирација. Понатаму, хроничната кашлица најчесто се јавува кај пушачите како последица на хроничен бронхитис, а понекогаш може да биде и единствениот симптом на рак на белите дробови. Денес, поретко (но секако сепак вреди да се спомене) причина може да биде заразна болест како што е туберкулозата.
Основната поделба на кашлицата е според производството на слуз, бидејќи третманот значително се разликува соодветно. Така правиме разлика помеѓу продуктивна кашлица (влажна или влажна кашлица) и непродуктивна (или сува иритирачка кашлица) при која нема производство на слуз. Со продуктивна кашлица доаѓа до прекумерно производство на секрети кои се таложат во респираторниот тракт. Насобраната слуз го отежнува дишењето, а телото се обидува да ја исфрли преку природниот механизам на искашлување.
Главните принципи на третман на кашлица
Кашлицата се третира со отстранување на причината, лекување на инфекцијата или избегнување на надразнувачи. Доколку кашлицата трае помалку од седум дена и е придружена со вообичаени симптоми на настинка или грип, не е потребна посета на лекар и може да се применат природни лекови и методи за борба против кашлицата. Меѓутоа, случаите на постојана кашлица (трае повеќе од седум дена), придружена со влошување на општата состојба или кашлање со крв или густ зелен/кафеен секрет и придружена со висока температура дефинитивно бараат лекарски преглед.
При лекување на кашлица, не треба да се заборават банални процедури како што се навлажнување на воздухот, особено во простории кои се загреваат со централно греење и проветрување на просторот. Покрај тоа, топлите пијалоци, чаевите, супите и медот имаат оправдано место во лекувањето и спречувањето на кашлицата со векови.
Третман на продуктивна кашлица
Иако рефлексот на кашлица ги прочистува дишните патишта, понекогаш слузот е толку тврд што не може да се исфрли, па во тој случај се користат експекторанти.
Како што веќе споменавме, кашлањето е природен рефлекс на иритација на горниот или долниот респираторен тракт, главно насочен кон ослободување од вишокот секрет или туѓи честички. Затоа, ако кашлицата е продуктивна, односно ако доведе до искашлување, не е разумно да се потисне, туку да се олесни исфрлањето на секретот, омекнување и разредување на бронхијалната и трахеалната слуз. Иако рефлексот на кашлица ги прочистува дишните патишта, понекогаш слузта е толку цврста што не може да се исфрли, па затоа се користат експекторанти. Тие вклучуваат секретолитички, муколитични и секретомоторни лекови, а нивната основна карактеристика е да го стимулираат искашлувањето или со разредување или мобилизирање на слузта. Покрај медицинските препарати наречени ацетилцистеин или бромексин, многу природни препарати се покажаа дека имаат ист ефект врз омекнување на слузта, па станаа широко достапни во аптеките (ипекакуана и екстракти од бршлен, сладунец, јаглика, еукалиптус, нане, итн.).
Третман на сува кашлица
За сува иритирачка кашлица се користат антитусиви, и оние со опиоидно дејство и синтетички неопиоидни.
Како што веќе беше споменато, основната цел на кашлањето е да се отстрани секретот од респираторниот систем. Според тоа, можеме да кажеме дека сувата кашлица, за разлика од продуктивната, нема своја основна цел, а тоа е исфрлање на штетните материи од респираторниот тракт; следствено тоа доведува до исцрпеност на пациентот. Таквата кашлица е типична за вирусни респираторни инфекции, особено за грип и настинки.
Антитусиците се секако ефикасно оружје против сува иритирачка кашлица. Нивниот механизам на дејство се заснова на блокирање на самиот рефлекс на кашлица во продолжениот мозок. Овие лекови може да се поделат според нивниот опиоиден ефект. Кодеинот е т.н централен антитусив со опиоидно дејство, чие антитусивно дејство е придружено со седативно дејство, поради што треба да се администрира навечер. Покрај тоа, има и бројни други несакани ефекти (гадење, вртоглавица, запек, навика), па затоа неговата употреба е главно резервирана за случаи на постојана, долготрајна и сериозна сува кашлица кога другите препарати не го постигнале очекуваното олеснување, а во случаи каде што кашлицата е особено упорна ноќе.а со тоа го отежнува спиењето и одморот.
Бутамират, од друга страна, е синтетички неопиоиден антитусив кој исто така ја смирува кашлицата делувајќи на центарот за кашлица во централниот нервен систем. Освен што го инхибира самиот рефлекс, бутамират има умерено спазмолитички ефект врз бронхијалните мускули. Генерално добро се поднесува и несаканите ефекти се многу ретки. Меѓу другото, нема несакани ефекти карактеристични за опијатите, а нивната безбедност е висока. Исто така, нема никакви последици при употреба на бутамират кај пациенти кај кои кашлицата станува продуктивна за време на траењето на инфекцијата бидејќи, меѓу другото, делува локално на слузокожата на дишните патишта каде што ја поттикнува мобилизацијата на секретот.
Секако, не треба да се заборави вредноста на природните антитусици чија употреба е безбедна и претпазлива – особено кај децата и воопшто во случаи на краткотрајна акутна кашлица. Тие вклучуваат сирупи од бел слез, хлебните и равнец. Покрај тоа, опишани се и нивните антиинфламаторни и бактерицидни својства.
-Откажувањето од пушењето и избегнувањето на други загадувачи и надразнувачи од околината се исто така многу важни методи за ефикасна борба против кашлицата. Подеднакво важна е добрата хидратација на пациентот и навлажнувањето на воздухот во просторијата, како и локалното нанесување на капки за деконгестија на носната слузница и (по потреба) употреба на антибиотици.
-Во случај на продуктивна кашлица со густ кафеав или зелен спутум, неопходна е посета на лекар, кој може да користи стетоскоп, лабораториски тестови, а понекогаш и радиолошки да дијагностицира пневмонија и да препише соодветен антибиотик. Во случаи на срцева слабост, која, меѓу другото, може да се манифестира и со кашлање, лекувањето на основната болест доведува до престанок на кашлањето. Покрај тоа, вредноста на лекарскиот преглед при кашлање крв не треба да се нагласува.
-Треба да се има на ум дека разни микроорганизми (бактерии и вируси) се шират со секрет, вклучително и со кашлање, и дека во случај на заразни болести придружени со кашлање, основните заштитни мерки како покривање на устата и носот со марамче или рака. и последователно мора да се примени задолжително миење на рацете.
