Преспанскиот договор, како составен дел и на референдумското прашање, го имаат прочитано исклучително мал процент граѓани. Од друга страна, апелите и од страна на власта и на опозицијата до граѓаните се да се прочита договорот од точка до точка. Во насока на запознавање на јавноста што всушност содржи договорот, ја пренесуваме сеопфатната стручна анализа на професорката Гордана Сиљановска-Давкова, која ја објавуваме интегрално, во форма на фељтон во повеќе продолженија
Гордана Сиљановска-Давкова
Во став 2 на членот 7, се вели дека термините „Македонија“ и „македонски“ ги означуваат не само областа и НАРОДОТ во северниот регион на Првата страна, туку и нивните карактеристики, како и елинската цивилизација, историја, култура и наследство на тој регион од антиката до денес. Искрено, ова е не само неточна, туку и смешна перцепција. Долга е листата на научни аргументи дека антиката не е само грчка. Ни Античка Македонија не е грчка. Антиката не е ексклузивно грчко културно наследство, туку заедничка цивилизациска придобивка. Колку градови, реки, населби и планини во Република Македонија, или во Јужна Бугарија, или во Албанија, имаат антички имиња и полни се со антички артефакти? Во Грција има грчки народ како етнос, но и како демос, а дел од него е и македонското малцинство. Топонимите во Северна Грција до 1925 година биле словенски, а промената е извршена со декрет. Грција добива дел од Македонија во 1913 година, по Букурешкиот мировен договор. Зарем сагата на Македонците од Егејска Македонија не е дел од нашата меморија и идентитет? За кого бил Абецедарот? Што да правиме со нашите дедовци, па и родители родени во Егејска Македонија! Ако во Грција до 1987 ништо не беше Македонија и македонски, како термините „Македонија“ и „македонски“ имаат непрекинат историски континуитет? Андонис Лиакос пишува: „И покрај нејзиното античко име и себепрезентацијата, модерна Грција не е стара нација.
Грчката национална држава се роди како резултат на сепаратистичката војна, која во втората декада на 19 век се откина од Отоманската Империја. Новите територии беа анектирани во 19 век (1864: Јонските острови; 1881: Тесалија и дел од Епир; 1912-13: дел од Македонија, остатокот на Епир, северно и источноегејските острови и Крит; 1949: …Како нација, или „културна нација“ според традиционалната поделба меѓу западноевропските и источно-европските нации, Грција беше резултат на големата промена на културната идентификација од 18 век и се консолидира во 19 век.
НЕ СЕ УТВРДУВААТ ИСТОРИЈА И ИДЕНТИТЕТ СО ДОГОВОР
Во став 3 на членот 7 се вели дека во однос на Втората страна, термините „Македонија“ и „македонски“ ги означуваат нејзината територија, јазик, народ и нивните одлики, со сопствена историја, култура и наследство, кои се особено различни од оние од став 2!? Чудна перцепција. Зарем античките градови низ Македонија и многубројните антички артефакти не се дел од нашата историја и култура, како што се Софија и Родопите и многубројните други антички имиња и артефакти дел од бугарската историја и култура, ама и дел од заедничкото античко културно наследство. Зарем ние со Договорот ги крстиме државата, територијата и народот? Еве што рече нашиот претставник во процесот против Грција поради кршењето на Привремената спогодба: „Македонскиот идентитет не е прашање на избор, туку историјата го наметнала. Иако не е предмет пред овој суд, клучната разлика меѓу нас е во името со сиот негов импакт врз нашата национална припадност (авторот го употребува изразот „nationality“), нашиот јазик и идентитет… Поради опструкцијата на тужениот, ние доцневме на патот кон признавањето и често правевме компромиси заради стабилноста во регионот… За нас, името е резултат на историски процес: родени како Македонци, зборувајќи македонски, ние немаме алтернативен идентитет за избор“.
ДЕНАЦИОНАЛИЗАЦИЈА
Во ставот 3 на членот 7, нашата власт ги наоѓа гаранциите за идентитетот на македонскиот народ. Но има ли на Балканот, кој во етничка смисла личи на леопардова кожа, нација што нема малцинство во некоја од соседните држави? Дали нашата и грчката историја и култура не се испреплетени во определени периоди? Зарем со договор, како со нож може да се разграничат? Ако терминот „македонски“ е одлика на македонскиот народ не само како етнос, туку и демос, зошто тогаш се брише придавката пред националните институции, па нема: МАНУ; Македонски театар, Македонска телевизија, Македонско радио, Македонски балет, како што има во Грција или во која било друга држава? Да, точно е дека тие се државни, но и национални институции, зашто државата не создава наука, уметност, култура, туку нацијата како демос. Згора, во Македонија има Албански и Турски театар, на пример, АЛСАТ. Како е можно да нема „македонска“, ако има: македонски народ!
ПОЛИТИЧАРИ – „ЛИНГВИСТИ“
Во став 4, на членот 7, се нотира дека Втората страна нотира/изјавува дека нејзиниот официјален јазик, македонскиот, спаѓа во групата јужнословенски јазици. Двете страни изјавуваат дека официјалниот јазик на Втората страна и другите нејзини карактеристики не се поврзани со античката цивилизација, историја, култура и наследство од северниот регион на Првата страна! Смешно. Зарем со изјава на потписникот се определува на која јазична група ѝ припаѓа македонскиот јазик? Науката го определила тоа. Дали со договор се определиле карактерот на грчкиот, бугарскиот, српскиот, хрватскиот, словенечкиот, бошњачкиот или црногорскиот јазик?
ОПАСНОСТ ОД ЦЕНЗУРА И САМОЦЕНЗУРА, ОПАСНОСТ ОД ВРАЌАЊЕ НА ВЕРБАЛНИОТ ДЕЛИКТ
Во став 5 се вели дека ниту една одредба од Договорот нема цел да ја поткопа, измени или влијае на употребата на термините од граѓаните на двете страни! Да, но со претходните членови постои опасност од самоцензура и цензура на граѓаните од Првата страна, при употребата на термините „Македонија“ и „македонски“.
МАКЕДОНСКИОТ НАРОД КАКО ЈАЗОВЕЦ ПРЕД СУД
ЧЛЕН 8
Став 1 на членот 8 ѝ овозможува на страната што мисли дека другата употребува симболи што се дел од нејзиното историско или културно наследство, да ѝ укаже и да побара корекција, а другата ќе преземе дејства за справување со проблемот во насока на почитување на наследството. Овој став не води сметка дека изборот на симболите е право на секој народ, во согласност со правото на самоопределување. Никој нема апсолутно право на употреба на определени симболи. Ова важи и за името, знамето, грбот, идентитетот. Има многу држави со крст на знамето како симбол, со орли, со лавови, па никому ништо. Го дадов примерот со химната на Полска, која почнува со зборовите: О, Латвијо… па никому ништо. Право на самостоен избор. Никому не му паѓа на ум да оспорува, поставува услови, укажува, наредува корекција, освен на Грција.
ЗАРОБЕНА АНТИКА. ОД КОГА „СКОПЈЕ 2014“ СТАНА ХЕЛЕНСКО НАСЛЕДСТВО?
Во став 2 на членот 8 се бара во период од 6 месеци Втората страна да го преиспита статусот на спомениците, јавните згради и инфраструктурата на нејзината територија и ако тие на кој било начин упатуваат на античката хеленска историја (не е точно дека целата античка историја е само хеленска) и цивилизација, Втората страна ќе направи соодветна корекција за да обезбеди респект кон грчкото културно наследство и историја. Парадоксално. Ниту антиката е само хеленска, ниту Античка Македонија е хеленска, велат врвни историчари. Антика има и во Република Македонија, но и во повеќе други земји и тие, во согласност со стандардите на УНЕСКО треба да се грижат за артефактите. Но не само во земјите со античко културно наследство, туку и во оние во кои нема никаква трага од антиката, како САД, на пример, има многу градби во класичен или неокласичен стил. На уметниците и архитектите низ светот, па и во Македонија никој не може да им забрани да градат објекти и да прават споменици во каков стил и да сакаат, па и во (нео)класичен. Грција не е „единствен“ сопственик на античкото наследство, а антиката е цивилизациска придобивка. Разните градби и скулптури се авторски дела, интелектуална сопственост и никој нема обврска на авторски труд да означи дека истиот тој упатува на хеленската култура. А, од каде државниот орган знае на што упатува? Можеби е пародија? Немам респект ни сентимент кон градбите од „Скопје 2014“, мислам дека ги влошија односите со Грција, беа во кронистички дух, но не мислам дека рушењето или дислоцирањето е добро решение. Подобро е да бидат „неми“ сведоци за еден модел на владеење. Бесмислено е да се преиспитува статусот на „споменици“, згради и инфраструктура, што „упатувале“ на „културното наследство на Грција“! Веќе реков и ние поседуваме дел од античко културно наследство, за кое, за жал, недоволно се грижиме. Грција, поради тоа што се вика хеленска република нема апсолутно право на антиката, а камоли на различни современи градби со сомнителна уметничка вредност и забележителна туристичка и комерцијална!
ГО СМЕНИВМЕ ЗНАМЕТО, ИАКО НЕ МОРАВМЕ, АМА ДОСТА БЕШЕ!
Ставот 3 на членот 8, бара отстранување на знамето од Кутлеш/Вергина од сите јавни места и од јавна употреба. Грчкото државно знаме не е со шеснаесеткрако сонце, туку со крст, каков што има на многу државни знамиња, но никој не гледа проблем. Ние, заради bona fide, го сменивме државното име, иако не моравме во согласност со меѓународното право. Овој артефакт го има во многу цркви низ Македонија. Никој не може да им нареди на граѓаните какво знаме ќе веат дома и на јавни места. Се разбира, државните и јавни институции имаат обврска да го истакнуваат државното знаме.
Поради технички и просторни причини, во печатеното издание се изоставени фуснотите и референците, кои, пак, се застапени на нашата веб-страница.
(продолжува)
