Американците се пред најнеизвесните избори во историјата, на кои голема е веројатноста дека ќе има и највисок одзив досега. Таа реална претпоставка, пак, дополнително ја подгрева неизвесноста што ќе се случува и на теренот, но и процедурално, со избирачкиот процес…
Феномените на изборниот систем во САД
Иако анкетите му даваат предност на демократскиот кандидат Џо Бајден, сепак, според процедурите за начинот на кој се избира претседателот на САД, сѐ може да се промени во последен момент. Секој глас е важен, особено во трите клучни држави што носат најмногу т.н. електорски (или избирачки) гласови, како Флорида, Пенсилванија и Охајо. А во сите овие држави, неизвесноста е голема.
Карактеристиките на изборниот процес во САД
Изборите во Америка се одржуваат на секои четири години во редовен термин, и тоа првиот вторник, по првиот понеделник во месец ноември. Во Соединетите Американски држави, изборот на претседател (таму е претседателски изборен систем) се избира по само еден круг на гласање, преку изборен посредник – електор. Претседателскиот систем функционира на таков начин што позициите на претседателот на државата и премиерот се споени во една функција. Изборот за медијација се разликува од директниот, зашто американските граѓани гласаат за т.н. избирачи – електори во нивната држава, кои потоа го даваат својот глас на секој што ќе добие едноставно мнозинство гласови. Овој избран собир е наречен Изборен колеџ. Бројката за победа на претседателската функција е 270 гласачи од вкупно 538.
За да го разбереме изборниот систем, треба да се има предвид дека Конгресот на САД се состои од Горниот дом – Сенатот, кој има сто члена – по двајца од секоја сојузна држава и Претставнички дом во кој има 435 претставници.
Бројот на електорати е одлучувачки, а не бројот на гласови
Бројот на избирачи се добива приближно пропорционално на вкупното население во секоја федерална држава и важи до првиот последователен попис, кој се спроведува на секои десет години.
Така, во моментов Калифорнија има најголем број гласачи, како најнаселена држава, дури 55, а седумте најмали држави имаат по три електорски гласа. Затоа се вели дека системот е приближно пропорционален, зашто најмалите држави според нивната популација не заслужуваат толку голем број, но за да им се даде значење на тие земји, утврдени се минимум тројца електори. Во историјата на САД, претседателот Реган освоил најголем број држави и победил во дури 49 од вкупно 50, додека Џорџ Буш во 2000 година добил само 271 изборен глас по сомнителното пребројување на гласовите на Флорида.
Во историјата на изборниот процес четири пати се случило кандидатот што освоил повеќе гласови да ги загуби претседателските избори. Изборниот принцип е таков што победникот ги носи сите избирачи во државата, значи ако има 50 отсто од гласовите плус еден глас, кандидатот ги добива сите гласачи на своја страна и тоа важи во сите држави, со исклучок на Небраска и Мејн. Овие две сојузни држави се единствените што користат систем според кој победникот од вкупниот број гласови не мора да ги преземе сите изборни гласови. Сојузната држава Небраска ги дели своите пет изборни гласови, така што победниците во трите конгресни окрузи имаат по еден глас, а вкупниот победник ги носи преостанатите два изборни гласа. Слична е ситуацијата и во Мејн, со таа разлика што оваа земја има еден конгресен округ помалку, но и вкупно четири гласачки гласа.
Кои три услови треба да бидат исполнети за да се биде претседателски кандидат?
За да може некој да се кандидира за американски претседател, потребно е да исполни минимум три услови. Тој мора да биде роден на американска почва, да биде на возраст од најмалку 35 години и да има 14 години поминато во земјата. Она што е важно за изборниот процес во Соединетите Американски Држави е дека постојат „безбедни“ и „колебливи“ федерални држави. Традиционално, републиканските држави се нарекуваат црвени, додека демократските држави се нарекуваат сини, што е многу веројатно дека нема да предизвикаат каква било промена на изборите.
Од друга страна, т.н. колебливите држави одлучуваат за изборите во Америка. За колебливи држави, овој пат се претпоставува дека тоа се земјите што го сочинуваат т.н. појас на ’рѓата, земји што се сметаа за индустриски дел, вклучувајќи ги Илиноис, Охајо, Индијана, Мичиген и Висконсин, а Флорида е разнишана земја и токму во нив се води најголемата битка меѓу кандидатите.
Во случајот на актуелните избори, претседателот се појавува на изборниот список заедно со потпретседателот, од една страна тоа се Доналд Трамп и Мајк Пенс, а од друга се Џо Бајден и Камела Харис.
По изборите, претседателот го избира својот кабинет, она што ние го нарекуваме влада во парламентарните системи, во Америка министрите се нарекуваат државни секретари и мора да се пополнат минимум шест места. Некои се назначени директно од претседателот, додека за некои е потребно квалификувано мнозинство во Сенатот.
И во САД има многу партии, но само две се главни ривали
Традиционално е претседател што бил само еден мандат, да биде кандидат на партијата за уште еден мандат, додека ривалската партија го избира својот кандидат во борбата на внатрепартиски избори. Американскиот партиски систем е двопартиски систем во кој има републиканци и демократи, иако формално има многу комунистички, уставни, слободарски, па дури и нацистички партии во САД, но ниту една од нив нема моќ на севкупно ниво, додека на локално ниво тие можат да одземат гласови од двата традиционални ривали. Интересно е што на изборите можете да гласате по пошта, електронски, па дури и пред денот на гласањето на избирачкото место. Ова право на сегашните избори веќе го искористија над 80 милиони луѓе, што е историски рекорд, а правото на глас предвреме го искористи и претседателот Доналд Трамп. Интересно е и тоа што на гласачкото ливче може да се допише кандидат, со што теоретски е можно да победи некој што не е ниту кандидат. Таков е случајот со познатиот американски рапер Кајне Вест, кој води кампања за тоа повеќе луѓе да го напишат неговото име на гласачкото ливче.
Постојат многу критики за изборниот систем на гласање, на пример, можно е да се пресмета дека победник може да биде кандидат што би освоил само 22 отсто од вкупниот број гласови, и затоа многумина се за реформа на системот на гласање.
Она што го обележува 56-от избор за претседател на САД е дека претседателот Трамп на 74-годишна возраст и противникот Бајден на 78-годишна возраст се двајцата најстари кандидати за претседатели во американската историја. Религиозното прашање е многу важно во Америка, Трамп е протестантски евангелист, додека Џо Бајден е римокатолик. Доколку Бајден победи, тој ќе биде првиот претседател по Џон Кенеди што беше од римокатоличката вера.
Претседателските дебати се традиција
На изборите им претходат три традиционални претседателски дебати, а овој пат се одржаа само две, бидејќи претседателот Трамп беше заразен со коронавирусот. Интересно е што претседателските дебати понекогаш можат да се претворат во разговори исклучиво за прашањата за односите со Русија и Кина, додека проблемите на американските граѓани многу ретко се споменуваат. Се чини дека за остатокот од светот е многу поважно кој ќе биде следниот американски претседател, отколку за просечниот Американец.
На последните избори, пред четири години, според тогашните релевантни истражувања, Доналд Трамп доби помалку од пет проценти шанса за победа, иако на крајот извојува релативно убедлива победа според бројот на гласачи, додека во апсолутниот број на излезените гласачи загуби со околу три милиони гласа.
Овој пат, според истражувањата, на сегашниот претседател Доналд Трамп не му се даваат поголеми шанси за победа од 10 отсто, но дури по изборите ќе се знае дали на 20 јануари следната година ќе има инаугурација на нов 46. претседател на САД или актуелниот претседател ќе добие уште еден мандат од четири години.
