Кршењето на гласачкото право може да се појави во многу форми, а неговите најопасни манифестации се секојдневни и, за жал, вообичаени: прочистување на избирачките списоци, компликации околу идентификацијата на гласачите, недостиг од персонал или затворање на гласачките места, фалсификати во изборните единици. Под вакви околности, можеби најдобриот начин да се прослави годишнината од донесувањето на 19-от амандман е да се потсетиме не само на оние што можат да гласаат, туку и на сите оние што не можат да го искористат своето право на глас
Еден век по усвојувањето на 19-от амандман од Уставот, вреди да се потсетиме зошто борбата на суфражетките беше толку напорна и против кого мораа да се борат. Прекршокот го беше запалил чкорчето. Неважно беше дали тоа чкорче изгасна пред да направи пожар или, пак, огнот веќе гореше; 63-годишната Луизин Хевмаер сепак беше спроведена во судот, како една од 39-те суфражетки (активистки во борбата за женско право на глас), кои беа уапсени точно пред Белата куќа на 10 февруари, 1919 година. Шест пати неделно таму на протести се собираа стотици жени во текот на повеќе од две години. Беа познати како тивките стражарки, бидејќи не зборуваа ништо додека ги држеа своите транспаренти. Но на почетокот на јануари, во паркот „Лафајет“, почнаа да ги палат во малечки урни јавните говори на Вудроу Вилсон, а неколку недели по избликот на оваа пиротехничка фаза од протестите, решија да го запалат и него.
Всушност, Хевмаер не ја фрли сликата на 28-от американски претседател во оган, но беше упорна во палењето суви дрвца и откако полицајците ѝ беа наредиле за запре. Тоа беше нејзин прв протест од ваков вид. Имаше марширано на неколку паради, но како богата вдовица на трговски магнат од индустријата за шеќер, таа главно беше добротвор, собирајќи средства со изложување на обемната уметничка колекција – Рембрант, Ел Греко, Моне, која ја чуваше во својата резиденција на Менхетн. Нејзиниот судир со законот ги скандализира нејзините соседи на Петтата авенија, но истовремено ѝ отвори пат за националната железничка турнеја, организирана за жените што беа апсени во борбата за избирачко право на глас.
Имаше повеќе од доволно „затворски птички“ за пополнување на т.н. специјален затвор, не затоа што американските суфражетки беа претерано радикални, туку затоа што многу од нив беа осудени за ситни прекршоци, како што е палењето чкорчиња од кибрит. Оцрнети пред јавноста како милитантки, жените што будно стоеја пред Белата куќа беа првите луѓе што организирале протест таму. Десетици од нив завршија во затвор, а повеќето беа вербално навредувани и плукани од страна на минувачите, толпата им ги кинеше транспарентите и лентите, а беа и соборувани на земја од страна на полицајците.
Поминаа 70 години од првата женска конвенција во Сенека Фолс во државата Њујорк, каде што се беа собрале стотици луѓе за да дискутираат за женските права, вклучувајќи и за правото за гласање на избори. А поминаа и 40 години од претставувањето на федералниот амандман во Уставот, со кој избирачкото право би се проширило и на жените. Суфражетките се обидоа и не успеаја да го убедат судството дека 14-от и 15-от амандман веќе го содржат тоа право. И остатокот од земјата не беше убеден во тоа, па женското право на глас остана контроверзна тематика во американската политика. Сепак, пред сто години, 19-от амандман конечно помина во двата дома на американскиот Конгрес, за потоа да биде испратен на ратификација низ целата земја. На стогодишнината од тие настани, вреди да се потсетиме не само на она за што се бореа тие жени, туку и зошто мораа толку жестоко да се борат, како и на прашањето кој точно се бореше против нив.
Долго време пред да се стекнат со право на глас, американските жени го изгубија. Некои од првите закони за женското гласање што беа донесени во Америка ги лишија жените од правото што претходно го имаа. Така, на пример, њујоршките гласачки закони, првично спомнуваа „тој или таа“ и „негово и нејзино гласачко ливче“, но во 1777 г., државата ги тргна женските заменки, лишувајќи ги жените од избирачкото право. Масачусетс го направи истото тоа во 1780, а Њу Хемпшир во 1784 г. По ратификацијата на американскиот устав, во кој се бараше државите да изгласаат свои сопствени изборни законици, гласачкото право им беше одземено на жените насекаде освен во Њу Џерси, каде што очигледно сѐ беше легално, сѐ до 1807 г., кога и таму му се стави крај на женското право на глас. Остана нејасно колку често жените го користеле ова право дури и додека го имале. Постојат мал број познати примери на жени што гласале во колониите, всушност, веројатно била само една, Лидија Чепин Тафт, која гласала на градскиот собир во Аксбриџ, Масачусетс (на Тафт, како сопруга на парламентарец, кој поседувал големо земјиште, ѝ било дозволено гласањето првенствено затоа што нејзиниот сопруг бил најголемиот даночен обврзник во градот). Сепак, речиси 30 години во Њу Џерси гласаа илјадници жени, поточно, жените што поседуваа имот и не беа во брак. Оние во брак не можеа да бидат сопственички на имот, бидејќи според општиот закон, тие во основа беа сметани за сопственост на сопругот.
Меѓутоа, во извесна смисла, американските жени гласаа долго пред да постојат државите, обединети или не. Во една фасцинантна нова антологија „Женското движење за право на глас“, истражувачката Сели Рош Вагнер за речиси 1.000 години ја растегнува временската линија на гласачкото право во овој дел на светот. Таа почнува со основањето на конфедерацијата на индијанските племиња (конфедерацијата Ходеносони) Онондага, Мохавк, Сенека, Онеида, Кајуга и Тоскарора, кои се собрале на територијата околу Големите Езера, за да формираат рамноправно општество, кое им дозволува политичка моќ на жените. Тие помагале во изборот на главари, кои раководат со Советот, а се слушал нивниот збор и за прашањата поврзани со војна и мир. Политичките историчари одамна ја опишаа конфедерацијата Ходеносони како најстара функционална демократија во светот; Вагнер нѐ потсетува дека нивните демократски принципи се проширија и важат за сите жени. Особено растажува фактот што ова автохтоно влијание е целосно заборавено, иако суфражетките ја спомнуваа конфедерацијата Ходеносони во своите списи и говори. Некои од нив се појавуваат во антологијата на Вагнер, вклучувајќи го и написот на Гејџ од 1875, со наслов „Остаток од петте нации“ и обраќањето на Стентон пред Националниот женски совет во 1891 година. Претпазливата демократија на Ходеносони беше една од главните инспирации за татковците-основачи додека го пишуваа Уставот; овој демократски модел ги наведе и суфражетките да веруваат дека еден ден нивната кауза би можела да однесе победа.
– Современиот свет му стана вечен должник на матријархатот, бидејќи тој му даде добра основа за неговата прва концепција за вродените права, природната еднаквост на состојбите и воспоставувањето цивилизирана влада – напиша Гејџ.
Со една ваква силна база, дополнета со говорите на црните активистки како Сара Фортен и Фани Вилијамс, Вагнер го втемелува „Женското движење за право на глас“ како ревизија на историјата на избирачкото право, која беше испишана од богати бели жени од типот на Луизин Хевмаер. Книгата на Сузан Вер „Зошто тие маршираа: Нераскажани приказни за жените што се бореа за своето гласачко право“ постигнува слична цел со различен метод. Додека Вагнер користи основни извори – реферати, законодавни документи, партиски платформи, поеми, признанија, дневнички записи и писма – за да ги поврати изгубените заслуги на женското движење за право на глас, книгата на Вер е студија за материјалната култура, која се обидува да го оживее минатото, концентрирајќи се на нештата што го преживеале тоа минато. Вер ги поврзува биографиите на суфражетките со предмети како коњски дисаѓи, спомен-плочи, накит, политички цртани филмови, паради и статуи. Како кустос, Вер внимателно ги избира своите предмети и планирано ги истакнува.
Случувањата во оваа држава се опишани во книгата „Часот на жената: Големата борба да се добие право на глас“ од новинарката Елејн Вајс. Оваа книга раскошно ги раскажува промените и пресвртите што се случија во седмиците што доведоа до победата на суфражетките, но уште повозбудлива е презентацијата на идеи, оние на суфражетките и оние на нивните опоненти, кои се повикуваа на нивната наводна емоционална нестабилност и интелектуален недостиг, потоа на опасноста за општеството ако тие бидат оддалечени од нивните домашни обврски како сопруги и мајки и конечно, заканата за моралниот поредок доколку жените би навлегле во политика.
– Некои луѓе тврдеа дека повеќето жени дури и не сакаат да имаат право на глас, други дека зголемениот електорат би бил скап товар за општините. Се одеше дотаму да се даваат парадоксални забелешки дека жените би гласале според тоа како гласаат нивните сопрузи, со што би ги удвоиле нивните гласови или, пак, не би гласале како нив, со што би го поништиле машкото гласање и целиот процес бил само загуба во време – истакнува „Њујоркер“.
Како што државите една по една им даваа право на глас на жените, суфражетките собираа сѐ повеќе приказни и податоци што би можеле да ги споделат, за да им ја намалат дилемата на оние што сѐ уште немаа донесено одлука, па дури и да им го променат мислењето на оние што веќе одлучиле. Но додека сексистичките аргументи со кои се соочуваа најчесто ги обединуваа суфражетките околу нивната кауза, расистичките аргументи ги разединуваа. Некои суфражетки што работеа на рушење на митот за нивната интелектуална инфериорност, како жени всушност ги поддржуваа идеите за наводно пониската интелигенција на „обоените“, отворено тврдејќи дека гласањето треба да им се дозволи само на белите жени. Неколку од нив дури веруваа дека тие повеќе заслужуваат право на глас од црните мажи, на кои веќе им беше дадено гласачко право. Посветените аболиционистки како Елизабет Кејди Стентон и Сузан Б. Ентони се залагаа за универзално право на глас и беа огорчени кога во 14-от амандман „еднаквата правна заштита“ се ограничи само на мажите.
– Побргу би си ја отсекла десната рака, одошто да побарам гласачко ливче за некојси црн маж, без истото тоа да го сторам и за некоја жена – беше коментарот на Ентони.
Ана Хауард Шо, една од првите методистички свештенички, која ја наследи Ентони на претседателското место на Националното американско здружение за женски права, го изрази своето незадоволство со зборовите: „Го ставивте гласачкото ливче во рацете на вашите црнци, правејќи ги политички супериорни во однос на вашите бели жени. Никогаш порано во историјата на светот, мажите не направиле поранешните робови да станат политички господари на нивните поранешни љубовници“.
Голем број навидум прогресивни жени не беа активирани во борбата за женско право на глас, вклучувајќи ја и Еленор Рузвелт, која не гласаше на првите избори на кои имаше право на глас. Некои други буквално го презираа целиот процес на гласање, како на пример анархистката Ема Голдман, која сметаше дека гласањето е алатка на моќните, со која им се одвлекува вниманието на послабите.
Во Тенеси, жените од двете страни на дебатата ги оградија ходниците на Собранието, ги откупија апартманите во блискиот хотел „Ермитаж“ и маршираа низ државата, вршејќи притисок врз законодавците, насочувајќи се и кон најневажните кандидати, кои би можеле да им обезбедат поддршка на патот до нивната цел. Во меѓувреме, лобистите од сферата на железницата, алкохолната и мануфактурната индустрија одеа од спонзорирање на антисуфражетките, па сѐ до плаќање мито на законодавците, затоа што сѐ повеќе се плашеа дека женските гласачи би гласале во корист на прохибицијата, работничките реформи и другите прогресивни идеи.
Веројатно единствените луѓе што уживаа во летото 1920 во Нешвил беа цвеќарите, бидејќи суфражетките носеа жолти рози, а нивните опонентки црвени, па во градот речиси и да немаше женски ревер од палто на кој немаше цвет. Личните убедувања немаа некое големо влијание врз гласовите на законодавците, а политиката на суфражетките немаше еднаков одзив кај партиите: републиканското малцинство ветуваше најсигурен гласачки сојуз во законодавниот дом, но оној што свика специјална седница и подоцна јавно го поддржа женското право на глас беше Алберт Робертс, гувернер од редовите на демократите.
Заложбите на суфражетките беа потврдени со гласање на 18 август 1920 година во Претставничкиот дом во Тенеси. Имаше 46 гласа против и 50 за, вклучувајќи го и 11-часовното премислување на портпаролот Вокер, кој сѐ уште се противеше на движењето, но знаеше дека ќе добие корист само ако застане на победничката страна.
Освен неточноста, една од најголемите мани на секој историски приказ на настаните е чувството на неизбежност. Идејата дека било неизбежно да се добие женското право на глас во Америка ја игнорира реалноста, која вели дека во Швајцарија тоа право го добиле во 1971 г., а во Саудиска Арабија дури во 2015 година. Исто така, нејасно е зошто американските жени го добиле гласачкото право во 1920, а не во 1919, 1918 или можеби уште пологично – во 1776 г.
„Часот на жената“ толку сеопфатно го оживува минатото, што раскажаните настани изгледаат како нешто што било судбинско. Секоја победа изгледа епохална, но и случајна, затоа што книгата на Вајс дозволува меѓусебните конфликти на суфражетките да се одмотуваат точно онака како што се случувало во тие години, потсетувајќи го читателот дека работите можеле да испаднат и поинакви – и тогаш и сега. Историјата наложува дека борбата за женските права не се протегала само низ минатото, туку се протега низ сегашноста и иднината. Неизвесноста на победата на суфражетките ја навестува несигурноста на денешното право на глас, кога дури и оние што наводно го поседуваат тоа право, често се спречени да го искористат. Кршењето на гласачкото право може да се појави во многу форми, а неговите најопасни манифестации се секојдневни и, за жал, вообичаени: прочистување на избирачките списоци, компликации околу идентификацијата на гласачите, недостиг од персонал или затворање на гласачките места, фалсификати во изборните единици. Под вакви околности, можеби најдобриот начин да се прослави годишнината од донесувањето на 19-от амандман е да се потсетиме не само на оние што можат да гласаат, туку и на сите оние што не можат да го искористат своето право на глас. В.Б.Н.
