По одржувањето на петтите парламентарни избори за две години, Бугарија не е ни блиску до стабилна влада
Бугарски аналитичари изразуваат загриженост дека Бугарија ќе продолжи со генерирање кризи
Не толку одамна бугарската политика изгледаше мошне здодевна работа. Сè што требаше да знае некој аутсајдер беше едно име: Бојко Борисов. Лидерот на централно-десничарската партија Граѓани за европски развој на Бугарија (ГЕРБ) управуваше со земјата во поголемиот дел од периодот 2009-2021 година. Тој беше популарен дома и доста добро примен во странство. Во Брисел, тој се движеше рамо до рамо со германската канцеларка Ангела Меркел и францускиот претседател Емануел Макрон; во Москва, тој разговараше за испораката на гас со рускиот претседател Владимир Путин; а во Анкара преговараше за граничните безбедносни и инфраструктурни проекти со турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган.
На секои четири години Бугарите излегуваа на гласање за да им дадат уште еден мандат на ГЕРБ и Борисов… додека не му снема среќа во 2021 година. Во април истата година, бугарските гласачи ги казнија коалициските партнери на ГЕРБ и Борисов за годините со корупциски скандали и злоупотреба на моќ, оставајќи ги неспособни да формираат влада.
Оттогаш Бугарија е на изборен тобоган, одржувајќи пет избори за две години. Ниту ГЕРБ ниту која било друга политичка сила не можеше да обезбеди доволно гласови за да состави стабилна влада.
ГЕРБ е послаб отколку во минатото, но сепак е отпорен и добро вкоренет, не само на локално ниво. Нејзиниот најсигурен пат до власт е кооптирањето на прозападните реформатори. Сепак, партиите што ја претставуваат втората опција ја гледаат партијата на Борисов како токсична и не сакаат да коалицираат со него. Ова резултира со изборен вакуум.
Исходот од последното гласање одржано на 2 април, на кое повторно ниту една политичка партија не доби јасно мнозинство, потврдува дека политичката нестабилност ќе ја измачува Бугарија на долг рок. Според прелиминарните резултати објавени од Централната изборна комисија, ГЕРБ е прва со 26,5 отсто од гласовите, со два поена предност во однос на коалицијата меѓу реформистичките партии Ја продолжуваме промената (ПП) и Демократска Бугарија (ДБ), главните предизвикувачи на Борисов.
ГЕРБ ќе го има првиот избор за формирање влада, за што има две опции: првата, голема коалиција со сојузот ПП-ДБ; и втората, коалиција со Бугарската социјалистичка партија (БСП) и Движењето за права и слободи (ДПС), кое традиционално е поддржано од етничките Турци. БСП доби 8,9 отсто од гласовите, а ДПС 13,7 отсто.
Борисов ја претпочита првата опција, бидејќи тоа би можело да ја исполира, да ја светне неговата репутација како знаменосец на западнопријателски политики и да добие наклоност кај клучните влади од двете страни на Атлантикот. Сепак, споделувањето на власта со Борисов може да се покаже како пехар со отров за ПП-ДБ, чие гласачко тело во голема мера гледа на ГЕРБ како дел од проблемот во Бугарија, а не како решение. За време на краткотрајната влада предводена од ПП и ДБ во 2022 година, Борисов беше врзан со лисици и кратко притворен како дел од истрагата за корупција. Ако ПП-ДБ се сериозни во борбата за владеење на правото, нема лесно да прават компромиси.
ДПС и БСП сакаат да бидат во идната влада. Сепак, Борисов можеби размислува за официјализирање на неговата долгогодишна афера со ДПС, која нашироко се смета за пропагатор на корупциски шеми; во 2021 година, Соединетите Американски Држави санкционираа еден од нивните истакнати членови, Делијан Пеевски, според законот Магнитски за неговата наводна вмешаност во корупциски шеми. БСП, од друга страна, отворено мавта со проруски став, што може да се покаже проблематично за прозападните наклоности на ГЕРБ.
Бидејќи ниту ГЕРБ, ниту ПП-ДБ не можеа да соберат критична маса гласови за да ѝ се стави крај на политичката криза, Бугарија тргна во насока на претседателско владеење. Претседателот Румен Радев практично ја користи извршната власт преку привремените кабинети што ги назначува од мај 2021 година. Реизбран за втор мандат во 2022 година, Радев е во силна политичка позиција. Без редовна влада на власт, тој го има последниот збор преку привремениот кабинет за критичните одлуки – дали Бугарија ќе испраќа оружје во Украина или како да го приспособи енергетскиот сектор на земјата на регионалниот и глобалниот пазар што брзо се менува. Работите да бидат уште полоши, шефот на државата не одговара пред законодавниот дом, кој мора да се самораспушти секогаш кога нема да гласа за новата влада.
Друга причина за загриженост се придобивките од екстремно десничарската и рускољубива партија Преродба. Со популистичката кампања што ги напаѓа САД за наводно претворање на Бугарија во своја „колонија“, а Европската Унија за „уништување“ на економијата на земјата, успеа да освои рекордни 14,2 отсто од гласовите. Некои набљудувачи го гледаат подемот на проруската партија како давање поттик на потенцијалната голема коалиција меѓу ГЕРБ и ПП-ДБ. Двете групации претходно се усогласија во парламентот со цел да го усвојат предлогот со кој се дозволува испраќање оружје во Украина. Заканата од скршнување на Бугарија кон претседателски режим, исто така, се смета за дополнителна мотивација за обединување на двете страни.
Во секој случај, очекуваме долги коалициски разговори, кои може да се покажат како неубедливи и да го остават Радев на чело. Дури и да се оствари коалиција со ГЕРБ, тешко дека ќе ги преживее претстојните локални избори закажани за октомври.
Големите општини, во кои досега доминираше ГЕРБ, се посакувана предност со тоа што работат со значителни финансиски ресурси, особено од фондовите на ЕУ.
ПП-ДБ ќе бара да ја симне ГЕРБ од тронот со заземање на Софија, Пловдив, Русе и другите големи градови, како отскочна штица за преземање на власта на национално ниво. Без големите градови и можностите за покровителство што тие ги даваат, влијанието на Борисов уште повеќе ќе опаѓа. Рамнотежата на силите на национално ниво би можела да се навалува во корист на реформистичкиот блок, без оглед на неговиот иден облик. Дали тоа нешто ќе промени на политичката шаховска табла во Бугарија, останува да видиме.
Дотогаш, земјата ќе остане заглавена во ситуација на Денот на мрмотот што не навестува добро за нејзината политичка и економска иднина. Во услови на разорна војна во соседна Украина, висока инфлација и постојана енергетска несигурност, Бугарија е заробена во спирала од избори, фрагментација и неспособност да направи политички компромиси. Ниту ГЕРБ и нејзините колеги сојузници, ниту оние што сакаат да ја модернизираат и трансформираат Бугарија, се чини дека засега не можат да добијат предност. Ова им овозможува на политичките претприемачи како што се Костадин Костадинов од Преродба и амбициозниот претседател Радев да имаат корист.
Сето тоа значи дека претстои поголема нестабилност.
Димитар Бечев
(Авторот е визитинг-стипендист на „Карнеги Европа“, како и предавач на Оксфордската школа за глобални и области за студии на Универзитетот во Оксфорд)
