Михајло Апостолски бил командант на Главниот штаб на Народноослободителната војска и партизанските одреди на Македонија и има клучна улога во организирањето на македонските партизански единици и ослободувањето на Македонија
Повод – 38 години од смртта на генералот Михајло Апостолски
Деновиве се одбележуваат 38 години од смртта на Михајло Апостолски, една од најзначајните личности во современата македонска историја, особено од периодот на македонското народноослободително и антифашистичко движење во Втората светска војна. Тој бил командант на Главниот штаб на Народноослободителната војска и партизанските одреди на Македонија и има клучна улога во организирањето на македонските партизански единици и ослободувањето на Македонија. Со ослободувањето на Скопје, генералот Апостолски го зајакна легитимитетот на македонското партизанско раководство и придонесе кон конституирањето на современата македонска држава во рамките на Југославија. Како активен учесник во АСНОМ ја застапува идејата за македонската државност и македонското национално самоопределување. Останува запаметен како еден од клучните архитекти на македонската државност, која произлезе од НОБ и антифашистичкото движење во Втората светска војна. Неговите мемоари и историски трудови денес се основа за разбирање на борбата за ослободување и формирање на современата македонска држава. По војната, ја продолжува кариерата во Југословенската народна армија (ЈНА), а меѓу 1976 и 1983 година е претседател на Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ), придонесувајќи за унапредување на историските и хуманистичките науки во Македонија. Носител е на високите државни одликувања, меѓу кои и титулата народен херој на Македонија.
Рани години
Роден е на 8 ноември 1906 година во Ново Село (населба во градот Штип и многу познато поранешно село). Основното училиште го завршил во Штип. По завршувањето седми клас гимназија во 1924 година, на 1 октомври истата година стапил во Нижата школа на Воената академија во Белград. Школата ја завршил на 1 април 1927 година и тогаш бил произведен во чинот пешадиски потпоручник, а потоа бил одреден за водник во Дваесет и третиот пешадиски полк во Штип. На оваа должност се наоѓа до 28 септември 1931 година, иако од 1 март до 1 септември истата година бил слушател на курсот за врска во Земун. Во меѓувреме, стекнувајќи се со чинот пешадиски поручник на 3 април 1931 година, од 11 јуни оваа година е одреден за в.д. командир на Првата чета на Четириесет и третиот пешадиски полк.
Таа должност не ја прифатил со оглед на тоа што на 22 септември 1931 година бил примен за слушател на Вишата школа на Воената академија. На Вишата школа стапил на 1 октомври 1931 година и ја завршил на 7 ноември 1933 година. Претходно, од 9 октомври 1933 година бил одреден за в.д. командир на Првата чета на Тринаесеттиот планински баталјон, за што од 11 јануари до 1 февруари 1934 година завршил зимски планински курс. На оваа должност, на 3 април 1935 година, е унапреден во чинот капетан втора класа. Во октомври 1935 година бил примен за приправник за генералштабна струка, а приправничкиот период успешно го завршил во март 1938 година. Потоа е распореден на служба во Генералштабот на Дравската дивизиска област во Љубљана. На оваа должност се задржал до почетокот на Априлската војна во 1941 година.
Командант на Главниот штаб на македонската Народноослободителна војска
Втората светска војна ја дочекал со чинот генералштабен мајор на служба во Љубљана, на должноста началник на штаб на дивизија. Во текот на кратката Априлска војна во 1941 година командувал со планинските единици на Алпите. Кога Германците ја нападнале Кралска Југославија, тој наредил да се урнат сите мостови за да се забави нивното напредување. По капитулацијата на Југославија, заробен е од италијанската војска и одведен е во логорот Вестоне. Бил префрлен во Риека, каде што бил ослободен со група Македонци.
По враќањето во Македонија, која била окупирана од царска Бугарија, во септември 1941 година се поврзува со народноослободителното движење во Македонија. Во септември истата година бил назначен за член на Покраинскиот воен штаб на Македонија, а од јуни 1942 година за командант на Главниот штаб на Народноослободителната војска и партизанските одреди на Македонија. Во мај 1943 година бил назначен за генерал-мајор. На Второто заседание на АВНОЈ бил избран за член на Претседателството на АВНОЈ.
Од февруари 1944 година, покрај 33 македонски оперативни бригади, под команда на Апостолски се наоѓаат и бригади од Косово и од јужна Србија. Член е на Иницијативниот одбор за свикување на АСНОМ. Учествува на Првото заседание на АСНОМ и е избран во неговиот президиум.
За овој период, Михајло Апостолски го вели следното: „Народно-ослободителната борба беше условена од длабоките национални и хумани чувства и интереси и од силниот стремеж за слободен живот на македонскиот народ, па, според тоа, претставува природно продолжување на долготрајната борба за национално ослободување“.
Подоцнежни години
Во февруари 1945 година бил назначен за началник на Врховниот штаб на НОВ (односно на Генерал штабот на Југословенската армија). Извршувал и други одговорни функции во ЈНА. Помеѓу 1946 и 1952 година бил командант на сараевската воена област и началник на високата воената академија на ЈНА. Се пензионирал со чин генерал-полковник.
По престанувањето на неговата активна воена служба, започнал интензивно да се занимава со историја. Во периодот од 1965 до 1970 година бил директор на Институтот за национална историја. Во својата научна работа напишал повеќе библиографски единици, а ја објавил и првата Историја на ослободителната војна на македонскиот народ 1941-1945 (издадена во Скопје, 1967 година).
При основањето на Македонската академија на науките и уметностите (на 18 август 1967 година) е избран за нејзин прв редовен член. Во 1968 година е избран за дописен член на Српската академија на науките и уметностите. Подоцна е избран и за член на Југословенската (денес: Хрватска академија на науките и уметностите), Словенечката, на Академијата за науки и уметности на Босна и Херцеговина и на Академијата на Косово. Од 1976 година до 1983 година бил претседател на МАНУ. Во периодот од 1978 до 1981 година бил претседател на Советот на академиите на науки и уметности на СФРЈ. Бил и член и на Советот на федерацијата.
На 11 октомври 1953 година бил одликуван со орденот Народен херој. Добитник е и на наградата АВНОЈ во 1978 година – највисоката награда што ја доделувала СФРЈ, како и многу други награди и општествени признанија.
Битки и борби под команда на Михајло Апостолски
1. Формирање и први партизански акции (април–мај 1942)
На 7 април 1942 година Апостолски е именуван за командант на Главниот штаб на Народноослободителната војска и партизанските одреди на Македонија. Под негово раководство се организираат првите заеднички одреди во региони како Прилеп и Битола, кои ја поставуваат основата на партизанската борба против бугарските окупаторските сили.
2. Операција „Кугелблиц“ (декември 1943 – јануари 1944)
Германската команда ја почнува акцијата „Кугелблиц“ како голема антитерористичка офанзива во Југоисточна Европа. Апостолски организира тактичко повлекување на единиците преку реката Вардар, вклучувајќи минирање и разурнување мостови за да го забави непријателското напредување и да овозможи безбедна евакуација на партизанските сили.
3. Ослободување на Велес (крај на септември 1944)
При германското повлекување од внатрешноста на Македонија, партизанските одреди под команда на Апостолски спроведуваат брзи заседи по должината на патиштата кон Велес. Со овие акции тие го прекинуваат снабдувањето и го забрзуваат општото повлекување на окупаторот кон Скопје.
4. Ослободување на Скопје (ноември 1944)
По успешната офанзива кај Велес, Апостолски координира марш на своите единици кон главниот град. Партизаните влегуваат во Скопје, ослободувајќи го градот од германската окупација. Брзото ослободување на Велес и Скопје го скрати германското присуство во централна Македонија и им овозможи на партизаните да ја префокусираат офанзивата кон североисточните и југозападните правци на Балканот, што значително ја олесни конечната капитулација на окупаторските трупи во регионот. Дополнително, успесите во Велес и Скопје ја зајакнаа самодовербата на Македонците во идеалите на Народноослободителната борба. Ова отвори простор за интензивно градење на македонската држава.
Сеќавање на Апостолски за бугарските лаги
– Кога дојдовме до Пчиња, нѐ пресретна еден бугарски полковник. Се претстави дека е командант на Петтата дивизија. Го прашавме зошто седат тука, а тој ни одговори дека не можат да ја поминат реката, па чекаат да им донесат материјал за да направат мост, а Пчиња тогаш беше длабока само до колена. Му реков и тоа дека Скопје е веќе ослободено, иако знаев дека таму уште се водат борби. Бев многу лут поради нивните саботажи. Патем слушав како Радио Софија јавува дека нивните војски го ослободиле Велес, а тие не ни видоа како изгледаше Велес кога се водеа борби за негово ослободување. Потоа, дека го ослободиле и Штип, што беше невистина зашто бугарската војска беше 30 километри далеку од Штип кога се водеа борби за негово ослободување. На полковникот му го истурив сиот гнев што го имав собрано слушајќи ги вестите на Радио Софија и го вратив назад, запишал Апостолски во своите спомени.
Апостолски за Февруарскиот поход
Неговите написи ги нагласуваат сите тешкотии со кои се соочила македонската ослободителна војска, како што се суровата зима, длабокиот снег, високите планини, но и постапките на бугарските окупаторски сили во борбата против Првата баталјонска група во централна Македонија.
– Со оглед на тоа што Орешка Чука претставуваше многу важна и доминантна позиција и како развојот на натамошните борби може да зависи од тоа кој ќе го издржува, се појави трката да се контролира (Орешка Чука). Благодарение на високата политичка свест на борците, нивната крајна жртва, и покрај нивниот замор и други тешкотии, „бригадните единици беа првите што избувнаа во Орешка Чука и отворија оган на бугарската колона. Пред прекинот на борбите кај Орешка Чука, партизаните направија кратки напади врз бугарските позиции, а потоа провалија преку клисура меѓу селото Богомила и тунелите, со што беа изненадени од правецот на идното движење. Бугарската армија упадна во слободни места на Орешка Чука и на тој начин надграден од партизаните. Седиштето на бригадата испрати група избрани пливачи за извидување на реката Црна за да поминат соодветен нацрт за преминување на партизаните, што беше успешно направено – нагласува Михајло Апостолски.
