Свеста за нарушување на вниманието/хиперактивноста (АДХД) кај пошироката јавност денес е повисока од кога било досега, заедно со зголеменото познавање на аутизмот преку дискурсот за невродивергенција во социјалните медиуми и други извори. АДХД е коморбидно нарушување што е препознаено во Дијагностичкиот и статистички прирачник за ментални нарушувања
Растројството на внимание, со или без хиперактивност, претставува невроразвојно нарушување, кое најчесто ги загрозува децата во развој. Основните клинички карактеристики се невнимание (неможност вниманието да се насочи на една цел или, пак, се преместува од една на друга цел, без ефект), растроеност, а особено битен знак е постојаното движење (хиперактивност). Обично, помош бараат родителите или наставниците што не можат да се справат токму со хиперактивноста. Истовремено, може да се манифестира и агресивност спрема врсниците.
И во нашава земја тимот на Педијатриската клиника со децении се занимава со ова невроразвојно растројство. Стручните лица се компетентни во поставување на дијагнозата, но и со современиот третман.
Една наша студија потврди дека АДХД постои и кај возрасната популација, со речиси истите симптоми, но со особено присутно растројство само во сферата на вниманието. Обично кај женскиот пол жалбите се за недостиг од фокус, сонливост, забавеност во активноста, дневно сонување, слика што предизвикува сомнеж дека тие се само мрзеливи…
Вистинската дијагноза на АДХД се поставува само врз основа на мозочно мапирање со квантитативна електроенцефалографија, која ќе ги покаже промените во електричната активност на мозокот. Овој метод е неопходен и за локализација на патолошките процеси, но и за избор на соодветна терапија, која секогаш мора да биде индивидуализирана.
Свеста за нарушување на вниманието/хиперактивноста (АДХД) кај пошироката јавност денес е повисока од кога било досега, заедно со зголеменото познавање на аутизмот преку дискурсот за невродивергенција во социјалните медиуми и други извори. АДХД е коморбидно нарушување што е препознаено во Дијагностичкиот и статистички прирачник за ментални нарушувања (петто издание).
Во клиничката практика, АДХД не може да се разгледува ниту само во детството ниту во зрелоста поради погрешна дијагноза, каде што се поставуваат алтернативни, но потенцијално погрешни дијагнози, или дијагнозата едноставно се пропушта. И двете може да предизвикаат сериозни последици за пациентот, што резултира со штета или преку несоодветно пропишување лекови или необезбедување ефективни третмани за нарушувањето.
Некои автори даваат важен придонес со доказите за АДХД кај луѓето со невроразвојни состојби со известување за стапките на преваленца, употребата на лекови и секундарните штети на АДХД постигнати преку темелна анализа на голема база податоци на „Медикејд“ (Medicaid). Важните наоди ги вклучуваат зголемените стапки на АДХД кај двете групи, особено кај аутистите (33,2 проценти), а во споредба со стапките на АДХД кај општата популација (2,7 проценти).
Податоците го поддржуваат концептот дека невроразвојните состојби веројатно ќе се појават истовремено и кога е дијагностицирана една состојба, при што е неопходно да се исклучи присуството на други.
Студијата за која пишувам денеска излезе во февруари 2025, во угледното списание ЈАМА. Таа поставува важни предизвици за клиничката практика и испораката на услуги што често бараат единечна дијагноза или, можеби, замолчен пристап кон дијагнозата и третманите. Таа ја нагласува потребата лекарите да заземат широка невроразвојна перспектива кога ги проценуваат пациентите. Од суштинско значење е да се размислува во однос на невроразвојот наместо едноставно да се ограничуваме со барање клинички докази што поддржуваат само една дијагноза.
Стандардните третмани за АДХД вклучуваат терапија со лекови и психолошки интервенции со добри докази за нивната ефикасност. Откриени се факти дека лековите за третман на АДХД се пропишуваат помалку од 50 проценти од времето неопходно за успех. Тоа е особено ниско (17,4 проценти) кај лицата со интелектуална попреченост каде што може, несвесно, да им се одбијат ефективни лекови за лекување АДХД. Прашањето за штетата поврзана со нетретираниот АДХД е нагласено во наодите каде што третманот јасно резултира со намалување на штетите преку подобрените здравствени резултати.
Имајќи предвид дека луѓето со интелектуална попреченост и аутистите умираат најмалку 20 години порано од општата популација, за оние со коморбиден АДХД, ризикот од смртност на порана возраст веројатно ќе биде уште поголем. Затоа, процената за АДХД кај аутистите и кај лицата со интелектуална попреченост во клиничката практика е од суштинско значење, со потенцијални позитивни влијанија што го менуваат животот, како и врз здравствените резултати преку употреба на ефективни терапии со лекови и психолошки интервенции.
На луѓето со интелектуална попреченост им се пропишуваат психотропни лекови во прекумерни дози, за проблематични однесувања од непознато потекло. За некои, АДХД може да биде причина за таквото однесување, што значи дека истражувањето на знаците на АДХД е од суштинско значење кога се спроведуваат клинички процени кај лицата со интелектуална попреченост. Со оглед на високото ниво на поддршка што им е потребна на многу луѓе со интелектуална попреченост, како и аутисти, за да живеат понезависен живот, лекувањето на АДХД може директно да влијае на нивните трошоци за лекување и поддршка доколку се намали нивото на поддршка што му е потребна на лицето.
Досегашните докази сугерираат дека АДХД се намалува со возраста и има помалку влијанија врз луѓето во зрелоста. Интересно е што податоците се контрадикторни со оваа перцепција што се применува кај аутистичните луѓе, каде што стапките на АДХД се чини дека се стабилни со текот на времето. Ова веројатно ќе има импликации за возрасните со аутизам чиј АДХД можеби не бил препознаен во детството затоа што се справиле со конструктивна поддршка од членовите на семејството и наставниците, кои можеби не се секогаш достапни кај возрасните болни. Возрасните со аутизам што користат лекови против АДХД може и треба да продолжат да бараат третман како возрасни. Се признава дека недостигот од свест кај лекарите и пропишувачите на лекови против АДХД кај лицата со интелектуална попреченост или загриженоста дека немаат доволно факти за поставување на дијагнозата може да придонесе за пониски стапки на рецепти за лекови за лекување АДХД (17,4 проценти).
Извештајот од Кралскиот колеџ за психијатри (ОК) е вреден ресурс за помош за да се пополни воочената празнина во знаењето преку обезбедување насоки за лекување АДХД кај лицата со интелектуална попреченост. Со оглед на новите докази за коморбидни нарушувања кај луѓето со невроразвојни состојби и влијанијата врз нивното здравје, време е лекарите да ги подобрат своето знаење и разбирање за АДХД, аутизмот, интелектуалните попречености и за нарушувањата преку обука и клиничко истражување.
Само да споменам дека основи во лекувањето АДХД се лекови (стимуланси) кај одредена група пациенти, когнитивно-бихејвиорална терапија и неврофидбек.
Последната терапевтска процедура ја воведовме во Македонија уште во далечната 1996 година. Обезбедивме модерна апаратура, како и едукација од врвни специјалисти во светот. Многу научни студии потврдија успешен третман. Меѓутоа, како и сѐ друго, така и научните сознанија се менуваат, па последните објавени ревизии од литературата даваат сомнеж за ефикасноста на неврофидбекот кај ова растројство, што секако треба да се има на увид. Се разбира, неврофидбек не може да се применува кај сите пациенти, особено кај оние со здружени растројства (интелектуална попреченост или аутизам).
Значи, како и кај сите нервноразвојни растројства, дијагностиката е многу важна, а особено во приодот на лечебните постапки, кои, да нагласам, мора да бидат персонализирани. Најбитно е да се почитува етичноста и пациентите да не се изложуваат на скапи процедури што тие ги плаќаат (барем кај нас) од сопствениот џеб.
