Не може да се каже дека француско-германскиот предлог за фонд за закрепнување од ковид-19 е „хамилтонски момент“, како што тврдат некои. Но ако дебатата се пренасочи на заемно делење на ризикот и на придобивките од трансфери, тоа би можело да создаде услови за да се дојде до таков момент
Фондот за закрепнување од ковид-19, вреден 500 милијарди евра (547 милијарди долари), предложен од германската канцеларка Ангела Меркел и од францускиот претседател Емануел Макрон, беше поздравен со ентузијазам и окарактеризиран како пресвртница за Европската Унија, што е сосема оправдано. Покрај неговите конкретни економски импликации, предлогот ја потврдува заложбата за солидарност од страна на двете најголеми економии на ЕУ, со што се создава можност за вистински напредок кон фискална унија. Основниот предлог е јасен. ЕУ би позајмувала на пазарот, со долги рокови на достасување со имплицитна гаранција од заедничкиот буџет. Потоа ќе ги канализира позајмените средства за региони и сектори што се најтешко погодени од кризата со ковид-19. Остануваат уште многу прашања за кои треба да се преговара, како на пример каде да се понудат заеми наспроти грантови, каков вид условеност да се примени за проекти и степенот до кој треба да се зголеми агрегатниот фискален капацитет. Опозицијата од таканаречената штедлива четворка – Австрија, Холандија, Финска и Шведска, несомнено ќе бара некаков компромис. Но ако ги оставиме овие размислувања настрана, важно е да се земат предвид потенцијалните долгорочни импликации за ЕУ доколку се спроведе некоја верзија на француско-германскиот предлог.
Какви последици ќе има ова врз дебатата за европскиот фискален капацитет и врз координацијата на монетарната и фискалната политика во еврозоната?
Дали е ова одлучувачки чекор во таа насока, момент што би имал последици еднакви на оние од декларацијата во 2012 година од страна на тогашниот претседател на Европската централна банка, Марио Драги, дека ЕЦБ би направила „сè што е потребно“ за да се спаси еврото? Или е прагматичен одговор на денешната криза, што ги дефинира границите на делење на ризикот што е можно да се постигне, под сегашни услови? Предлогот преминува неколку историски црвени линии, од претпоставката за долг на европско ниво до трансфери врз основа на потреба, наместо од придонеси во буџетот на ЕУ и во форма на грантови наместо заеми. Во принцип, конечно би се постигнала често промовираната цел – „солидарност“. Покрај тоа, иако не е изразена како цел, крајниот резултат од спроведувањето на предлогот би било некакво создавање фискален капацитет на ЕУ за цели за стабилизација. Дисперзирањето пари за проекти што се усогласени со приоритетите на ЕУ, како што се одржливоста и дигитализацијата, би го афирмирало начелото на заедничка цел на ЕУ што истовремено може да поттикне општа поддршка за поголема интеграција. Во едно неодамнешно интервју со германскиот министер за финансии Олаф Шолц се сугерира дури и поширока агенда за иднината, вклучувајќи и создавање способност за оданочување на ЕУ и одреден степен на фискална усогласеност.
Фискална федерација?
Сè уште не станува збор за фискална федерација, но ова е јасен сигнал дека се движиме во таа насока – прв ваков сигнал од извештајот на петте претседатели за комплетирање на економската и монетарна унија на Европа во 2015 година. (Тој предлог не се оствари.) Клучно е тоа што ова не е само агенда што ја поддржуваат технократите во институциите на ЕУ, туку е поддржана од политичките сили на Франција и на Германија. Како и со моментот со „сè што е потребно“ на Драги, клучот за напредок беше германската политичка поддршка. Во 2012 година, поддршката од Германија беше условена, вклучуваше и создавање европски механизам за стабилност (за да се добие гаранција дека интервенцијата на ЕЦБ на пазарот на суверени обврзници ќе се заснова на принципот на условеност) и банкарска унија (да служи како алатка за ублажување на ризикот). Поддршката на Германија за фондот за закрепнување од ковид-19 се заснова на друга голема зделка: проектите финансирани од ЕУ мора да бидат во согласност со заедничките цели и да се следат колективно.
Дали француско-германската иницијатива предлага пат кон заеднички фискален капацитет?
Не мора да значи. Наведените цели на фондот за закрепнување не вклучуваат управување со побарувачката. Фондот е наменет за ЕУ, а не за еврозоната, и затоа не е дизајниран така што би одговорил на предизвиците што произлегуваат од имањето заедничка централна банка без соодветна надлежна фискална институција.Овие предизвици се открија за време на кризата на еврозоната од 2011 до 2012 година, кога креаторите на политиката на еврозоната се бореа со „бегство кон безбедност“ насочено кон северна Европа, што доведе до големи разлики во трошоците за финансирање на владите и дефект во преносот на монетарната политика. Со тоа се создаде неверојатен притисок врз ЕЦБ да воведе политики со квазифискална димензија, што предизвика обвинувања дека ЕЦБ ги пречекорува своите овластувања. За да ги реши овие проблеми, на еврозоната ѝ е потребна буџетска алатка што ќе послужи како механизам за осигурување во тешки кризи (автоматски фискални стабилизатори) и да ја поддржи координацијата на монетарната и фискалната политика што е наметната за ефективно управување со побарувачката, особено кога каматните стапки се близу нула или негативни. Предложениот фонд за закрепнување од ковид-19 може да ја исполни таа цел.
Потребно е отстапување на дел од националниот суверенитет
Усогласувањето на монетарната и фискалната институционална способност на еврозоната нема да биде лесна задача. Ќе биде потребен висок степен на споделување ризици и отстапување на дел од националниот суверенитет. Затоа, најверојатно, ќе бидат потребни промени во договорот. Одлуката да не се опфати овој проблем во француско-германскиот предлог е прагматична. Меѓутоа, колку и да се амбициозни нејзините цели, полесно е да се сварат политичките отколку реформите во архитектурата на еврозоната, чија цел е да се зачува стабилноста на еврото. Сепак, предложениот фонд за закрепнување може да обезбеди време за дејствување, за да се решат овие долгорочни предизвици. И покрај тоа што не е наменет да го стори тоа, фондот може да создаде доволно фискален капацитет на ЕУ за да го олесни притисокот врз ЕЦБ. Би можел и да овозможи доволно големи привремени трансфери за справување со асиметричните ефекти на кризата со ковид-19 на краток рок.
Но ако падот продолжи, соодносите на долг кон БДП неизбежно ќе растат, повторно нагласувајќи ја потребата за реформа на еврозоната. Посуштинскиот придонес на фондот би можел да биде менување на основата на дебатата, отстранување, или барем, прецртување на некои од црвените линии што се однесуваат на заемно делење на ризикот и на придобивките од трансферите. Новата криза значеше уште еден чекор напред за проектот за европски федерализам. Сепак, не може да се каже дека ова е „хамилтонскиот момент“, како што тврдат некои. Порано или подоцна, ќе бидат потребни ревизии на Договорот за ЕУ, за да се изгради рамка за ефективна координација на монетарната и фискалната политика, истовремено зачувувајќи ја независноста на ЕЦБ. Неодамнешната пресуда на германскиот Сојузен уставен суд дека Владата и законодавниот дом на земјата го прекршиле Уставот со несоодветно следење на ЕЦБ, е потсетник дека ќе биде тешко да се постигне напредок без да се ревидираат правните и институционалните темели на ЕУ. А политичките услови за тој чекор сè уште не постојат.
(Лукреција Рајхлин, поранешна директорка за истражување на Европската централна банка, е професорка по економија на Лондонската школа за бизнис)
Проџект синдикејт
