Организацијата на Северноатлантскиот договор, најуспешната воена алијанса во историјата, е посилна од кога било. Војната во Украина во февруари 2022 година ги направи кристално јасни постојаната цел и вредноста на НАТО, а организацијата донесе нови членки, Финска и Шведска. И додека Русија постојано ги губи војниците, оружјето и својата долгорочна економска отпорност, Украина, а не НАТО, ги апсорбира ударите на Русија.
Но што е со иднината? Европските лидери знаат дека Доналд Трамп има солидни шанси да победи на претседателските избори во САД во ноември и дека, со оглед на историјата на Трамп со Алијансата, враќањето на Трамп би фрлило сомнеж врз трајната посветеност на главниот придонесувач на НАТО и кредибилитетот на безбедносните гаранции што ја прават Алијансата толку моќна.
Да бидеме праведни кон поранешниот претседател, тој поттикна некои легитимни судири. Откако Русија го нападна Крим во 2014 година, секоја земја членка вети дека ќе потроши најмалку 2 отсто од националниот БДП за одбрана до 2024 година. Пред два месеца, генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, објави дека за првпат од раѓањето на Алијансата во 1949 година, европските членови колективно ќе ја исполнат таа цел. Но тоа е само затоа што некои држави, особено оние што се најблиску до границите на Русија, трошат повеќе од нивната квота. Тринаесет од 31 членка на НАТО сè уште не го исполнуваат тој праг, а Трамп повторно ја доведе во прашање нивната сигурност како сојузници. Зошто, прашува тој, ако толку многу се плашат од Русија, сè уште не се подготвени да потрошат 2 отсто од БДП за сопствената безбедност? Речиси сите европски лидери ја препознаваат потребата да трошат повеќе, а по неодамнешното исмевање на Трамп дека Русија треба да „прави што сака“ со оние што одбиваат (кои, се разбира, се меѓу најоддалечените од руската граница) некои Европејци се прашуваат што може да значи за нив второто претседателство на Трамп.
Прашањето е едноставно: дали НАТО би можело да продолжи да постои без јасна и веродостојна американска посветеност? За време на церемониите на почетокот на овој месец за прослава на 75-годишнината од основањето на НАТО, Столтенберг предложи петгодишен фонд за Украина од 100 милијарди долари, кој нема да зависи од исходот на ноемвриските избори во Америка. Но надвор од политиката на Украина, стравот дека Европејците би можеле да бидат принудени да одговорат на тоа прашање пред да бидат подготвени ја поттикна претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лејен, да повика на создавање европски комесар за одбрана.
Ова тешко дека би бил првиот амбициозен план што лидерите на континентот го презеле во последниве години. Тие го зајакнаа ширењето на вакцините за време на пандемијата, обезбедија итно помош за владите на кои им беше потребно и започнаа скапа и сложена транзиција од зависноста од Русија за снабдување со енергија. Тие го направија сето тоа додека ги апсорбираа големиот број бегалци, кои почнаа да пристигнуваат во историски најголем број пред една деценија.
Ако тие можат да го постигнат сето тоа, зарем не можат да ја докажат европската безбедност на Трамп со создавање независна и силно координирана европска одбранбена индустриска политика, поддржана од буџетот на ЕУ и единствениот пазар? Постојат три причини да се биде скептичен, барем во блиска иднина.
Прво, за посилна улога на комисијата во одбранбената и индустриската политика ќе биде потребно време тоа да се дизајнира и имплементира. За време на тој комплициран процес ќе се наиде на противење од националните креатори на политики, кои не сакаат да ја предадат контролата врз овие политики. Тоа е особено точно за најзагрижените членови дека Франција, долгогодишниот застапник на колективната европска одбрана и единствената актуелна членка на ЕУ со нуклеарно оружје, ќе има најголема моќ да ја постави европската безбедносна политика.
Второ, ЕУ останува длабоко зависна од американските вооружени системи, пристапот до американското разузнавање и од Вашингтон како движечка сила зад интероперабилноста на НАТО меѓу земјите.
Постојаната закана од Русија ќе убеди повеќе Европејци од кога и да е да трошат повеќе на одбраната, да изградат разузнавачки капацитети и да ја зголемат големината на нивните војски, но на овие процеси ќе им треба една деценија или повеќе за да се остварат. Сегашната опасност нема да дозволи толку долга транзиција.
Конечно, барем неколку европски влади со задоволство би избрале построга усогласеност со Трамп наместо сè поблиски врски со колеги членки на ЕУ. Унгарецот Виктор Орбан и Словакот Роберт Фицо се очигледни примери. И во годините што доаѓаат може да видиме дека други (и системски поважни) земји членки на ЕУ избираат популистички влади пријателски настроени кон Русија. Италијанската премиерка Џорџа Мелони цврсто ја поддржува Украина, но тоа може да се промени доколку Трамп се врати во Белата куќа. Ако Марин Ле Пен конечно стане претседателка на Франција во 2027 година, поблиското усогласување со Трамп е далеку од невозможно дури и во Париз, каде што желбата за европска надворешна и безбедносна политика независна од Вашингтон одамна е најјака.
Надвор од ноемвриските избори во САД, треба да се разгледа подолгорочно тоа прашање. Ако Трамп загуби, дали нагонот кон поизолационистичка и трансакциска американска надворешна политика ќе умре со неговата политичка кариера? Или новите генерации американски гласачи, оние што не се доволно стари да се сетат на глобалната улога што ја одиграа САД, во добро и во лошо, помеѓу 1945 и 2008 година, го сменија ставот на американската јавност кон „глобалното лидерство“ за кое еднаш инсистираа и демократите и републиканците дека САД мора да го обезбедат?
Ако е така, ниту победата на Бајден нема да ја запре оваа дебата во Европа.
Јан Бремер
(Екатимерини.ком)
