Интервју на Никола Ристановски за српски НИН (декември 2024 г.)
„Од улога во улога, тој не глуми, тој е. Излевајќи силен, но потценет шарм и посебна харизма во своите улоги, тој исто така носи еден вид ликовно проучување што ги спојува слоевите на суштината на дадениот наслов со безмилосен поглед на реалноста во која се наоѓа тој и во која се наоѓаме ние. Тоа зрачи од сите негови улоги и на екранот (’Сенки над Балканот‘, ’Утрото ќе промени сè‘, ’Убијците на татко ми‘…) и на сцената. Негови матични театри се Народниот театар во Скопје и Народниот театар во Белград, каде што има неколку, како што велат, изведби во живо: ’Татковци и татковци‘, ‘Дервишот и смртта‘, ’Куклата од креветот бр. 21‘, ’Иванов‘…“, пишува во воведот на извонредното интервју на нашиот најеминентен актер Никола Ристановски за српски НИН, објавено во декември 2024 г., кое го пренесуваме во целост поради некои од поентите што ги изнесува, а кои звучат толку сурово вистинито во актуелниов миг.
Зборувајќи за својата приврзаност кон театарот, тој меѓу другото забележува: „Живееме во свет на празни слики… Сè стана маркетинг. Но маркетингот никогаш не зборува за суштината на нештата. Напротив, често е дури и спротивен на суштината. Така, всушност функционира светот денес. Има сѐ повеќе и повеќе маркетинг и сѐ помалку суштина. Сè уште има некои значајни приказни во театарот. Доаѓаш во театар, гледаш претстава, која има своја драматургија – протагонисти, антагонисти, клучни точки, има заплет, секој лик има свој светоглед… Значи, уште има некои вредносни правила, некои односи и некое значење. Веројатно затоа сѐ уште сум во театар. Секако, која страна и да ја застапувате, можете да се расправате. Денес тоа е речиси невозможно надвор од театарот“.
Зошто?
– Светот се промени до тој степен што секоја идеја, па дури и секоја идеологија е ирелевантна. Занемарливо. Освен идеологијата на парите и логиката на капиталот, но не нудат одговори. Тие само го умножуваат проблемот и водат до уништување. Сите идеи и идеологии се суспендирани. А човекот отсекогаш бил, и останува, во потрага по смисла. Тоа е една од причините зошто постои уметноста.
Не толку одамна, во Скопје ја имавте премиерата на претставата „12“, според филмот „12 гневни мажи“, во режија на Синиша Евтимов. Како реагира публиката? И овде, неодамнешната верзија на драмата на Никита Михалков…
– Реакциите се одлични, се бараат билети повеќе. И во суштина – тоа е приказна за 12 случајно избрани луѓе поротници што седат на една маса и одлучуваат за вината на едно дете… Многу симболично. Претстава што зборува и за неколку луѓе што седат некаде и одлучуваат за судбините на милиони деца.
Во претставата во текот на разговорот се менуваат ставовите…
– Така е. Ги менуваат само во зависност од сопствените потреби и интереси, а не во зависност од општото добро или доброто на личноста на која ѝ судат. На крајот на краиштата, театарот секогаш е приказна за елементарната правда, од грчката трагедија наваму. Затоа мислам дека театарот (сѐ уште) ни е потребен.
Разговараме во Народниот театар во Белград каде што, меѓу другото, 16 години играте во претставата „Дервишот и смртта“ од Меша Селимовиќ во режија на Егон Савин. Дали Вашиот однос со Ахмед Нурудин, ликот што го играте, и целата претстава се променија во текот на тие години?
– Тоа е интересно прашање. Скапоцено е кога нешто има континуитет. А приказната за „Дервишот…“ е уште една потврда за она за што штотуку зборувавме. На луѓето им требаат приказни каде што работите се претставени на начин на кој тие разбираат или чувствуваат дека имаат свое естетско и етичко искуство. За „Дервишот…“ веќе не мислам само како за претстава, туку како за мал општествен феномен. Луѓето доаѓаат да бидат заедно и да ги споделат своите дилеми, стравови и таги со Нурудин. Но доаѓаат и по Хасан, барем за миг да го доживеат животот со него максимално. Во последните години често мислев дека ни требаат малку повеќе Хасани од Ахмеди.
Кој е Ахмед Нурудин денес, кој беше тој пред 16 години?
– Сега очигледно е малку постар, но не се промени многу во моите чувства за работите. Едноставно, како што животот продолжува, се отвораат нови ракурси, станува достапна пошироката перспектива. Моето внатрешно искуство е идентично.
И тоа значи?
– Тоа значи дека јас сè уште длабоко верувам – што е, пред сè, важно за мене затоа што ако престанеш да веруваш во театар, тогаш веќе не припаѓаш таму, но, за да веруваш, треба одвреме-навреме да се преиспитуваш. Можеби може да се каже дека тоа е сублимација на мојот однос кон нештата.
А тоа значи?
– Мора да бидеме многу благодарни што сме тука, да не ги пропуштаме елементарните моменти од нашето постоење, да ги живееме нашите ставови, но и да ги негуваме односите со луѓето. Ајде да станеме малку помалку егоцентрични.
Можеби љубовта како начин на размислување…
– Недостига збор… Ние не ја разбираме доволно љубовта. Плакатно зборуваме за неа. Тоа е многу чувствителен термин, исто како и доброто. Тие не треба да се користат лесно, треба да размислуваме за нив, да имаме основен однос со другите луѓе. Од една страна, да ја зачуваме нашата ранливост, за да не станеме неранливи, но и да ја земеме предвид ранливоста на другата. Тоа е дел од суштината на „Дервишот…“ затоа што во еден момент еден човек одлучува да се заледи и да стане неранлив. А ранливоста е единственото нешто што вреди да се има кај човекот, би рекол Меша Селимовиќ. А од друга страна… Едноставно кажано, кога си во автомобил пред пешачки премин, треба да се однесуваш исто како кога си пешак на пешачки премин. Една од најконтроверзните човечки особини е тоа што на пешачки премин се има една перцепција како пешак, а сосема спротивна додека удобно се седи во автомобилот. Таму некаде го наоѓаме одговорот на темите љубов, толеранција, емпатија, разбирање…
Една од Вашите последни улоги на големото платно беше во филмот „Меѓу боговите“ на Вук Ршумовиќ. Какво беше искуството?
– Многу вредна и прекрасна работа. Играм преведувач на фарси, една од оние улоги што им помага на протагонистите, поддржувајќи ги да ја артикулираат целата приказна, што ми беше неверојатно важно професионално. Приказната е многу моќна, се работи за модерна Антигона, жена што не може да го закопа својот брат. Се работи за бегалците, што е голема тема на нашето време… Не смееме да заборавиме дека овие луѓе имаат имиња и презимиња, биографии, личности, свој светоглед… Со оглед на тоа што не постои идеологија или идеја што ги зближува луѓето, оставени сме едноставно да се обидеме да живееме, оставени сме на индивидуалната етика, до степен до кој секој може да воспостави каква било емпатија кон другите и некаков систем на вредности. Во исто време, огромното мнозинство луѓе се оптоварени со разни работи – „само свои“ – сериозни животни прашања и околности. И така, заборавајќи ги другите, полека се забораваме и себеси.
Член сте и на Народниот театар во Белград, а снимате на разни места…
– Да, и мило ми е што е така… Последниот филм го снимив во Индија. Па, кога човек оди во Индија, во Калкута, и шета низ пазарите и под мостовите на тој град, гледа некои луѓе што се на работ на постоењето, но нивниот оптимизам не ги напушта. Нивната страст за живот е присутна. Важна лекција. Затоа велам дека не важат само нашите перспективи. Тоа што го имаме го земаме здраво за готово.
Што снимавте во Индија?
– Темата е – Мајка Тереза, клучен дел од нејзиниот живот. Нејзините дилеми како верник. И како жена… Филмот е копродукција на повеќе земји, а е во режија на Теона Митевска. Секако уште една приказна што суштински ме интересира.
Дали ја следите актуелната општествена состојба овде, студентските протести, соопштението од Здружението на драмските уметници на Србија, реакциите…
– Следам, се разбира. Сето ова ме засега мене, без сомнение, се однесува на сите нас. Ова е простор за кој чувствувам дека е мој. Секако дека сум од Македонија, Македонец сум, но тоа не значи дека имам воспоставено ментални граници. Мојот духовен, па дури и социјален простор е многу, многу поширок. Се трудам да не зависам од никакви граници. Ме интересираат луѓето, нивните проблеми. На крајот на краиштата, работам со овие прашања, сè што правам во театарот и филмот е одраз на она што го живеам. Во Скопје, во Белград, каде и да се разбираме.
И?
– Секоја нова генерација има право на свој живот, има право и обврска да одлучува, тука нема дилема. Тие не се обврзани да се согласат со нашите компромиси. Не смееме да им диктираме на новите генерации како ќе живеат. Тоа е постулат. А вториот секако се однесува на мојата професија, професијата од која сум дел. Мојата инспирација отсекогаш биле креативните и вредните и луѓето што размислуваат. Тоа е постулат број два. Третиот е – професионализмот. Можеме да се расправаме за сè друго, исто како што, на крајот, тврдеше Нурудин, кој и самиот во еден момент станува власт и почнува да го прави истото што го правеше претходниот кадија.
Што можеме да кажеме за актуелната политика во Србија?
– Слично би одговорил кога би ме прашале за ситуацијата во Скопје. Недостиг од компромис и консензус за најосновните работи. И голема поделеност, која не му служи никому, или барем не на мнозинството. Што се однесува до сè друго, никогаш немав доволно знаење или разбирање за сето она што е дневнополитичка практика со сите нејзини деривати. Моите ставови не се менуваат според секојдневните потреби. Театарот, во принцип, по својата природа секогаш е од другата страна на барикадата. Како и секоја уметност, која, всушност, постои поради недостатоците на постојната „математика“. Она што се случува во Белград, Скопје и на Балканот, се разбира, е одраз на сето она што се случува во светот. Ова не се неврзани садови. Насекаде има сѐ повеќе незадоволни. Но не се трудиме доволно за да се подобриме. Гневот не е доволен, треба добро да размислиме, да откриеме механизми. Тоа е сѐ од Шекспир. Тоа е грчка трагедија. И „Ромео и Јулија“ се однесува на тоа. Затоа што во таа претстава приказната за љубовта ја одредува контекстот на моќта и политиката. Две семејства – два табора, кои можеби се од различни националности, вери, партии, економски интереси… – се во жесток конфликт, а младите страдаат. Нивните деца! Најстрашно е што младите денес не добиваат ни минимум етички димензии во контекст на нивниот живот. Некако ќе протуркаме, формирани сме во друго време… Сепак, дури и кога некој мисли дека е тука само за да се напие чаша уметност до дното – на дното сепак се среќава со политика.
Дали сте слушнале дека зборот на годината е „труење на мозокот“?
– Точниот термин е „brain rot“. Досадата станува концепт. А сѐ започна со „селфито“ и „поствистините“. Светот дојде до точка каде што ненормалното станува нормално, легално, легитимно и лесно достапно. Површноста стана доминантна, гласна и многу насилна. Глупоста стана поголем непријател од злото. Човекот може да се бори против злото. Стануваме немоќни против глупоста. Невозможно е да се спротивстават фактите на предрасудите и незнаењето, аргументите се безвредни… Парадоксално, денес со спокојство можеме да кажеме – блажени се времињата во кои беше ускратено правото на говор. Во споредба со денес – тоа беше фер борба. Затоа што денес имаме слобода на говор, но тешко е мислењата да се пробијат низ огромната врева на незнаењето, глупоста и површноста. Човештвото се соочува со автоимуна болест…
Како гледате пошироко на политичкото милје? Во светот беснеат војни, десницата се засилува…
– Уште една последица на логиката на капиталот. Тоа не може да се излекува само така. Имаше различни револуции. Тргнавте да го спасите светот, а потоа по пат само се менувате себеси, светот останува ист. Се чини дека никој не е доволно паметен или добар за да го избегне тоа клише. Мислам дека нема друг начин, освен секој да се обиде да тргне од себе, свртувајќи се кон основната етика и вредности.
