Блискиот Исток чекори кон промена во геополитичкиот пејзаж
За значаен настан на Блискиот Исток, според аналитичарите, се третира проширувањето на т.н. Поморски сојуз меѓу Иран, Саудиска Арабија, Обединетите Арапски Емирати и други земји од Персискиот Залив, кој ги вклучува и Индија и Пакистан. Ова воспоставување нова поморска алијанса сигнализира промена во геополитичкиот пејзаж на Блискиот Исток со фокус на зголемен обем и форми на соработка меѓу државите во тој регион, во функција на долгорочна стабилност и развој
Подготвил: Mарјан Велевски
На почетокот на јуни, командантот на иранската морнарица, вицеадмирал Шахрам Ирани изјави дека неговата нација, Саудиска Арабија и три други земји од Персискиот Залив имаат намера да воспостават поморска алијанса во која ќе бидат вклучени и Индија и Пакистан. Тој за медиумите рече дека „земјите од регионот сфатиле дека само меѓусебната соработка може да донесе безбедност во областа“. Тој потврди дека наскоро ќе се формира посебна форма на сојуз, за да се обезбеди регионална стабилност, но не даде дополнителни детали. Нов поморски сојуз би значел голем напредок што може да резултира со згаснување на политичките поделби и постоењето на надворешните сили на Блискиот Исток.
Блискоисточна динамика за нов развој на регионалните односи, кои имаат потенцијал за глобално влијание
Во ваквиот контекст на настаните ја издвојуваме анализата на Саид Рајан Амир и Мухамед Естијак Хусеин за реномираниот „Модерн дипломаси“. Според нив, вонредно значаен настан на Блискиот Исток е „проширувањето на поморскиот сојуз меѓу Иран, Саудиска Арабија, Обединетите Арапски Емирати и други земји од Персискиот Залив, кој ги вклучува и Индија и Пакистан“.
Имено, во динамиката на регионот, како што издвојуваат тие, долго време доминираат тензичните односи меѓу Иран и Саудиска Арабија, кои се влошуваат поради нивните конфликтни геополитички цели и идеолошки гледишта. Но тие истакнуваат дека „неодамнешните настани, пак, покажаа желба да се надминат овие разлики и да се продолжи со соработката. Иран неодамна се обиде да ги подобри своите тензични односи со голем број арапски земји од Персискиот Залив. Така, Саудиска Арабија и Иран постигнаа мировен договор во март по седум години непријателство, со посредство на Кина, нагласувајќи ги важноста на економската соработка и регионалната стабилност“.
Како резултат на тоа, обидите на Израел дипломатски да го изолира Иран беа спречени поради затоплувањето на односите на Саудиска Арабија со Иран. Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ) ги вратија официјалните односи со Иран минатата година, откако беа првата членка на Советот за соработка во Заливот што потпиша договор за нормализација со Израел во 2020 година. Бахреин и Мароко подоцна ги следеа ОАЕ во воспоставувањето врски со Израел, но актуелните настани во областа и подобрениот позитивен став на Иран кон земјите од Заливот покажуваат дека тие ќе го следат водството на Саудиска Арабија во обидот да се создаде единство на Блискиот Исток. Овие случувања го истакнаа зголеменото разбирање меѓу земјите од Блискиот Исток дека за долгорочна стабилност и просперитет е потребна соработка наместо конфронтација.
Ако Иран може успешно да ги внесе сите свои соседни нации во новопредложениот поморски сојуз, тоа ќе создаде многу потребно чувство на доверба меѓу земјите од Заливот. Овие земји беа предолго поделени поради сомнеж и недоверба. Овој сојуз може да помогне да се премостат тие поделби и да се создаде постабилен и побезбеден регион.
Важноста на поморската алијанса
Според анализата на Саид Рајан Амир и Мухамед Естијак Хусеин за „Модерн дипломаси“, на безбедноста на регионот значително ќе влијае развојот на иранската поморска алијанса.
„Алијансата има намера да се справи со безбедносните прашања како што се морските закани и нестабилноста во Персискиот Залив преку промовирање соработка меѓу овие традиционално ривалски земји. Единствениот фронт може да го зајакне капацитетот на регионот да се одбрани од надворешни напади и да ја гарантира безбедноста на клучните економски маршрути. Покрај грижите за безбедноста, економската интеграција и соработка се потенцијалните придобивки на иранската поморска алијанса. Регионот содржи некои од најважните светски бродски маршрути како што се Суецкиот Канал и Ормутскиот Теснец. Што е најважно, Блискиот Исток има најголеми резерви на нафта и гас. Земјите-учеснички се свесни за потенцијалните предности на зголемените инвестиции, трговија и заеднички инфраструктурни проекти. Овие земји можат да го ослободат економскиот потенцијал на регионот и да им го подобрат квалитетот на животот на своите граѓани со комбинирање на нивните ресурси и знаење“.
Неколку аспекти на формирањето на поморскиот сојуз: Кој го поддржува, а кој е против регионалното сојузење
Постојат значителни дипломатски реперкусии од создавањето на поморскиот сојуз. Тоа може „да ја предизвика надмоќта на надворешните сили“ и да „ги преструктурира конвенционалните односи на Блискиот Исток“.
Во таквиот контекст, значајни за издвојување се две важни позиции:
Прво, се чини дека Иран и другите земји во Заливот почнуваат да сфаќаат дека нивниот регионален конфликт негативно влијае на нивниот сопствен развој.
Второ, САД постепено го намалуваат своето присуство на Блискиот Исток и го префрлаат својот фокус кон Источна Азија. Како резултат на тоа, Вашингтон повеќе не се перципира како давател на решенија за регионалните прашања.
Интересно е што воспоставувањето нов поморски сојуз од Иран се совпаѓа со неодамнешната одлука на ОАЕ да се повлече од поморската коалиција предводена од САД во Заливот наречена Комбинирани поморски сили (ЦМФ). ЦМФ, со седиште во Бахреин од 2001 година, има цел да обезбеди важни поморски патишта за комуникации во Заливот, кои се клучни за глобалната трговија со нафта. Дополнително, можеме да видиме дека надворешните сили се веќе поделени во поддршката или противењето на овој новонајавен сојуз.
На пример, САД го игнорираа тврдењето на Иран, обвинувајќи го дека е примарен извор на „регионална нестабилност“.
Спротивно на тоа, Кина ја прифати иницијативата и ја изрази својата поддршка, потврдувајќи дека таа „ги поддржува регионалните нации во стремежот за развој преку единство и преземање контрола врз сопствената иднина“.
Некои западни експерти истакнуваат дека оваа нова алијанса значително ќе го занемари влијанието на САД во регионот, додека Кина ќе стане истакнат актер преку нејзината бенигна надворешна политика во регионот.
На повидок единство на Блискиот Исток?
Основата за обединет Блиски Исток е поставена од подобрениот позитивен став на Иран кон земјите од Заливот, како што се гледа од развојот на поморскиот сојуз. Признавањето на заедничките интереси и стремежот за соработка претставува прекин на милитантниот пристап што доминира во областа со децении, иако сè уште постојат проблеми и несогласувања. Геополитичката средина на Блискиот Исток може да се промени како резултат на ова новооткриено единство.
Развојот на иранската поморска алијанса сè уште е во рана фаза и не е јасно каков ефект или успех ќе има на долг рок. Развојот на вистински обединет Блиски Исток може да биде попречен од прашања, вклучувајќи конфликтни интереси, стари рани и надворешни сили. И покрај ова, самото постоење на Алијансата означува значителна промена од претходната динамика и чекор кон нов регионален поредок. Обединетиот Блиски Исток би имал далекосежни ефекти врз глобалната геополитика покрај безбедноста и стабилноста на областа.
