Џефри Сакс, влијателен американски економист, професор на универзитетот „Колумбија“ и советник на тројца генерални секретари на ОН, Кофи Анан, Бан Ки-мун и Антонио Гутереш, деновиве престојуваше во Белград, како гостин на Центарот за меѓународни односи и одржлив развој (CIRSD). За време на престојот, Сакс одговори и на мошне интересни прашања на новинарката на белградска „Политика“, Тања Вујиќ, во врска со најактуелните прашања на денешницата
Џефри Сакс, влијателен американски економист, професор на универзитетот „Колумбија“ и советник на тројца генерални секретари на ОН
Во продолжение ви пренесуваме дел од одговорите на познатиот економист во врска со генезата на конфликтот во Украина, како и актуелните воени состојби таму. Пренесуваме и дел од неговиот осврт на феноменот БРИКС, а и за Кина. На крајот го пренесуваме и неговиот став за предизвиците во врска со перспективите на Балканот, а и за „Бретон Вудс три“…
За Украина
– Просторот за смртоносна ескалација на војната во Украина во моментов е огромен, светот е на патот на опасност од нуклеарна војна. А тоа е пред сѐ поради непопустливо цврстата линија што ја претставуваат САД. Во меѓувреме, би рекол дека оваа војна датира од пред 33 години, кога Михаил Горбачов им најави на САД и Германија дека еднострано ќе го укине Варшавскиот пакт, со тоа што Западот нема да го пополни „вакуумот“ со проширување НАТО. САД не го исполнија свеченото ветување на Горбачов дадено во таа пригода, бидејќи американската надворешна политика ја водат неоконзервативците во двете партии повеќе од три децении – рече меѓу другото Џефри Сакс.
– Конфликтот се интензивира во 2008 година, кога Буш го принуди НАТО да го приспособи својот курс на проширување кон Украина и Грузија. Русија веднаш влезе во војна со Грузија, што можеше да нѐ научи на лекција дека тоа не е мудар пат. Неоконзервативците продолжија да го туркаат НАТО кон проширување, така што конфронтацијата доби на интензитет во 2014 година, кога САД одиграа клучна улога во соборувањето на украинскиот претседател, кој беше за неутралност, а потоа таму инсталираа многу антируски режим – зборуваше Сакс во Белград.
– Војната во Украина започна пред повеќе од осум години. Ова е деветта година од таа војна, а не прва. И тоа ескалира сѐ повеќе и повеќе: дури и Пентагон денес го предупредува Вашингтон дека можноста за нуклеарна војна станува реална. Но сега водат политичарите. Папата Франциск во меѓувреме веќе оцени дека со војната во Украина започнала светска војна. Така, сега имаме војна во Украина, Израел го бомбардира Иран, а Америка и Кина се на работ на директна конфронтација околу Тајван… Ова се навистина многу опасни времиња. Ако сето ова ескалира, ние веќе флертуваме со третата светска војна. Верувам дека има излез од оваа криза, тоа имплицира дека САД ја менуваат својата надворешна политика, како и дека околу 150 земји во светот што не се земји на НАТО и не се сојузници на САД, не сметајќи ја Русија, го креваат својот глас во Генералното собрание на ОН и бараат итен прекин на огнот и почеток на мировни преговори!
За БРИКС
– БРИКС одразува фундаментален феномен, а тоа е дека ерата на доминација во светот на Западот е завршена, бидејќи знаењето и вештините денес се шират низ целиот свет. Остатокот од светот сега му вели на северноатлантскиот регион: ние сме мнозинството од човештвото, сакаме свет што е навистина мултиполарен. Во рамките на БРИКС, на пример, Индија и Кина имаат комбинирано население од 2,8 милијарди, или 36 отсто од светското население. БРИКС претставува поголем дел од глобалното производство од Г7 и има поголема куповна моќ на населението. Тоа е најголемата геополитичка промена што се случува пред нашите очи. Во некои делови од американските политички оддели, тие сѐ уште не се свесни за тоа. САД се крајно загрижени за тоа и верувам дека многу од конфликтите се одраз на таа ситуација. Имено, во американските политички кругови многумина длабоко веруваат дека подемот на Кина може да се случи само затоа што „мамеле“. Навистина постојат длабоки идеолошки и расни предрасуди.
За Г7 и за Кина
– Илузија е дека светот се движи кон поделба на Г2: САД повеќе не владеат со светот, ниту Кина, ниту една земја повеќе не може да владее со светот. Реалност е дека имаме мултиполарен свет, но немаме политичко признание за него, ниту имаме ставови што треба да го поддржат безбедниот мултиполарен свет.
Кина ќе продолжи да биде многу влијателна, САД, се разбира, ќе останат влијателни. Сепак, Кина има голем број домашни причини за загриженост, на пример значителен пад на демографскиот раст. Според процените на ОН, Кина ќе има околу 800 милиони од денешните 1,4 милијарда жители на почетокот на следниот век. Кина има поважни грижи отколку дали да го преземе „лидерството“ на светот. Треба да имаме меѓународен поредок заснован на меѓународното право и на Повелбата на ОН.
За ЕУ и за Балканот
– Во овој момент, Европската Унија ја загуби уметноста на дипломатијата. Европските дипломати се најголемите поттикнувачи на војна, почнувајќи од германскиот министер за надворешни работи и продолжувајќи со кругот во Брисел. Ништо што личи на дипломатија не излегува од Европа во моментот кога е во прашање војната во Украина, ниту пак Велика Британија, која секогаш е воинствена. Ова е очигледно под влијание на САД. Но, без оглед на причината, тоа е вознемирувачко. Балканот секако треба да биде загрижен, како и остатокот од светот. Сепак, Балканот е блиску до непријателства. Загрижувачки е тоа што сите сме поставени на пат на ескалација на конфликтот меѓу двете најголеми нуклеарни суперсили.
Пари и инфлација
Некои веруваат дека сме сведоци на раѓањето на тројката Бретон Вудс: нов светски (монетарен) поредок во центарот на валутите засновани на стоки од Исток, што веројатно ќе го ослабне системот на евродолар и ќе придонесе за инфлаторните сили на Запад. Дали би се согласиле?
– „Бретон Вудс три“ му е неопходен на светот. Освен што тоа нема да се случи во Њу Хемпшир. Тоа може да се случи во Њу Делхи, под покровителство на Г20, или, да речеме, во Бразилија. И нема да се вика „Тројцата на Бретон Вудс“, но дефинитивно ни треба ремонт на глобалната финансиска и монетарна архитектура и јас работам многу напорно на тоа. САД направија добра работа да ги забрзаат дискусиите за глобалните монетарни реформи, бидејќи тие упорно ги конфискуваа девизните резерви на други земји, а тоа нè става на патека на забрзување за монетарните реформи. Затоа што вашите пари не се сигурни во долари ако водите поинаква надворешна политика од Америка, како што се случи со Венецуела, Русија, Иран, Северна Кореја, Авганистан. Америка едноставно вели: Вашите пари сега се наши. Така, денес е малку ризично да чувате пари во долари ако не сте дел од сојузот со САД.
