Периодов, во Охрид, во тек е 55-та Летна школа на Меѓународниот семинар по македонски јазик, на кој учествуваат шеесетина семинаристи од седумнаесет држави, кои имаат желба да го научат и да го изучуваат македонскиот јазик, што претставува негова најреална меѓународна афирмација. Во рамките на оваа летна школа, професори македонисти, но и научници од други хуманистички профили ги запознаваат семинаристите со посебностите и вредностите не само на македонскиот јазик туку воопшто на македонскиот културолошки профил. Како едно од предавањата на годинешниов Семинар по македонски јазик, кое ги поврзува историските и современите предизвици на македонскиот јазик, беше она подготвено од професорите Елка Јачева-Улчар, Лазе Трипков и Ласко Џуровски. Нашиот весник од самиот почеток, па сѐ до завршувањето на Летната школа ги следи сите настани. Во денешниот број го издвојуваме предавањето на Ласко Џуровски, кој се осврнува на примената на кирилицата во дигиталната типографија, односно на (не)правилната употреба на графемите од македонската кирилица во дигиталната типографија
Седмичен пресек од работата на 55-та Летна школа по македонски јазик
Во својата студија за предизвиците на македонската кирилица во дигиталната типографија, Ласко Џуровски тргнува од состојбата дека „технологијата иако решава некои проблеми, создава и нови, особено кога станува збор за употреба на кирилични фонтови со букви што не припаѓаат на македонската кирилица“.
– Македонското кирилично писмо, како рамноправен дел од светската типографија, заслужува со напредокот на технологијата да биде надградено и приспособено на актуелните дигитални типографски трендови за негова понатамошна непречена примена во сите сфери на современото живеење, на сите медиуми, печатени или дигитални.
Со проектот „Македонска глаголица. Македонска кирилица“ се трудиме да укажеме на значењето на она што сме го имале, ова што го имаме и тоа што треба да го надградиме и зачуваме за да го имаат идните наши генерации. Во мојот дел од овој проект, кој е посветен на состојбата на македонската кирилица денес, се фокусирам на примената на кирилицата во дигиталната типографија.
За жал, технологијата иако решава некои проблеми, создава и нови, особено кога станува збор за употреба на кирилични фонтови со букви што не припаѓаат на македонската кирилица.
Така, во многу случаи во Македонија се користат фонтови со бугарски или со руски букви, иако ние имаме свои, македонски, карактеристични само за македонската кирилица и токму тие ја прават уникатна и различна од сите други светски кирилични писма. Го кажувам ова без намера никого да навредам или потценам, туку со цел да обрнам внимание на потребата од нагласена едукација во областа на употребата на македонската кирилица, особено во овие тешки времиња кога сме сведоци на негирање на сѐ што е македонско.
Свеста за правилна употреба на македонската кирилица, кај нас сѐ уште е на ниско ниво, особено на социјалните мрежи. Затоа, неопходно е да изнајдеме соодветен начин за унапредување и презентација на нашите културни посебности претставени преку македонското кирилично писмо.
Тоа можеме да го постигнеме единствено со соодветна едукација за изгледот и значењето на македонската кирилица и нејзината соодветна употреба во сите сфери на културата, на сите медиуми.
Едукацијата посветена на изгледот и примената на кирилицата на дигиталните медиуми отсуствува од програмите на националните установи, кои би требало да бидат водечка сила во промовирањето на тие наши уникатни културни вредности, кои нѐ прават, како народ и нација, единствени и различни од сите други – наведува Ласко Џуровски во своето излагање.
Понатаму во својата презентација наведува повеќе карактеристични примери од секојдневието со недоследностите во примената на македонската кирилица во нејзината дигитална примена. Како своевиден заклучок од примерите ги наведува резултатите од една анкета со едноставно прашање: „Што пишува тука?“, а наведен е зборот „тато“. Фонт: MyriadPro Italic, напишано со тастатура со македонска поддршка.
Анкетата е спроведена во текот на летото 2020 год., во месеците јуни, јули и август, во градот Скопје. Број на испитаници: 1.000. Возраст на испитаниците: од 10 до 70 години.
Резултати од анкетата:
– 68,4 отсто, односно 684 испитаници одговориле дека пишува ТАТО
– 31,6 отсто, односно 316 испитаници одговориле дека пишува МАМО, нагласувајќи дека читаат на латиница.
Возрасната граница испитаници што тврдеа дека пишува ТАТО се движеше до 40 години. Повозрасните испитаници точно прочитаа што е напишано на примерот, со прашање дали станува збор за пишување на кирилица или на латиница.
Џуровски констатира дека во Република Македонија постои општа законска поставеност за македонската кирилица. Но прашањата што тој ги отвора одат во насока: како веќе постојните стандарди на нашата азбука да се применат во информатичката технологија и притоа да функционира како системско решение, поради забележаните недоследности во нејзината практична употреба.
Прашањето од практична природа, на кое Џуровски нуди неколку одговори, гласи: Што можеме да направиме за правилно да ги пишуваме македонските кирилични букви?
1. Да се потрудиме да употребуваме фонтови што содржат автентични македонски кирилични букви (најсоодветно решение)
2. Поединечно да ги уфрлуваме македонските букви преку Glyphs-палетата во апликациите на Adobe (многу бавно)
3. Да користиме скрипти што вршат автоматска замена на бугарските/руските букви со македонски букви (малку побрзо)
4. Ништо (најбрзо и најчесто применувано решение)
Сепак, понатаму во излагањето констатира дека постои трајно системско решение за правилна употреба на македонските кирилични букви. Неколкуте чекори што треба да се направат се следниве:
– Да се дефинира изгледот на секоја македонска кирилична буква поединечно и да се документира во соодветните државни институции.
– Да се купи соодветен уникод-број за сите уникатни букви на македонската кирилица.
– Да бидеме храбри и практични, да го промениме со официјална одлука изгледот на малата буква „ѓ“ (Предлог за промена на изгледот на малата буква „ѓ“ од македонската кирилица во пишувањето со стилот Италик)
– Да програмираме македонска тастатура, или официјално да побараме софтверските компании да го направат тоа. Таа тастатура би била поврзана со карактеристичните македонски кирилични букви.
Во резимето на своето излагање, Ласко Џуровски предлага можни решенија за недоследностите во употребата на македонската кирилица.
А) УМНО РЕШЕНИЕ
– Употребувајте кирилични фонтови што содржат автентични македонски кирилични букви
Б) ПРИВРЕМЕНО РЕШЕНИЕ
– Користејќи скрипти да ги менуваме бугарските/руските букви со наши
и да ги модифицираме фонтовите така што бугарските/руските букви ќе ги замениме со македонски.
В) ТРАЈНО РЕШЕНИЕ
– Локализација на системско ниво — Windows, Mac, Linux, со програмирање македонска тастатура, која директно ќе биде поврзана со буквите карактеристични само за македонската кирилица од страна на овластените државни институции.
На крајот, Џуровски укажува дека покрај развојот на технологијата, соодветната едукација, во грижата за македонска кирилица и клучниот фактор сме НИЕ САМИТЕ.
Македонското кирилично писмо, како рамноправен дел од светската типографија, заслужува со напредокот на технологијата да биде надградено и приспособено на актуелните дигитални типографски трендови за негова понатамошна непречена примена во сите сфери на
современото живеење, на сите медиуми, печатени или дигитални, вели Ласко Џуровски
– Треба да се избориме македонската кирилица да биде рамноправна со другите светски писма, кирилични и латинични. На крајот, можам да констатирам дека на македонската кирилица ѝ е потребен „генерален ремонт“, односно нејзино приспособување на дигиталната типографија во секој сегмент. Дигиталната типографија оди незапирливо напред, а македонската кирилица веќе одамна тапка во место. Институтот за македонски јазик и Министерството за култура на Република Македонија како најповикани институции, судејќи според нивните активности посветени на кирилицата, не се заинтересирани за нејзината иднина. Со таа инертност, всушност, игнорираат еден од клучните темели на нашиот идентитет – македонското кирилично писмо. Македонскиот јазик и македонското кирилично писмо се наше непроценливо културно богатство. Тие се загрозени пред сѐ од самите нас, кога зборуваме и пишуваме неправилно и несоодветно. Затоа, да ги употребуваме правилно, да ги афирмираме и потврдиме во светот како скапоцена придобивка од една стара култура и цивилизација што заслужува почит и поклонение – заклучува Ласко Џуровски. Ј.П.
