Хуанјо Олер, едукатор од Шпанија
Фестивалот на приказни за деца и млади „Крошна“ и меѓународниот симпозиум за раскажување приказни „Да ги раскажеме нашите приказни!“, кој се одржа изминатиот викенд во Скопје, во организација на издавачката куќа „Сказнувалка“, беше домаќин на издавачката куќа „Милимбо“ од Шпанија, која имаше работилница за визуелно раскажување приказни, наменета за возрасни што работат со деца во рамките на формално или неформално образование, а ја водеше едукаторот Хуанхо Олер од Шпанија.
Што подразбира визуелното раскажување приказни?
– Бруно Мунари, дизајнер, учител и едукатор, водечка фигура во дизајнот, нè натера да откриеме дека постојат многу начини на читање, не само преку вербален јазик, туку дека може да се читаат и слики и книги, предмети, читајќи не само со видот туку и со другите сетила, приближувајќи им се на визуелните предмети и форми, размислувајќи за нив, ѕиркајќи од нивните страни и дупки. Допирајќи ги можеме да дознаеме за нивната големина, текстура или материја. „Видливото“ за човекот е неговиот главен извор на информации, како што рече Џон Бергер, писател на многу книги за визуелниот јазик. Прво учиме да читаме слики пред да зборуваме и токму кога се појавуваат усниот јазик и пишувањето на училиште почнуваме да ја губиме таа вродена способност да го претставуваме светот преку цртање, во првите години од нашиот живот. На ист начин како што поврзуваме некои зборови со други за да воспоставиме дијалог или вербален јазик, можеме да го направиме тоа со поврзување една слика со друга, доволно е да употребиме слика и веднаш да поставиме друга до неа, создавајќи меѓусебна врска меѓу нив, со што се воспоставува приказна со акциски иницијал. Овие работилници се наменети за сите оние што се љубопитни, кои сакаат да експериментираат и да ги ослободат можностите на книгата како предмет. Формата на работилницата беше патување низ различни игри што ќе ни помогнат да експериментираме со морфологијата на книгата и како го предлагаме нејзиното читање како игра пред другите читатели.
Како дојдовте до вашите визуелни приказни, што ви беше инспирација?
– „Милимбо“ е лабораторија за создавање страст за слики, игра и интеракција, каде што размислуваме, експериментираме и произведуваме книги, играчки и други искуства. Проектот го започна своето патување во 2007 година, нашиот пристап кон играта беше преку илустрирани книги без текст, „тивки книги“ што предлагаат поинакви читања. Потоа се појавија нови експерименти и потреба да се создаваат предмети и игри, но секогаш да се одржува раскажување или наратив. Пример е „Џанглинг“, игра направена од картон, што ви овозможува да изградите џунгла со склопување различни парчиња и исто така нуди различни начини за создавање и играње со животни преку различни предлози за одржување на играта. Овој интерес за играта нè доведе до нови искуства, како што се создавање игри на табла, како „Трејлс тејлс“ или „Маџџџик ресипи бук“, а исто така и создавање игри и инсталации со голем формат.
Нашата врска со малото издание ни овозможува да го доживееме целиот процес одблизу, од дизајнот до создавањето и тестирањето прототипови, процес што го живееме, тесно поврзан со развојот на работилниците каде што го прикажуваме и споделуваме ова искуство и со возрасните и со децата.
Ни се допаѓа описот на „Панталија“, специјалисти за илустрирани книги и одговорни за изданието на списанието „Фуера де маргин“, кои нè дефинираат вака: „Книгите на ’Милимбо’ нè поврзуваат со популарната литература и бајките. Немаат намера повторно да ни ги кажуваат истите приказни; нè упатуваат на имагинарното, каде што почиваат и сè уште се живи тие приказни, нè доближуваат до нив на индуктивен начин и нè тераат да поминеме низ задната врата, поблиску до загатката и набљудувањето отколку до веќе познатиот крај. Кога некој ќе наиде на книгите на ’Милимбо’ на полиците на една детска книжарница, првото нешто што се прашува е дали овие книги се навистина детски. Возрасниот не е сигурен дека оваа книга е за детето; детето не би помислило да ја стави таа книга на полицата на родителите. И токму тоа е суштината на детската литература: уметничката тензија што се провлекува низ полето на односите дете-возрасен. Тие се книги што ја отвораат транзицијата помеѓу детето и возрасниот, книги способни да отворат прашања и во едната и во другата насока“.
Каков е процесот на создавање визуелни приказни?
– Секоја книга е можност да се истражи начинот на раскажување и читање. Не постои единствен начин да се направи тоа, секој нов проект има цел да истражува нови начини за раскажување приказни преку слики. Многупати продолжуваме да работиме со книга развивајќи нови предмети и работилници за да истражуваме како едни со други можат да ја користат и читаат. Кога правиме нова сликовница, понекогаш читањето е само визуелна игра. Но понекогаш воведуваме некој предмет, како што е хартија, лавиринт, карти за играње…
На пример „Тик, так“, книга за времето, кога ги вртите страниците се како во насока на стрелките на часовникот, тик, так, тик, так… е звукот на стрелките на часовникот. На секоја двојна страница, дејството се движи одлево кон десно, со помош на хартија за следење. Потоа, книгата е составена за различни сцени каде што акциската промена е низ хартија за следење.
Кои теми ги опфаќате со работилниците за деца и возрасни?
– Работилниците, и оние за возрасни и оние за деца, се покана да се игра и да се истражува книгата како предмет на современо изразување и интеракција со другите. Во првиот дел на работилницата во Скопје прикажавме неколку објавени книги и други експерименти направени од нас. А во вториот дел игравме на изработка на книги, правевме разни видови книги-предмети, книги во форма на карти, игри со знаци, игри со карти, сценарија од хартија, диорами, мобилни книги… Работилницата за деца „Обратно раскажување приказни“ предлага формална и симболична игра во најчистиот стил на Џани Родари или Роалд Дал, ги расклопуваме и ги играме бајките од усната традиција за да создадеме нови приказни. Работилницата за возрасни „Стани книга“ ги истражува формалните можности на книгата, но и на нарацијата. Книгата ја конципираме малку по малку, од истражувањето, од интеракцијата на нејзините страници. Книгата како маршрута во која наидуваме на неочекувани изненадувања.
Што можат да научат учесниците?
– Пред сè можеме да научиме да се однесуваме со книгите на поинаков начин. Да размислуваме и да ги создадеме, но пред сѐ отсега да ги гледаме како алатка што нуди многу игра, за нас, но и за другите. Токму во овој момент читањето и раскажувањето стануваат игра. Но, како што рече Бруно Мунари, отворената игра нуди многу можности за толкување. Се трудиме да понудиме многу можности за читање, не само една. На тој начин секое читање е ново откритие.
Какво значење и предност нудат овие работилници и приказни?
– „Милимбо“ е експериментална лабораторија и работиме од идеја или концепција до производство и на крајот експериментирање низ нашите работилници. Сакаме внимателно да го следиме целиот процес и затоа сме многу внимателни на секој дел, учиме правејќи и обидувајќи се. Во нашите работилници ги прикажуваме и споделуваме истрагите што сме ги спровеле во секој проект, сакаме да ги тестираме и да ги предложиме како вистинска игра и за возрасни и за деца.
Колку се распространети визуелните приказни, ова е релативно нов концепт за нас во Скопје?
– Моментално овие сликовници со и без текст се начин на уметничко и културно изразување како кино или ТВ-серии и, за среќа, ги наоѓаме во многу книжарници, библиотеки, училишта, културни простори. Тие ни нудат повеќе начини на читање и учење. Децата читаат книги без зборови затоа што можат да читаат слики, да гледаат значења и приказни во фигурите, да му дозволат на детето да измислува со читање, да прави врски и хипотези. Истовремено, тие се начин на поучување на сегашните генерации на естетиката и културно-уметничките текови. Илустрираната книга се етаблира како алатка за учење и се развива во најразновидни формати и медиуми, што доведува до илустрација и нарација преку формати од секаков вид, игри, анимации, изложби… или, како што направивме неодамна, илустрирање и хуманизирање на внатрешниот простор на болницата во Валенсија, градот во кој живееме. Ја охрабруваме целата македонска публика да ја открие нашата работа на нашата веб-страница, блог или социјални мрежи www.milimbo.com.
