Властите во Србија се соочуваат со се пожесток отпор за ископувањето литиум, откако Белград на 19 јули потпиша меморандум за стратешко партнерство за одржливи суровини со Европската унија, и тоа предизвика нов бран речиси секојдневни протести низ целата држава. Централниот протестен митинг е закажан во Белград за денеска, што е рокот што еколошките организации и демонстрантите и го дадоа на српската влада да напише и да достави до парламентот закон за трајна забрана за геолошки истражувања и експлоатација на литиум и бор во Србија.
Организаторите најавија дека на протестот ќе говорат претседателот на здружението „Не дамо Јадар“ Златко Кокановиќ, Љиљана Браловиќ од Здружението на еколошки организации на Србија (СЕОС), научниот советник на белградскиот институт за хемија Драгана Ѓорѓевиќ и актерката Светлана Бојковиќ. Денешниот протест ќе биде последен во низата од 50 собири на граѓани кои почнаа на крајот на јуни во Србија по повод најавата за отворање рудник за литиум во долината Јадар.
Изминативе недели се одржаа протести низ цела Србија каде демонстрантите побараа меѓународната корпорација Рио Тинто, што планира да ископува литиум, да ја напушти Србија. Со меморандумот со ЕУ „за стратешко партнерство во одржливи суровини, синџири за производство на батерии и електрични возила“, владата е охрабрена да започне со ископ на литиум, на што се повеќе се спротивставуваат еколошките активисти, граѓанските движења и опозицијата.
Министерот за внатрешни работи Ивица Дачиќ изјави дека полицијата во Суботица во соработка со БИА уапсила четири лица кои за денеска планирале да ја нападнат полицијата и да предизвикаат насилство и безредие на протестот во Белград.
Клучниот аргумент на демонстрантите е дека ископот на литиум во земјоделски развиениот регион на западот од државата ќе предизвика немерлива штета на животната средина и локалната заедница, а пораките на граѓаните од претходните протести се дека не сакаат да го жртвуваат здравјето. и амбиентот за краткорочни и нејасни економски придобивки. Покрај тоа, лидерите на владата се обвинети за корупција и фаворизирање на меѓународната рударска корпорација Рио Тинто.
Досега во над 50 градови низ Србија се одржани протести на кои присуствуваа илјадници луѓе.
Аферата поврзана со ископ на литиум, планиран од мултинационалната компанија Рио Тинто во западна Србија, во плодното земјоделско подрачје на регионот Јадар, беше актуелизирана пред нешто повеќе од две години, а српската влада во јануари 2022 година соочени со масовни протести на кои тогаш десетици илјади луѓе излегоа на улиците, ја одзеде лиценцата на таа компанија.
Уставниот суд неодамна ја укина владината одлука од 2022 година за одземање на дозволата, а неколку дена подоцна владата брзо донесе нова регулатива и со тоа го „врати во живот“ проектот Рио Тинто. Додека демонстрантите, еколошките активисти и опозицијата ги обвинуваат владините лидери за корупција и лобирање за интересите на Рио Тинто, највисоките владини функционери возвраќаат со обвинувања дека „целта на протестите не е екологијата и здравјето“, големо соборување на претседателот на Србија.
Соочена со нов бран протести, кои се закануваат да станат уште помасовни, власта се обидува да ги придуши со навредливи изјави на највисоките државни функционери во провладините медиуми, а убедена е и во поддршката на европските и германските компании кои ветуваат отворање фабрики за производство на батерии.
Еден од тие обиди е формирање на специјален здравствен тим во Министерството за здравство што треба да ги следи сите здравствени аспекти и закани од потенцијално ископување на литиум и стратешки суровини. Министерот за здравство Златибор Лончар вети дека овој тим ќе ги открие сите мислења и предлози и на терен ќе провери што се планира и какво влијание има врз здравјето и околината.
Локалните медиуми објавија дека четворица од осумте членови на тимот здравствени експерти се на списокот од над 2.000 луѓе кои ја поддржаа листата „Александар Вучиќ – Србија не смее да запре“ на изборите одржани на крајот на минатата година.
Претседателот на Здружението „Не го даваме Јадар“ Златко Кокановиќ ги повика граѓаните на Белград и сите граѓани на Србија во што поголем број да присуствуваат на протестот закажан за сабота на 10 август во Белград.
Кокановиќ за агенцијата Бета изјави дека протестот во Белград не е само за отворање на рудникот за литиум во Јадар, туку целта е да се спречи владата да дозволи странски компании да отвораат рудници насекаде во Србија.
– На тој собир ќе ги објавиме следните чекори за спречување на отворање на рудници за литиум низ Србија – рече Кокановиќ.
Оваа борба, додаде тој, е над политиката и над верските, националните и сексуалните ориентации.
– Луѓето треба да разберат дека такви какви што сме на 10 август и наредните денови, такви ќе бидеме засекогаш. Ова е буквално борба за опстанок на Србија… Ако помине проектот за експлоатација на литиум и бор во Јадар, ќе помине сите останати на територијата на целата држава и ќе бидеме претворени во рударска колонија – рече Кокановиќ.
Еден од организаторите на најавениот протест против ископ на литиум во Белград, Небојша Петковиќ од Здружението откри дека по оваа средба ќе има блокади, но не откри кои точки ќе бидат блокирани.
Запрашан како граѓаните треба да се подготват за настаните в сабота, Петковиќ изјави дека луѓето треба „да носат опрема за ден или два за да можат да останат на одредена локација“.
