Вртоглавица, гадење, главоболка, губење на концентрацијата, пад на когнитивните способности и проблеми со слухот поради интензивен звук што предизвикува болка, тоа би биле симптомите на синдромот Хавана. Најпрво беше забележан кај американските и канадските дипломати во Куба во 2016 и 2017 година, па оттука и името, а потоа во Кина во 2018 година, па случаите зачестија. Потоа следуваа слични пријави во Австрија, Германија, Русија, Таџикистан, Киргистан, Узбекистан, Виетнам, Грузија, Колумбија, Индија, Полска, Тајван, Австралија. А, не беше заобиколена ниту Србија, кога во септември 2021 година беше евакуиран агент на ЦИА бидејќи, како што објави „Волстрит журнал“, имал невролошки напад од непознати причини или, сосема веројатно, поради синдромот Хавана. Конечно, неколку стотици луѓе пријавиле слични сензации и било заклучено дека станува збор за напад, најверојатно микробранова радијација или звучно оружје, кој погодил точно одредени луѓе и останал под нивото на откривање.
Пред две години портпаролката на Белата куќа Карин Жан-Пјер изјави дека „американската разузнавачка заедница заклучила дека Русија не била вмешана во синдромот Хавана“. И покрај тоа, една нова истрага стана централна вест.
Истрагата ја започнаа редакциите на „Инсајдер“, руски истражувачки вести, програмата „60 минути“ на Си-би-ес и германски „Шпигел“ и, како што тврдат, дошле до сосема нови докази. Меѓу другото, за жртвите од овој синдром заедничко е тоа што работеле на прашања за Русија или соработувале со украинската полиција, обучувајќи ја како подобро да ги организира своите разузнавачки служби.
Нема научно објаснување
Кубанската влада започна истраги веднаш штом се случи првиот случај, но меѓу повеќе од илјада испитаници, кои биле во контакт со американски или руски државјани, не беше пронајден никој што имал слични заболувања. Конечно, пред четири години Куба објави дека нема научно објаснување за т.н. синдром Хавана и дека науката не може да го потврди постоењето на високоенергетско оружје, како што дотогаш беа опишувани нападите. Се разбира, американската влада не им веруваше на Кубанците, па го повлече најголемиот дел од амбасадата и ги протера кубанските дипломати.
Во Америка првата истрага ја спроведе „Џејсон груп“, независна научна советодавна организација што работи за владата и главно се занимава со чувствителни прашања од науката и технологијата. Основана е во шеесетите години на минатиот век, кога руски „Спутник“ полета во вселената, со цел да помогне во прашањата за одбраната и оттогаш е составена од најценетите научници. Нивната студија покажа дека нема докази дека имало каков било напад и дека симптомите на кои се жалеле пациентите можеле да бидат предизвикани од многу нешта, вклучувајќи го и звукот што го испуштаат штурците за време на парењето, со оглед на тоа што се користат снимки од места на кои тој звук бил најприсутен каде што имало некои од пациентите.
Малку подоцна, американскиот национален институт за здравје објави, заедно со истражувачки тим од Министерството за здравство, извештај за синдромот Хавана. Заклучокот е дека причината би можела да биде микробранова радијација, иако тоа не е нужно насочен напад, туку дека може да биде и во хемикалии или заразни болести на кои биле изложени. А причината не мора да биде иста за сите, со оглед на различните симптоми и различниот интензитет и искуство. На пациентите не им биле дијагностицирани трауматски повреди или потрес на мозокот, за што првично се зборуваше. Невролошките нарушувања на кои се жалеле може да бидат предизвикани и од стрес.
Во октомври 2021 година претседателот Џо Бајден го потпиша Законот за Хавана, со кој се обезбедува финансиска компензација на жртвите, и вети дека „ќе дојде до дното на овие инциденти, ќе ги открие причините и ќе ги идентификува одговорните за нив“. Во ноември истата година Вилијам Брнс, директор на ЦИА, за време на посетата на Москва, наводно ги предупредил своите руски колеги дека „ако се покаже дека Русија е поврзана со синдромот Хавана, ќе се соочи со последици“. Руските власти одговорија дека немаат никаква врска со тоа. Во март 2023 година седум американски разузнавачки агенции објавија извештај во кој се наведува дека „достапните разузнавачки служби ја оспоруваат вмешаноста на американските противници во пријавените инциденти“.
Ајде да ја слушаме науката
– По седум години истрага, време е да му се стави крај на синдромот Хавана. Ако го направиме тоа, ќе ја научиме најважната лекција: слушајте ја науката. Ако политичарите продолжат да ги оспоруваат заклучоците на своите разузнавачки агенции дека не се политички целисходни, синдромот Хавана наскоро може да стане синоним за други теми од маргините на науката, како што се Бигфут (суштество како мајмун што наводно талка низ Америка), чупакабра (наводно суштество со карактеристики на влечуга, куче, кенгур) или киднапирања од вонземјани – вели Роберт Бартоломеј, социолог, професор на Универзитетот во Окленд и коавтор на книгата „Синдром Хавана: масовна психогена болест и вистинската приказна зад мистеријата и хистеријата на амбасадата“.
Роберт Балок, негов колега со кого работеше на книгата, објасни за што станува збор.
-Сè што учиме е под влијание на нашите верувања и нашите информации за заднината. Нашите верувања можат да ги променат фактите. Тоа е суштината на сето тоа. Тоа е совршен пример за тоа дека ако верувате во нешто, има добри шанси да се случи тоа. Цело време се случува тоа. Постои дури и нешто што се нарекува ноцебо-ефект, спротивно од плацебо-ефектот. Тоа го видовме за време на испитувањата на вакцините против ковид-19: неодамнешните студии сугерираат дека најмалку 50-75 проценти од луѓето пријавиле симптоми врз основа на она што го виделе во плацебо-групата. Последицата е ноцебо-ефектот, тоа е другата страна на плацебо-ефектот, а тоа се случува кога човек, поради влијанието на некоја информација врз неговата свест, сугестивно верува дека некој лек или процедура ќе му ја влоши здравствената состојба – вели Балок.
До денес не се познати вистинските причини за синдромот Хавана. Научниците и експертите изнесоа различни теории, од психосоматика и масовна психоза до насочена изложеност на микробранова радијација. Истовремено новиот извештај доаѓа во време кога Конгресот треба да гласа за испраќање помош за Украина, тема што долго време предизвикува бес. Владата беше нападната и за криење информации за нападот и улогата на Русија, бидејќи тоа всушност беше воен чин. Имаше и обвинувања дека авторите на книгата биле предавници и шпиони.
Дали ова е крајот на приказната или сепак ќе се разговара за тајното руско оружје по наводните нови откритија, ќе се види кога ефектите од овие теми ќе го покажат својот потенцијал. И кога ќе размислите што може да донесе таквата „упорност во верувањето“ во овој момент. Или ќе остане уште еден рекорд на масовна болест предизвикана од психолошки притисок.
