На прв поглед формирањето на новата влада на Црна Гора се чини дека претставува победа за прозападните сили во земјата, анализираат Кенет Морисон и Срѓа Павловиќ
Формирањето на новата коалициска влада во Црна Гора, по долги преговори меѓу партнерите и со формално претседавање од лидерот на движењето „Европа сега“ (ПЕС), Милојко Спајиќ, беше потврдено на 31 октомври. Тоа беше договорено пет месеци по предвремените парламентарни избори во јуни. Тоа го означи крајот на периодот на преговори за формирање влада, низ кој се наѕираа изгледите за нови парламентарни избори, а уште повеќе нестабилност. Голем број медиуми мислеа дека новата влада на Црна Гора е „про-ЕУ“ и дека затоа навестува „нов период на стабилизација“. Но дали таквите тврдења го заматуваат она што всушност се случува во земјата?
Спајиќ изјави дека неговата влада ќе биде фокусирана на економските прашања и неопходните судски реформи и дека ќе настојува да се оддалечи од етничките и верските спорови што го карактеризираа црногорскиот политички пејзаж во последните години. Поголемите чекори кон реформите потребни за членство во ЕУ и да се биде „добар партнер“ во НАТО беа претставени преку надворешнополитичките обврски што ги пренесе новата влада. Сепак, со поблиска проверка, може да се види дека спротивно на наративот дека ПЕС е „про-ЕУ“ и „центристичко“ движење е силата на просрпските и проруските политички сили во земјата, кои му се приклучија на НАТО во 2017 година. Коалицијата „За иднината на Црна Гора“ (ЗБЦГ), без чија поддршка не можеше да се формира влада, ја доби функцијата претседател на парламентот, со дополнително поттикнување дека во блиска иднина може да добијат четири министерски места.
Составот на новата влада и поддршката што ја презеде исто така јасно го покажуваат значителното влијание и на Српската православна црква (СПЦ) и на авторитарниот претседател на Србија, Александар Вучиќ, врз политичките случувања во Црна Гора. Последователно, веројатно е дека новиот премиер, како и претседателот на земјата Јаков Милатовиќ – и двајцата пристигнаа на политичката сцена како кадри на СПЦ и страсни поддржувачи на „величествените литии“, протестите предводени од СПЦ против „закон за верски слободи“ во 2019 година – првенствено ќе им служи на интересите на оние што ги доведоа од опскурност до најмоќни политички позиции.
Спајиќ, сепак, направи многу за да ги увери партнерите на Црна Гора во САД и ЕУ дека неговата влада е влада со која можат да соработуваат. Сепак, политичката судбина на премиерот зависи првенствено од континуираната поддршка на коалицијата ЗБЦГ, која вклучува голем број клучни фигури од сега веќе непостојниот Демократски фронт (ДФ). Водечка фигура во ЗБЦГ е новиот претседател на црногорскиот парламент Андрија Мандиќ, четнички „војвода“ што има блиски односи со Кремљ. Тој исто така гласно се спротивстави на независноста на Црна Гора и членството во НАТО. Покрај тоа, тој беше прогласен за виновен за вмешаност во наводниот државен удар поддржан од Русија во октомври 2016 година, пред да му биде укината казната по парламентарните избори во август 2020 година. Сепак, тој сега претседава со парламентот на земјата. Како и да е, тој најверојатно ќе биде повеќе придушен во годината што претстои, имајќи предвид дека ЗБЦГ внимава на идните министерски места.
Последното бојно поле во „србизацијата“ на Црна Гора е претстојниот попис на населението. Владејачката црногорска елита го смета тој процес како можност за промена на кревката рамнотежа на националната и етничката определба во корист на оние што се декларираат како Срби. Дури и ако резултатите покажат само неколку процентни поени повеќе во споредба со пописот од 2011 година, просрпските политички сили ќе се стекнат со моќна пропагандна алатка, која ќе ја искористат за да ја легитимизираат својата (крајна) желба да повикаат нов референдум за тоа дали Црна Гора треба да остане независна или да се обедини со Србија. За оние што не ја следат внимателно црногорската политика, тоа може да изгледа чудно. Но, насоката на патување во изминатите три години значи дека сѐ е можно. Згора на тоа, поборниците на српскиот свет, цврсти во нивното убедување дека процесот е неповратен, трпеливо ќе го чекаат својот момент. Во фебрилна геополитичка средина во која меѓународното внимание е концентрирано на друго место, тие веруваат дека можеби се блиску. Навистина, Александар Вучиќ изјави дека исходот од претстојниот попис е поважен за него отколку изборните резултати во Црна Гора.
Меѓутоа, во моментов, реториката на новата влада е дека евроатлантската надворешна политичка ориентација на Црна Гора останува непроменета и, барем на краток рок, може да има малку до никаква загриженост да се забележи во овој поглед. Сепак, целта на ЗБЦГ и нивните политички сојузници е прво да ја одземат контролата врз лостовите на моќта, на државните институции. Именувањето на Андрија Мандиќ за претседател на парламентот беше важен чекор во таа насока. Навистина, покрај тоа што може да ги одреди природата и динамиката на законодавната агенда, Мандиќ, донекаде неубедливо, изјави и дека Црна Гора останува на постојаниот курс на евроатлантизмот. Сепак, тешко дека би било претерана реакција да се посомневаме дека тој само им упатува на црногорските партнери во ЕУ и во НАТО, сето тоа во обид да ја смири загриженоста на САД.
Па, што е со западните партнери на Црна Гора? Во студената светлина на денот треба да се заклучи дека тие – со обидот да го доведат Александар Вучиќ во западниот дел – несвесно го олеснија де факто преземањето на Црна Гора од страна на просрпските сили, во кои има и такви што имаат добро документирани врски со Москва. Откако ја внесе Црна Гора во НАТО во 2017 година, Западот во голема мера ги затвори очите пред неоколонијалните апетити на Вучиќ кон Црна Гора, кои создадоа вистински опасности не само за Црна Гора туку и за Босна и Херцеговина и Косово. Историјата нè учи дека смирувањето на автократ никогаш не води до мир и стабилност. На штета на сопствените долгорочни интереси, Западот предолго стоеше настрана додека просрпските партии ја консолидираа контролата врз Црна Гора, дополнително дестабилизирајќи ја земјата што веќе беше зафатена од длабоки политички поделби. Покрај тоа, тие ги оставија локалните западно ориентирани политички и интелектуални елити – од кои некои тврдат дека Западот ги потценува опасностите од руските обиди да ја поттикне нивната агенда во регионот – во позиција на голема вознемиреност, во која се плашат од напуштање и предавство од нивните западни сојузници. Многумина, и покрај доказите за спротивното, се држат до надежта дека, порано или подоцна, тие сојузници ќе сфатат дека итно е потребна промена на политиката.
Сепак, би било нереално да се префрли вината само на западните сојузници на Црна Гора. Поголемиот дел од одговорноста за сегашната состојба е на Демократската партија на социјалистите (ДПС), која беше на власт три децении, иако во различни коалициски влади во кои беа вклучени граѓански партии и оние што го претставуваат хрватското, албанското и бошњачкото гласачко тело. Се разбира, ќе има и такви што тврдат дека на ДПС и на неговите партнери во власта треба да им се даде признание за давањето независност во 2006 година и за членството во НАТО во 2017 година. ДПС и нивните партнери во власта не ги изградија цврстите темели потребни за добро функционирање на државата, со што ја пропуштија можноста да создадат професионална, независна и непартиска државна бирократија и институции. Тие кревки институции, поткрепени со структурно слаби основи, се распаднаа во годините што поминаа откако ДПС ја загуби власта. И токму тој неуспех го олесни политичкото преземање на Црна Гора отколку што инаку би можело да биде.
