Македонскиот стрип има богата историjа

ФИЛМ+ИНТЕРВЈУ+АЛЕКСАНДАР СТЕВАНОВ

„Сѐ додека потребата за авторско изразување е главна причина за постоење на стрипот кај нас, не може да разговараме за вистински прогрес на оваа уметност на македонско тло. Во светот стрипот е мултимилионска индустрија, а кај нас се сведува на хоби и професија во слободно време“, вели Александар Стеванов, сценарист, хроничар и стрип-цртач

Разговара: Гордана Блажевска

Александар Стеванов завршил медицина на факултетот во Варна, но изгледа дека е еден од ретките среќници на кого хобито му станало професија, па така, на нашата јавност и е најмногу познат како стрип-цртач, сценарист, уредник и хроничар на стрипот. Во моментов работи на проектот „Приказна за лекарот, поетот и стрип-пионерот“, и како што вели, засега тоа е единствената точка на пресекување меѓу овие две негови професии. Се работи за македонско-англиска биографска книга раскажана на нетипичен начин, посветена на еден од првите стрип-автори на просторот на бивша Југославија, кој за разлика од Александар, работел и како лекар.

ФИЛМ+: Вие сте автор на трите тома „Визуелни хроники на македонскиот стрип“, каде се опфатени периодите од 1990 до 2011. Кој беше мотивот и како го направивте концептот, со оглед на тоа дека се работи за хронолошки подредени податоци? Колку беше тешко да се прибере сиот тој материјал?
Александар Стеванов: Велат, потребата е мајка на сите пронајдоци. Во време кога почнав посериозно да се интересирам за историјата на македонскиот стрип – постоеше само една книга, во која настаните беа нецелосни. Па, немајќи од каде да ги проверам и потврдам историските факти, кои ми требаа за моите написи, почнав во 2014 година да ги прибележувам сите стриповски настани, поврзани со Македонија, по хронолошки редослед за свои потреби. Иако со години претходно ја следев стрип-сцената кај нас, се изненадив од бројот на ваквите настани. По неполна година листата стана толку долга, што од проект за сопствени потреби неминовно прерасна во идеја за серија книги, кои чекаат да бидат реализирани.
Се радувам дека три од нив, во кои се опфатени околу 650 хронолошки единици, веќе се реализираа. Но, за другиот дел беше потребен поголем напор за да се пронајдат потребните информации. Сакав да опфатам што повеќе објавени стрипови на македонски автори, но проблемот беше што некои од нив, воопшто, ги нема во нашите библиотеки. Таков е случајот со „Супер Тоше“, на пример. Иако печатен во тираж од неколку илјади примероци и своевремено исклучително популарен, не можеше да се најде ниту еден примерок, па така, за информации за некои епизоди, морав да се обратам на стотина адреси.

Дали ќе следува и четврти том, всушност, колку се планирани?
-Четвртиот и петтиот том, кои го опфаќаат периодот 2012 – 2019 година, се во завршни подготовки. Со поддршка од Министерството за култура се надевам дека ќе излезат во наредниве две години (македонскиот стрип има интересна историја, која е побогата одошто се мисли).

Автор сте и на сценарија на неколку албуми. За што станува збор?
-Пишувањето сценарија е првата активност со која посериозно влегов во светот на стрипот. Се јавувам како автор на текстовите на сите објавени стрипови во третиот и во четвртиот број на публикацијата „Стрип Алманах“. Меѓу другите, во нив се објавени секвенцијални дела што ги работев со Весна Ничевска, која е заслужна што почнав да се занимавам со стрип, потоа Мирко Бојаџијевски, Катерина Николовска, Стефан Коцевски и Дарко Богданов. Со последниот од нив, минатата година ја објавивме стрип-збирката „ÆgriSomnia“, која претставува заокружување на нашето десетгодишно познанство и соработка. Автор сум и на малата сликовница „Девојче на Месечината“, која е мое единствено публикувано дело каде што сум сценарист и илустратор. Токму деновиве дознав дека нејзиниот тираж е веќе распродаден.

Стрипот во Македонија, заедно со успесите, се резултат на ентузијазмот на поединци. Како да се подигне заинтересираноста кон стрипот, да се зголеми бројот на консументите, да се афирмира македонскиот стрип во пошироки рамки? Дали треба да се следат активностите што ги има Стрип-центарот во Велес, кој е и еден од најактивните во Македонија?
-Тоа е прашање кое не е многу тешко да се одговори, но тешко е да се реализира одговорот. Сѐ додека потребата за авторско изразување е главна причина за постоење на стрипот кај нас, не може да разговараме за вистински прогрес на оваа уметност на македонско тло. Во светот стрипот е мултимилионска индустрија, а кај нас се сведува на хоби и професија во слободно време. Потребно е да се направат напори за одржливост на домашниот стрип, а освен со поддршка од државата, најголема разлика во таа насока можат да направат консументите. Многу пати во историјата досега се покажало дека стрипот ги имал своите комерцијални пикови првенствено поради интересот на читателите.

Вашата успешна соработка со Катерина Николовска е потврдена со освоени награди за два стрипа, каде што се појавувате како сценарист. Од што се раководите кога одлучувате илустрациите да ги направи некој друг, а не вие?
-Не постои уметничко дело во кое не е вградено макар едно зрно од духот на неговиот автор. Верувам дека уметничките дела се духовен одраз на нивните создавачи, па така некако ги избирам и соработниците или подобро кажано, со својата уметност тие самите се „регрутираат“. Тешко ми е да замислам некој друг да стои потпишан како илустратор на „Мачорот што сакаше да стане крал на светот“ и „Приказна за безбојното мече“, стрипови што Катерина ги реализираше во волшепство од линии и бои, а што на крајот нѝ донесе и неколку меѓународни признанија.

Стрипот по својата форма и содржина е речиси ист со една книга на снимање, што се користи при снимање филм: тука се сценариото и цртежите кои ги прикажуваат главните кадри т.е. планови на снимање. Дали би додале уште нешто?
-Филмот и стрипот се уметности со сроден генетски материјал. Ако најкратката дефиниција за стрип е приказна во слики, филмот би бил таква во подвижни слики. Единствената суштинска разлика меѓу нив е дејствието кое кај филмот се развива темпорално, а кај стрипот – просторно. Имајќи го предвид последното, како што посочува теоретичарот Скот Меклауд, филмската лента гледана без посредство на проектор е разреден стрип. А, со оглед на тоа што филмот како уметност токму од неа го влече својот назив, излегува дека неговото етимолошко потекло е од еден суштински стрип. Како што и вие начнавте во прашањето, стрипот може да се посматра и како филм на пониска етапа од својот еволутивен развој.
Стриповско-филмската испреплетеност во последните дваесетина години можеби најизразито се манифестираше со масовната преселба на стрип-ликовите на големото платно. Толкувајќи еден таков стрип-мигрант, минатата година Жоакин Феникс дури и се закити со „Оскар“. Но, секако има и обратни примери. Па така, на пример, првиот стрип-албум на македонски јазик, „Мис Стон“, е правен според истоимениот филм од 1958 година. Во доказниот материјал за испреплетеноста на двете уметности би можело да се каже и тоа дека режисерот на овој филм, Жика Митровиќ, во младоста и самиот се занимавал со цртање стрипови.

Имате освоено 24 награди меѓу кои и неколку благодарници. На што работите сега и кои се вашите идни планови?
-До пред некое време работев летеринг на два проекта. Првиот е „Потрагата на Коран“, според сценарио на режисерот Гоце Цветановски. Со својот обем, ова дело што со нетрпение го очекувам, е едно од најамбициозните во целокупната македонска стрип-историја. Другиот проект е насловен „Бестрашниот“ и е целосно авторски стрип-албум на Дарко Богданов. Заедно со Гоце Панговски работиме на преводот на споменатата книга, „Приказна за лекарот, поетот и стрип-пионерот“. Покрај наредната „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, ќе се вклучам во еден меѓународен истражувачки проект на тема „историски стрип и стереотипи“, што кај нас го реализира Стрип-центарот на Македонија. И покрај сето ова, се надевам дека ќе најдам време да напишам и неколку сценарија за стрип кои чекаат подолго време да се преселат од светот на имагинацијата во „реалноста“.

,,Нова Македонија“ не одговара за содржините во прилогот ,,Филм +“. Одговорноста за содржините и за изнесените ставови во текстовите е на редакцијата на ,,Филм +“, која е надворешен соработник на ,,Нова Македонија“.