До неодамна, есенското небо ја поднесуваше улогата на македонското знаме – го вееше привидот на живите бои наспроти сивилото што расте, но најпосле и тоа се предаде: небото над Македонија ја пресликува состојбата на земјата – сиво, тешко и прекршено, сиромашно со бои. Само бистите во тоа сивило изгледаат (засега) свои на своето.
Земјата, сепак, останува на мртвите. Можеби и на понекој ангел, ако им веруваме на „Крилјата на копнежот“ во режија на Вим Вендерс (каде што еден од сценаристите е годинешниот добитник на Нобеловата награда за литература, Питер Хандке).
Филмот е снимен само две години пред падот на Берлинскиот ѕид, чија триесетгодишнина измина деновиве, едновремено со онаа неславна годишнина од срамното рушење на стариот мост во Мостар. Да си помисли човек дека целата историја е градење ѕидови и мостови меѓу исти народи и нивно рушење. До ново премостување и(ли) преѕидување.
„Крилјата на копнежот“ или „Небото над Берлин“ ја прикажува перспективата над (тогаш) поделениот Берлин, односно Западен Берлин, виден низ очите на ангели.
Слепи за човечкото искуство, ангелите се слепи и за боите на животот. Метафората на ова неискуство како последица на „исклученост“ од смртноста е преточена на екранот во спектарот на сивите тонови, наспроти живите бои, кои бликнуваат во сцените каде што луѓето се сами.
Берлинскиот ѕид, кој ја материјализира Железната завеса меѓу истокот и западот за време на Студената војна, филмот го надраснува, поточно го премостува и прераснува во „видиковец“ за поголеми поделби меѓу вечното и минливото, минатото и миговното. Филмот го посочува животот (и љубовта) како единствена реалност во времето и можност да се доживеат боите, како чувствен еквивалент на самиот живот, независно од внатрешните недоумици, превирања и драми. Да се (до)живее, симболично – во бојата на крвта, вкусот на кафето или студот на кожата…
Но слојот што го „загребувам“ во колумната е желбата на еден од ангелите да ја напушти удобноста на бесмртноста и вечноста, за да влезе (слезе) во историјата на светот.
Да ја напушти улогата на (не)обичен спектатор. Ангелот е растргнат меѓу неможноста да дејствува врз она што го сведочи и неможноста (или одбивањето) да остане рамнодушен. Подготвен е да ги размени крилјата на вечноста за крилјата на копнежот. Да стане човек. Сеедно што Берлинскиот ѕид, низ кој дотогаш како ангел поминува (симболично) без никаков проблем, ќе стане тврда препрека и закана за неговиот смртен еквивалент – човекот. Би рекол дека ангелот знае за краткиот век на ѕидот/вите во времето, иако за неговите современици изгледа траен. Историјата сепак подучува дека ѕидовите се градат побрзо од мостовите, а мостовите се рушат побрзо од ѕидовите.
Стариот мост во Мостар се градел девет години, а е срушен за миг. Уривањето на Берлинскиот ѕид траело речиси година и половина. Во реалноста, за разлика од филмското платно, долго откако ѕидовите се срушени, а мостовите обновени, потребно е многу повеќе време да се вратат боите на животот во неговиот вистински простор.
Во едно филмско сиво утро, како она над Берлин, раскрилено над градот како птица што не може да полета, ја газам улицата што уште го носи името Македонија (без онаа додавка), можеби истата на која првпат во времето на Студената војна (по катастрофалниот земјотрес во Скопје) се сретнале американски и советски воени сили да им помогнат на настраданите. Некогаш мост меѓу „застудените“ во својата лична агонија на „преживеан“ земјотрес, улицата и сè што го носи нејзиното име, е на прагот на своето духовно умирање. Отворените книжарници и тезгите со стари книги како некаква „инфузија“ ја одржуваат (улицата) уште духовно жива. Но духовното не умира од глад, туку во недостиг од духовно гладни.
Сè помалку минувачи застануваат да погледнат во старите книги. Ги разминуваат, претопени во боите на ноемвриското небо, свиткано до земја. Како под небото на Бодлеровиот Париз, каде што секој си носи на грбот по една огромна химера (митолошко чудовиште) како дел од себе. „Ги турка некаква несовладлива потреба да чекорат… со израз на луѓе осудени вечно да се надеваат“ (од „Секој со својата химера“).
На една од тезгите ми паѓа в очи (како од небо) „Човекот во вселената“ од Јуриј Гагарин и Владимир Лебедев. Книгата е животен тестамент на првиот космонаут, стара точно педесет години, обрабена во обични сиви корици, како и нашето утро, а на изглед целосно нова, неотворена. Единствениот доказ за човечки допир е белешката на магационерот на последната страница, додека нејзината „возраст“ ја издаваат пожолтените страници. Си мислам, зар е можно да лежи непрочитана половина век? Отворам некаде на половина и читам: „Секој не може да биде космонаут. Но тоа не значи дека за оваа служба се потребни надлуѓе. Космонаутите се храбри, закалени, издржливи луѓе и ништо човечко не им е туѓо… способни да се радуваат, да се растажат, да се восхитуваат. Понекогаш емоциите ги мобилизираат духовните сили и помагаат човекот да се снајде и да изврши речиси неостварливи задачи. Во други случаи тие имаат спротивно дејство – ги задушуваат волјата и психата, го прават човекот нерешителен, беспомошен.“
Во услови на бестежинска состојба („зборува“ оваа малечка книга за вселената, човекот и храброста), ниеден од органите на сетилата, освен оној на видот, не дава полни и точни информации за положбата на телото во просторот, зашто единствено очите се развиле под директно влијание на вселената, поради што советскиот научник Вавилов ги нарекува уште и сончеви очи. Оттука е разбирливо, објаснува Гагарин, што затворањето на очите (во бестежинска состојба) кај космонаутите доведува до (просторни) илузии.
За да се запознае со бестежинската состојба, човекот мораше да се пробие во вселената. Македонија, пак, беше принудена да се откаже од своите потпори во идентитетот и историскиот континуитет, за да влезе во светот на загубената тежина и (неб)иднина.
Додека европската „неумолива Венера со своите мермерни очи гледа некаде далеку“ (Бодлер), а политичките елити на Македонија гледаат со очи полни занес во земниот Марс (НАТО), Меркур помина пред Сонцето како мала црна точка, невидлива со голо око. Тивката посета на Меркур како да порача: Колку е видлив голиот живот овде од земниот „Марс“ или европската „Венера“? Има ли простор за размисла дека некој од овие „планети“ е загрижен за оваа мала земја? Или можеби некој од домашните политички „космонаути“, кои ја лансираа земјата во бестежинска состојба, оставајќи ја без јадро и гравитација за своите граѓани и ја префрлија на „слепо летање“? Гагарин размислува – во светот на загубената тежина претходно треба да се установи како ќе се одрази таа врз човекот. Како ќе го издржи тоа човекот? Што размислуваа оние кои безмалку три децении не испорачаа ниту една боја од партиските знамиња на македонското небо? Ѕидаа ѕидови, а не мостови. Го направија небото тврдо за летање, а тлото лесно за пропаѓање и како во онаа бестежинска состојба, останува само субјективното чувство за тоа што е горе, а што долу. Мора да се отворат добро очите пред новите илузии. Да се мобилизираат духовните сили во себе (или она што останало од нив).
Само да не ме обземе како кај Бодлер онаа несовладлива рамнодушност и да снеможам под товарот на сопствената химера, зашто ништо човечко не ми е туѓо.
Не мора да се биде ангел за да се стане човек. Крилјата на копнежот се тука. И ноември е тука, наклонет. „Студи. Крв.“
Авторот е магистер по мир и развој и поет
