Политичко, правно и морално решение

Пишува
д-р Гале Галев

Прашањето дали да продолжат или да прекинат преговорите околу „разликата“ за името на државата, во последно време, не само што сѐ повеќе ја бранува туку и ја подели стручната, научната и пошироката јавност. Тоа, особено, откако полномошникот на генералниот секретар на Обединетите нации, Метју Нимиц ги презентира пред претставниците на Владата на Република Грција и Владата на Република Македонија своите последни идеи насочени кон наоѓање заемно прифатливо решение.
Kако и за многу други, ова и за мене беше мотив повеќе да се изјаснам во поглед на дилемата дали да продолжат или да прекинат преговорите, кои се под покровителство на ОН.

Имајќи ја предвид сензитивноста на самото прашање (кое, гледано од едниот или другиот аспект, во себе, повеќе или помалку, вклучува и одредена доза предрасуди, емоции, стравови, фрустрации, историско-културолошки, политички и други аспекти) и, особено, неговата поврзаност со досегашниот процес низ кој течеше меѓународното признавање на Република Македонија, моја процена беше дека до саканиот одговор (да се прекинат или продолжат преговорите) најдобро може да се дојде врз основа на проследување на најзначајниот дел од домашната и меѓународната документација настаната во самиот овој процес на меѓународно признавање на нашата држава. Но последново не треба да биде разбрано во смисла дека овде третираното прашање исклучиво ќе остане да биде разгледувано во рамките на наведениве два вида документација.

СЕКОЈ СО СВОИ АРГУМЕНТИ

Како и да е, направената анализа на селективно избраните документи (од домашна и меѓународна природа), во мера потребна за тоа, проследена уште и со дополнително увиди, ме доведе до заклучокот дека од двете горенаведени можни опции (да продолжат или да прекинат преговорите), во дадената ситуација, со сите тешкотии, многу поизгледна за успех е опцијата: почнатите преговори со Република Грција да продолжат. Во потврда на овој заклучок ќе оставам, во второто (II) поглавје од овој текст, во основа, да зборуваат самите анализирани документи настанати од моментот на почнувањето на процесот за меѓународно признавање на европско ниво, па преку нивото на Обединетите нации, до склучувањето на Привремената спогодба, помеѓу нашата земја и Република Грција (1995).

Покрај горенаведеното, анализата на истиот овој материјал (документација) и другите направени увиди укажаа и на тоа дека истите овие преговори треба и натаму да бидат водени под покровителство на ОН. Последново не само што се „наложува како вид ’обврска’ од самата оваа документација туку, и без тоа, наш интерес треба да биде тие (преговорите), до нивното завршување, да бидат посредувани од ОН. Тука многу значајно, би рекол и круцијално е прашањето како и на кој начин би требало да се водат за да може да резултираат со постигнување траен и ефективно применлив и, истовремено, морално и правно бранлив договор. Одговорот на ова прашање ќе се обидам да го дадам во третото (III) поглавје од овој текст. Со оглед на фактот што мој интерес повеќе од 40 години е интересот како и на кој начин, низ процесот на преговарање, да се дојде до склучување ваков или сличен вид договор, се надевам дека дадениот одговор ќе биде на задоволително ниво. Во секој случај, на крајот од овој текст, сообразно со неговата содржина, ќе се обидам да посочам на неколку констатации и препораки.

Било како било, заради разјаснување, на самиот почеток сакам да подвлечам дека мојата определба за продолжување на преговорите и не значи дека опцијата што се залага да се прекинат преговорите е опција без свои аргументи. Она што за мене е неприфатливо во однос на неа е сугерираниот предлог прекинот на преговорите да се случи веднаш (во овој момент), без да се даде каква било шанса за нивен позитивен исход. Тоа ќе рече дека ова, евентуално, би било можно ако овие преговори од какви било причини останат без резултат, па поради тоа ополномоштеникот (Метју Нимиц) му го врати мандатот на пратеник на генералниот секретар на Обединетите нации, како давател на овој мандат. Но, според мене (не претендирајќи дека сум во право) и тогаш, само, под услов, ако по предлог на генералниот секретар на ОН), Советот за безбедност своите резолуции 817 и 845 (1993), со кои се овозможи нашиот прием во ОН, со нова резолуција ги стави надвор од сила. Друга таква можност може да биде, на пример, еднострано откажување од страна на Грција од Привремената спогодба, на што во согласност со членот 23 став 2 од неа има право. Но, според мене, тешка би била веројатноста за таква постапка од страна на Грција. Под одредени околности можеби би било можно да се оди и преку докажување пред Судот на правдата на ОН дека при нашиот прием во ОН се повредени јус когенс одредбите од меѓународното право, според кои, освен општите услови од членот 4 на Повелбата на ОН, на држава што бара прием во ОН не може да ѝ бидат наложувани дополнителни услови. Меѓутоа, за да може да се дојде до отворање на оваа постапка, познато е дека постапката почнува со барање од страна на Генералното собрание на ОН советодавно мислење од овој суд. Како и да е, во овој момент сѐ уште сме далеку од овие можности. При ова, овде реченото не треба да се сфати во смисла дека, освен овие можности, не постои и некоја друга што би можела да се искористи во даден момент.

ПАТОТ НИЗ КОЈ СЕ ОДВИВАШЕ ПРОЦЕСОТ

Би сакал најпрво да укажам на ноторниот факт дека Република Македонија, всушност, од самиот почеток на отворањето на процедурите за нејзино признавање, по сопствена волја, ја избра опцијата, а со тоа и обврската до своето признание да дојде низ своевиден сложен процес на соработка и проактивност. При ова, заради фактот да се има полно сознание, треба да се укаже дека оваа наша определба е од политичка природа, а не од правна. Тоа ќе каже дека не постои меѓународна норма што би можела без согласност на која било држава (во тие рамки и на нашата) да ѝ наложи прифаќање одредени услови и процедури поврзани со нејзиното меѓународно признавање, надвор од допуштените со меѓународното право.
Но да видиме редоследно што се случуваше на планот на меѓународното признавање на Република Македонија. 1. Познато е дека правовремено соработката и проактивноста поврзани со нашето меѓународно признавање почнаа со институциите на Европската заедница, а подоцна и со институциите на Обединетите нации. Во рамките на ОН, ќе видиме нешто подоцна, тие (соработката и проактивноста) во себе го вклучија уште и разговарањето, односно преговарањето помеѓу Република Македонија и Република Грција.

2. Начелно тој (процесот), како што е познато, беше инициран со самото донесување на декларацијата за меѓународно признавање на Република Македонија како суверена и независна држава (Скопје, 19 декември 1991). Потврда за ова е самиот факт што Република Македонија само еден ден по нејзиното донесување со посебно писмо ги прифати условите за признавање на новите држави произлезени од поранешната југословенска федерација, утврдени во Декларацијата на Европската заедница за Југославија (Брисел 16 декември 1991). Исто така ги прифати и општите критериуми утврдени во декларацијата на Европската заедница… за признавање на новите држави од Источна Европа и Советскиот Сојуз (Брисел, 16 декември 1991). И на крајот ги поддржа одредбите утврдени во хашката нацрт-конвенција (наречена Карингтонов план, Хаг, 5 ноември), но и напорите на генералниот секретар и на Советот за безбедност на ОН, насочени кон наоѓање мирно решение на настанатата криза произлезена од распадот на југословенската федерацијa. Покрај тоа, таа се обврза уште и да обезбеди уставни и политички гаранции за сите други барања, вклучувајќи ја во нив и потврдата во самиот устав „…дека РМ нема територијални претензии кон други земји ниту (пак дека г.г.) ќе ги повредува суверените права на други земји или ќе се меша во нивните внатрешни работи“ (в. Писмо на министерот за односи со странство… до… Ханс ван Ден Брук, претседавач со Европската заедница, за признавање на Република Македонија, Скопје, 20 декември 1991).

Изборот за преговори – политичка опција

Горенаведеното повеќе од јасно укажува на тоа дека колку и да претставуваат наш политички волев акт дадената согласност и подготвеност за проактивен однос во поглед на прифаќањето на утврдените услови, критериуми и други барања од Европската заедницата и пошироко, толку тој (акт) значеше и наша обврска за негово почитување. Во рамките на ова можеби една од најзначајните волево преземени обврски беше дадената согласност да бидеме подведени под посебна проверка и оцена за тоа дали и колку ги исполнуваме утврдените услови, критериуми и други барања за нашето признавање. Со самиот чин на прифаќање на ваквата проверка и оцена ние ја испочитувавме волево преземената политичка обврска. Меѓутоа, оваа извршена наша обврска, што е многу значајно за нас, овозможи во досието на документи потребни при одлучувањето по нашето барање за признавање од Европската заедница да се најдат следните документи:

а) одговори на Република Македонија на прашањата на Арбитражната (Бадинтерова) комисија на конференцијата за мир во Југославија (Скопје, 29 декември 1991);
б) писмото на министерот за односи со странство… до претседателот на Арбитражната комисија, Роберт Бадентер, (како одговор на дополнителното барање на комисијата (Скопје, 10 јануари 1992); и
в) мислењето бр. 6 (Париз,11 јануари 1992), како посебен дел од извештајот на Арбитражната (Бадинтеровата комисија (Париз, 10 и 11 јануари 1992, исклучително значаен меѓународен документ за нас). Мислење бр. 6 на Арбитражната (Бадинтерова) комисија за признавање на Република Македонија.
Комисијата, како овластен орган од заедницата, откако во делот на извештајот за нашата земја констатира дека Република Македонија ги има исполнето условите за признавање, а особено оние од цитираната декларација од 16 декември 1991 (меѓу кои и условот Република Македонија пред нејзиното признавање „…да се обврзе дека ќе усвои уставни и политички гаранции, за тоа дека нема територијални претензии кон која било соседна земја-членка на Европската заедница и дека нема да спроведува непријателска пропаганда против која било земја-членка на Европска заедница, вклучувајќи го и користењето на оние називи што подразбираат територијални претензии“); како и дека ги задоволува критериумите и другите барања (колку правни толку и политички) утврдени со други акти за нејзино признавање од Европската заедница и од нејзините земји-членки и пошироко и притоа водејќи уште и сметка за општоприфатените принципи на меѓународното јавно право во цитираното мислење бр. 6 ќе заклучи дека „Република Македонија ги задоволува условите предвидени во насоките што се однесуваат на признавањето на новите држави од Источна Европа и Советскиот Сојуз, како и од декларацијата за Југославија, која Министерскиот совет на Европската заедница ја усвои на 16 декември 1991 година. Дека покрај тоа Република Македонија се откажува од какви било територијални претензии што се недвосмислени и обврзувачки на планот на меѓународното право. Дека со самото тоа употребата на името ’Македонија’ не би требало да подразбира никакви територијални претензии на сметка на некоја друга држава.“

(продолжува)